համագումարը ՍՄԿԿ ծրագրի նոր խըմ– բագրման նախապատրաստման /ասին որոշում ընդունեց, ՍՄԿԿ ԿԿ–ին հսնձնա– րարվեց անհրաժեշտ լրացումներ ո փո– փոխություններ մտցնել կուսակցության գործող ծրագրի մեջ և այն նախս պատ– րաստել կուսակցության հերթակաււ հա– մագումարին ներկայացնելու հսմար։ Համագումարը որոշակի պատասխան տվեց ՍՍՀՄ սոցիալ–դասակարգային կա– ռուցվածքի և ազգ․ հարաբերությունների զարգացման, սոցիալիստ, ապրելւսկեպի, նոր մարդու ձևավորման, նյութական ու հոգևոր հիմքերի ամրապնդման, սովետա– կան քաղ․ սիստեմի հետագա զարգսցման, կուսակցության ղեկավար դերի հետագա ամրապնդման հարցերին։ Անցած ժամա– նակաշրջանում խոշորագույն իրադարձու– թյուն հանդիսացավ ՍՍՀՄ նոր ս սհմա– նադրության ընդունումը։ Համագումարն ընտրեց ՍՄԿԿ Կենտկոմի նոր կազմ (319 անդամ և 151 անդամության թեկնածու), Կենտրոնական վերստուգիչ հանձնաժո– ղով (75 անդամ)։ Գրկ․ ՍՄԿԿ XXVI համագումարի նյոթերը, Ե․, 1981։ XXVI съезд КПСС․ Стенографи– ческий отчет, т․ 1–2, М․, 1981․ Հ․ Մե [քւքրսն ՍՄՈԳ (անգլ․ smog, < smoke – ծուխ և fog – մառախուղ), մթնոլորտի խիաո աղ– տոտվածությունը արդ․ արտանետվածք– ներով։ Ս–ի առաջացմանը նպաստւււմ են մթնոլորտի ջերմային ինվերսիաները և մթնոլորտային բարձր ճնշումն ու քամու բացակայությունը, որոնց հետևանքով թու– լանում է տուրբուլենտ դիֆուզիան և ար– տանետվածքները չեն նոսրանում։ Վնա– սակար նյութերի բարձր պարունակության դեպքում առաջանում է թունավոր Ս․, որը կարող է գրավել մեծ տարածություններ և տևել մի քանի օր։ Հայտնի են թունավոր մառախուղով մարդկանց զանգվածային թունավորման դեպքեր Բելգիայի Juiuiu գետի հովտում։ Ս–ի մյուս տեսակը պայ– մանավորված է օդում ֆոտոքիմիական ռեակցիաներով, որոնք խթանվում են արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթ– ներով և տեղի են ունենում այն նյութերի (օրինակ, օզոն, օրգ․ պերօքսիդներ, ազո– տի օքսիդներ, ազատ ռադիկալնե ւ ևն) մասնակցությամբ, որոնց կլանման սպեկտ– րը գտնվում է 290–400 նմ տիրույթում։ Նշված նյութերը մեծ քանակությամր պա– րունակվում են ավտոտրանսպորտի, նավ– թաքիմ․ և քիմ․ մի շարք ձեռնարկություն– ների արտանետվածքներում։ Ֆոտոքիմ․ Ս–ի ժամանակ առաջացած նյութեր ւ բա– ցասական ազդեցություն են թողնում մար– դու շնչառական ֆունկցիայի, սիրտ–անո– թային համակարգի վրա։ Ս–ի ընդհանուր թունավոր ազդեցությունն արտահայտվում է նաև բուսականության վրա։ Գ․ Դե դո յան
ՍՄՌԼԵԹ (Smollett) Թոբայաս Զորջ (1721 – 1771), անգլիացի գրող։ 1740–1744-ին որպես վիրաբույժ մասնակցել է Վեստ Ինդիայի զինվ․ արշավախմբին։ «ոււդրիք Ռանդոմի արկածները» (1748, սխալմամբ վերագրված Հ․ Ֆիլդինգին) վեպում նկա– րագրել է բրիտ․ նավատորմում սիրող դաժան բարքերը, «Փերիգրին Փիքլէ ար– կածները» (1751) գործում՝ դատապս րտել Անգլիայում ծաղկող խաբեբայությունը։ Լուսավորական գիտակցության ճգնաժա– մը արտահայտված է «Կոմս Ֆերդինանդ Ֆաթըմի արկածները» (1753) և «Պարոն Լանսելոթ Դրիվզի արկածները» (1762) վեպերում։ Ս–ի վերջին վեպը՝ «Տամֆրի Քլինքերի ճանապարհորդությունը» (1771), աչքի է ընկնում կոմիկական միջոցների հարստությամբ, դեմոկրատական պաթո– սով, կերպարների հոգեբանական պատ– կերման վարպետությամբ։
ՍՄՈԼԵՆՍԿ, քաղաք, ՌՍՖՍՏ Սմոլենսկի մարզի կենտրոնը։ Երկաթուղային և ավ– տոճանապարհների հանգույց Է,նավահան– գիստ Դնեպրի ափին, 321 հզ․ բն․ (1983)։ Զարգացած է մեքենաշինությունը, թեթև և սննդի արդյունաբերությունը, շինանյու– թերի արտադրությունը։ Կան ավտոմա– տիկայի միջոցների, Էլեկտրալամպերի, սառնարանների, հաշվիչ մեքենաների, ավիացիոն, ավտոագրեգատների, ճանա– պարհային սարքավորումների փորձա– րարական գործարաններ, պոլիգրաֆ կոմ– բինատ։ Ունի 3 բուհ, 2 թատրոն, 3 թան– գարան։ Ս․ հայտնի է 863-ից։ Եղել է ԿրԻՎԻ^ների (սլավոն, ցեղեր) կենտրոնը։ 882-ից Կիևյան Ռուսիայի կազմում Էր, XII դարից՝ Սմոլենսկի իշխանության կենտրոնը։ 1404–1514-ին մտել է Լիտվա– կան մեծ իշխանության, ապա՝ Մոսկովյան պետության կազմի մեջ։ XVII դ․ սկզբին գրավել է Լեհաստանը, վերադարձվել է Ռուսաստանին 1667-ին։ 1708-ից՝ նա– հանգային քաղաք։ 1719–26-ին եղել է Ռիգայի նահանգի գավառական, 1776– 1796-ին՝ փոխարքայության, այնուհետև՝ նահանգի կենտրոնը։ 1812-ի հայրենա– կան պատերազմի ժամանակ Մ–ում տեղի է ունեցել ճակատամարտ։ 1890-ական թթ․ կեսին Մ–ում առաջացել են մարքսիստա– կան խմբակներ․ 1900-ին Ս․ է եկել Վ․ Ի․ Լենինը։ 1902-ին ստեղծվել է ՌՍԴԲԿ Ս–ի կոմիտեն։ Սովետական իշխանություն Ս–ում հաստատվել է 1917-ի հոկտ․ 31 (նոյեմբ․ 13)-ին։ 1929-ից Ս․ Արևմտյան մարզի, 1937-ից՝ Սմոլենսկի մարզի կենտ– Մմոլենսկ, Պողոս–Պեւորոս եկեղեցին (1146, վերակառուցվել է 1753–57-ին, վերա– նորոգվել՝ 1962 –63-ին) Գորոդյանկայում րոնն Է։ 1941-ի հուլիսի 16-ից մինչև 1943-ի սեպտ․ 25–ը քաղաքը օկուպացրել են գեր– մանացիները։ Օկուպացիայի շրջանում Ս–ում գործել են կուսակցական և կոմերի– տական ընդհատակյա կազմակերպու– թյուններ։ Պատերազմի տարիներին Ս․ գրեթե լիովին ավերվել Է։ Ետպատերազ– մյան շրջանում մեծ աշխատանքներ են տարվել քաղաքի վերականգնման ուղղու– թյամբ։ 1966-ին Ս․ պարգևատրվել է հայ– րենական պատերազմի I աստիճանի շքա– նշանով։ Ս–ի պատմ․ կենտրոնը, ուր գերիշխում է Սոբոռնայա գորա ճարտ․ անսամբլը (գլխ․ կառույցը Ուսպենսկի տաճարն Է, 1677– 1679, ճարտ․ Ա․ Կորռլկով, վերակառուց– վել է 1732–40-ին, ճարտ․ Ա․ Ի․ Շեդել, բարոկկո), շրջապատված է աշտարակա– վոր պարսպով (1595–1602, վարպետ՝ Ֆ․ Կոն)։ Քաղաքը 1812-ից զարգացել է ըստ հատակագծի (հաստատվել է 1818-ին)։ ճարտ․ հուշարձաններից պահ– պանվել են XII դ․ կառուցված, XVIII դ․ վերակառուցված եկեղեցիներ ու այլ շեն– քեր։ Սովետական շրջանում Ս․ զարգացել է ըստ գլխ․ հատակագծերի (1930-ական թթ․, ճարտ․ Ն․ Դ․ Կոնդրատենկո, 1944– 1946՝ Ս–ի ետպատերազմյան վերականգ– նըման, ճարտ․ Դ․ Պ․ Գոլց և ուրիշներ, 1969՝ ճարտ․ Մ․ Ռ․ Նաումով և ուրիշներ), կառուցվել են հասարակական նոր շեն– քեր և բնակելի շրջաններ։ XIX–XX դդ․ կանգնեցվել են հուշարձաններ՝ նվիրված 1812-ի հայրենական պատերազմի հե– րոսներին (1912–13, ճարտ․ Ն․ Ս․ Շուց– ման), Վ․ Ի․ Լենինին (1967, քանդակա– գործ՝ Ե․ Կերբել, ճարտ․ Բ․ Ի․ Տխոր), ֆաշիստական զավթիչների դեմ պայքա– րում զոհվածներին՝ «Անմահության բլուր» (1970, ճարտ․ Դ․ Պ․ Կովալենկո, քանդա– կագործ՝ Ա․ Դ․ Սերգեև) ևն։ Սիստեմա– տիկ հնագիտական (1951-ից), հնագի– տական ճարտ․ (1958-ից) հետազոտու– թյունները հայտնաբերել են ՄինչԱ 8 Վ խորությամբ, XI–XX դդ․ մշակութային շերտեր, X դ․ քայքայված շերտի հետքեր, փայտասալարկ փողոցներ, ցամաքուրդ– ներ, ձեռագրեր, զենքեր, իրեր ևն։
ՍՄՈԼԵՆՍԿԻ ՄԱՐՋ․, ՌՍՖՍՏ կազմում․ Կազմավորվել է 1937-ի սեպտ․ 27-ին։ Տա– րածությունը 49,8 հզ․ կւԲ Է, բն․՝ 1134 հզ․ մարդ (1983)։ Բաժանվում է 25 վարչական շրջանի։ Ունի 14 քաղաք, 17 քտա։ Վարչա– կան կենտրոնը՝ Սմոլենսկ։ 1958-ին պար– գևատրվել է Լենինի շքանշանով։ Բնությունը։ Ս․ մ․ գտնվում է Արևելա– Եվրոպական հարթավայրում, Դնեպրի, Արմ․ Դվինայի վերին հոսանքների և Վոլ– գայի ավազաններում։ Սառցադաշտային ծագման բլրաալիքավոր հարթավայր Է։ Տս–արմ–ում տիրապետում է թմբամորենա– յին ռելիեֆը։ Լայնակի ուղղությամբ, Դնեպրի ձախափնյա մասում տարածվում է Սմոլենսկի բարձրությունը։ ^տս–արլ–ում Վյազմայի բարձրությունն Է, որտեղ գտնը– վում է մարզի ամենաբարձր կետը (319 մ)։ Օգտակար հանածոներից կան գորշ ածուխ (Սաֆոնովյան և այլ հանքավայրեր), տորֆ, կրաքարեր և այլ շինանյութեր։ Կլիման չափավոր ցամաքային Է։ հուն– վարի միջին ջերմաստիճանը –8°Շ–ից (արմ–ում) մինչև – 10°C է (արլ–ում), հու–
