սարքավորումները տեղավորելու համար, որոնք ապահովում են ուղեծրային p ոիչ– քը։ ՍԱՀ–ն բաղկացած է անցումս ւյին, սարքերի և ագրեգատային բաժանմւււնք– ներից։ Անցումային բաժանմունքում տե– ղակայված են կառանման և կողմնւ րոշ– ման 10 շարժիչներ4 յուրաքանչյուրը՝ 100 ն քարշուժով, վառելիքի բաքերը U քիա– բաղաղրիչ վառելիքի մատուցման համա– կարգը։ Սարքերի 2,2 մձ ծավալով հերմե– տիկ բաժանմունքը պատրաստված է ալ– յումինի համաձուլվածքից U ունի 2,1 մ տրամագծով, 0,5 մ բարձրությամբ գ անի ձե՝ երկու հանովի կափարիչներով։ Այս բաժանմունքում տեղավորված են շսրժ– ման կոդմնորոշման ու կառավարման հա– մակարգերի, տիեզերանավի ապարատ– ների ու սարքավորման կողային համա– լիրի և սարքավորման կառավար յ՜ան, Երկրի հետ ռադիոկապի և ծրագրաժամա– նակային կարգավորման, հեռուստաթափ– ման ու միասնական էլեկտրասնման սար– քերը։ Ագրեգատային բաժանմունքի [ւրա– նը նույնպես պատրաստված է ալյումի– նի համաձուլվածքից՝ 2,1 մ տրամագծով գլանաձև պատյանի ձևով, որը փոխվսմ է կոնաձևի և վերջանում բազային նավա– կողով (տրամագիծը4 2,72 մ)․ վերջինս նախատեսված է տիեզերանավը կրող հրթիռի վրա տեղակայելու համար։ Տիե– զերանավի բոլոր բաժանմունքները դըր– սից ծածկված են կանաչ գույնի էկրանա– վակուումային ջերմամեկուսիչով։ Տիեզերանավի հիմնա1ան համակարգերն են՝ տիեզերանա– վի շարժման կոդմնորոշման և կառավար– ման համակարգը, կենսաապահովման համակարգը և ռադիոտեխ․ միջոցներն հա– մալիրը։ Կոդմնորոշման և կառավարման համակարգը նախատեսված է տարսծու– թյան մեջ տիեզերանավի դիրքը կառավա– րելու, տարբեր տեսակի կողմնորոշում– ների, կողմնորոշված վիճակի երկարատև պահպանման, շարժիչակայանքի աչխա– տանօհ Ժամանակ աիհզելւա1ւԱւվի կ սյոլ– նացման, մեկ այչ տիեզերանավի մոտե– նալու ընթացքի կառավարման համար։ Համակարգը կարող է աշխատել ինչպես ավտոմատ, այնպես էլ ձեռքի կառավար– ման ռեժիմով։ Տիեզերանավի ապարատ– ները էներգիա են ստանում էլեկտրս սըն– ման կենտրոնացված համակարգից (ւսրե– վային մարտկոցներով), որն ընդգրկսմ է նաև ինքնավար քիմ․ մարտկոցները կամ բուֆերային մարտկոցները (օգտակար մակերեսը՝ 11 –14 մ2)։ Կենսաապսհով– ման համակարգը ներառնում է ԻԱ–ի (օդի բաղադրությամբ մոտ է երկրի օդին) և ԿՀ–ի մթնոլորտի վերականգնման ու ջեր– մակարգավորման օղակները, սննդի և ջրի պաշարները, սանիտարական սար– քը։ Վերականգնումն ապահովվում է այն– պիսի նյութերով, որոնք կլանում են ած– խաթթու գազը, միաժամանակ անջատե– լով թթվածին։ Հատուկ զտիչները կլա– նում են վնասակար խառնուկները։ Բնա– կելի խցիկների հերմետիկության հնա– րավոր խախտման դեպքում անձնակազ– մի համար նախատեսված են սկափան– դըրներ։ Ջերմակարգավորման համա– կարգը բնակելի խցիկներում օդի ջեր– մաստիճանը պահպանում է 15–25°Շ–ի, իսկ հարաբերական խոնավությունը՝ 20– 70% –ի սահմաններում, գազի ջերմաստի– ճանը սարքերի խցիկում 0–40°Cէ։ Ռա– դիոտեխ․ միջոցների համալիրը նախա– տեսված է տիեզերանավի ուղեծրի պա– րամետրերի որոշման, Երկրից հրահանգ– ներ ստանալու, Երկրի հետ երկկողմանի հեռախոսային և հեռագրական կապի, խցիկների և լուսանցույցների միջոցով ար– տաքին իրադրության մասին հեռուստա– տեսային պատկերները Երկիր հաղորդե– լու համար։ Տեղեկություններ արձա– կումների մասին։ 1967–81-ին Երկրի արհեստական արբանյակի ուղեծիր է դուրս բերվել 38 «Ս․» օդաչուավոր տիե– զերանավ (տես աղ․)։ 6,56 ա զանգվածով «Ս–1»-ն (տիեզերագնաց՝ Վ․ Մ․ Կոմարով) արձակվել է 1967-ի ապրիլի 23-ին՝ տիե– զերանավի փորձարկման և նրա կառուց– վածքի համակարգերի և տարրերի մշակ– ման նպատակով։ Վայրէջքի ժամանակ, 7 կմ բարձրության վրա հիմնական պա– րաշյուտային համակարգի, իսկ հետո նաև պահեստային պարաշյուտի նորմալ չբաց– վելու հետևանքով ԻԱ–ն ցած է իջել մեծ արագությամբ, որը և տիեզերագնացի մահվան պատճառն է դարձել։ «Ս–2»-ը (անօդաչու) և «Ս–3»-ը (տիեզերագնաց՝ Գ․ Տ․ Բերեգովոյ) համատեղ թռիչք կա– տարեցին համակարգերի և կոնստրուկ– ցիայի աշխատանքը ստուգելու, մոտե– ցումն ու մանևրումը մշակելու համար։ «Ս–4» և «Ս–5» տիեզերանավերի թռիչքի ընթացքում կատարվեցին ավտոմատ մո– տեցում, օդաչուավոր 2 տիեզերանավերի ձեռքի կառավարմամբ կառանում և կցում (12,924 ա զանգվածով երկու տիեզերա– նավերի թռիչքը տևեց 4,5 ժ)։ Թռիչքի ժա– մանակ (կցումից հետո) Ա․ Ս․ Եւիսեևը և Ե․ Վ․ խրունովը սկաֆանդրներով (սեփա– կան կենսաապահովման համակարգով) դուրս եկան տիեզերական տարածություն և իրականացրին անցումը մի տիեզերա– նավից մյուսը (տիեզերքում մէւացիէւ 37 ր)։ «Ս–6», «Ս–7», «Ս–8» տիեզերանավերով կատարվեց խմբային թռիչք։ Իրականաց– վեց գիտատեխ․ փորձերի մեծ ծրագիր։ «Ս–7» և «Ս–8» տիեզերանավերի պլանա– վորված կցումը տեղի չունեցավ՝ հարաբե– րական շարժման պարամետրերի չափիչ ապարատների նորմալ աշխատանքը խախտվելու պատճառով։ «Ս–9» տիեզերա– նավի թռիչքով սկիզբ դրվեց տիեզերքում այնպիսի միջոցների մշակմանը, որոնք անհրաժեշտ են երկարատև թռիչքների համար՝ առանց տիեզերանավում արհես– տական ձգողականություն ստեղծելու։ «Ս–10», «Ս–15», «Ս–23» և «Ս–25» տիեզե– րանավերի համար պլանավորված էր կը– ցում <ՍաԱոա» ուղեծրակայանի հետ։ Հարաբերական շարժման պարամետրերի չափիչ ապարատների սխալ աշխատանքի («Ս–15», «Ս–23»), ձեռքի կառանման տե– ղամասում աշխատանքի տրված ռեժիմից շեղման («Ս–25») պատճառով կցում տեղի չունեցավ։ «Ս–10»-ի կցման պրոցեսը չա– վարտվեց կցման ագրեգատի անսարքու– թյան պատճառով։ «Ս–11», «Ս–14», «Ս–17», «Ս–18», «Ս–21», «Ս–24», «Ս–26», «Ս–32», «Ս–35», «Ս–40» տիեզերանավերով անձնա– կազմերը հասցվեցին ուղեծրակայաններ։ «Ս–11» տիեզերանավով անձնակազմի վե– րադարձի ժամանակ վայրէջքի տեղամա– սում ԻԱ–ի հերմետիկության վթարային խախտման հետևանքով մահացան տիե– զերագնացներ Դ․ Տ․ Դոբրովոչսկին, Վ․ Ն․ Վոչկովը, Վ․ Ի․ Պացանը։ Առաջին անգամ («Ս–18») կատարվեց հյուսիսափայլի և բնության հազվադեպ երևույթի՝ արծա– թափայլ ամպերի, լուսա– և սպեկտրա– նկարահանման կոմպլեքսային հետազո– տություն։ «Ս–12»-ի միջոցով ստուգվեց անձնակազմը փրկելու համակարգը՝ տիե– զերանավի հերմետիկության վթարային խախտման դեպքում։ «Ս–13» տիեզերա– նավով հեռադիտակների համակարգի «Օ– րիոն–2» օգնությամբ կատարվեցին աստ– ղային երկնքի տեղամասերի աստղա– ֆիզիկական դիտումներ և սպեկտրանկա– րահանում՝ ուլտրամանուշակագույն դիա– պազոնում ։«Ս–16»-ի թռիչքը իրականացվեց «Ս․»-ի նոր վերափոխված տեսակի մշակման նպատակով։ «Ս–19» տիեզերանավի թռիչ– քըն իրականացվել է <ւՍոյու․զ^–<Ապոււոն> փորձնական թռիչքի (ՍԱՓԹ) ծրագրով։ «Սալյուտ–4» ուղեծրակայանի հետ «Ս– 20»-ի 3-ամսյա համատեղ թռիչքի ընթաց– քում անցկացվեցին ռեսուրսային փորձար– կումներ։ «Ս–22»-ի թռիչքն անցկացվեց «Ինտերկոսմոս» ծրագրով։ Թռիչքի հիմ– նական նպատակն էր տիեզերքից ժող․ տնտ․ նպատակներով Երկրի մակերևույթի երկրաբանաաշխարհագրական բնութա– գրերի հետազոտման գիտատեխ․ մեթոդ– ների և միջոցների մշակումն ու կատարե– լագործումը։ «Ս–28», «Ս–30», «Ս–31», «Ս– 33», «Ս–36», «Ս–40» տիեզերանավերի թռիչքներին մասնակցել են ՉՍՍՀ–ի, նԺՀ–ի, ԴԴՀ–ի, ԲԺՀ–ի, ՀԺՀ–ի, ՎՍՀ–ի Կուբայի, ՄԺՀ–ի, ՌՍՀ–ի տիեզերագնաց– ները։ Մոտեցնող–ճշգրտող շարժիչակա– յանքի աշխատանքի՝ տրված ռեժիմից շեղ– վելու հետևանքով «Ս–33» տիեզերանավի կցումը «Սալյուտ–6»-ի հետ տեղի չունե– ցավ; «Մ–26», «Մ–27>, «Մ–29», «Ս–31», «Մ– 32», «Ս–35», «Ս–36», «Ս–37» աիեզերանա– վերով«Սալյուտ–6» ուղեծրակայան հասցը– ված անձնակազմերի վերադարձը ուղեծ– րից՝ Երկիր, իրականացվեց համապա– տասխանաբար՝ «Ս–27», «Ս–26», «Ս–31», «Ս–29», «Ս–34», «Ս–37», «Ս–35», «Ս–36» տիեզերանավերով։ Այդ տիեզերանավերի անձնակազմերի փոփոխման ժամանակ փոփոխություններ կատարվեցին տիեզե– րագնացների բազկաթոռներում։ «Ս–26»-ի, «Ս–28»-ի, «Ս–30»-ի», «Ս–31»-ի, «Ս–34»-ի, «Ս–36»-ի, «Ս–40»-ի կցումը «Սալյուտ–6»-ին կատարվեց կայանի ագրեգատային հատ– վածամասի կողմում տեղադրված կցման ագրեգատի հետ, իսկ «Ս–27»-ի, «Ս–29»-ի, «Ս–32»-ի, «Ս–35»-ի կցումը կցման ագրե– գատի հետ՝ անցումային հատվածամասի կողմից։ Կայանը վառելիքով և բեռներով մատակարարելու տրանսպորտային գոր– ծողությունների անցկացումն ապահովե– լու համար կատարվեց «Ս–31», «Ս–34», «Ս–36», «Ս–37» տիեզերանավերի վերա– կառուցում։ «Ս․»-ի կոնստրուկցիաների և համակարգերի մշակման համար արձակ– վել են մի քանի անօդաչու տիեզերանա– վեր։ Համատեղ թռիչքներ են կատարել «Կոսմոս–186»-ը և «Կոսմոս–188»-ը, «Կոս–
