թյուն՝ դրանք խաթարող երևույթների ու գաղափարների նկատմամբ։ Այդ բււլորի հիման վրա Ս․ ժ․ հանդես է գալիս ոբպես մարդկության պատմության մեչ իր նախօ– րինակը չունեցող ոչ միայն սոցիալ․ և ին– տերնացիոնալ, այլև բարոյաքաղ․ ւիաս– նություն։ Կոմունիզմի գաղափարական հակառակորդները ճգնում են Ս․ ժ․ նէ րկա– յացնել որպես ՍՍՀՄ–ում ազգերի ու․ ազ– գությունների ձուլման, որպես ազգ․ ւոար– բերությունների անհետացման U ազգերի վերացման արդյունք։ Ս․ ժ–ի կազւավո– րումն իրականում նշանակում է ազգե– րի սկզբունքորեն նոր տիպի հարաբերու– թյունների հաստատում, ազգայինւ ու ինտերնացիոնալի ներդաշնակ զուգոր– դում, ազգերի եղբայրական համախմբում, որի զարգացման միտումները ազգերի ծաղկումն ու անշեղ մերձեցումն են։ ՍՄԿԿ քաղաքականությունը դեմ է այն միտումներին, որոնք նպատակ ունեէ ար– հեստականորեն վերացնել ազգ․ առանձ– նահատկությունները և նույնքան էլ ան– թույլատրելի է համարում դրանց արհես– տական ուռճացումը։ Դա արտահայս վում է ոչ միայն ՍՍՀՄ բոլոր ազգերի տնտեսու– թյան բազմակողմանի զարգացմամբ, այլև ազգ․ մշակույթի աննախադեպ վերեւքով։ Ս․ ժ–ին բնորոշ է նաև ազգ․ լեզուների բուռն ու համակողմանի զարգացումը և նրանց փոխհարստացումն ու փոխազդե– ցությունը։ Միաժամանակ Ս․ ժ–ի կսզմի մեշ մտնող ավելի քան հարյուր լեզունե– րով խոսող ժողովուրդները որպես ա լգա– միշյան հաղորդակցության միշոց են օգ– տագործում ամենախոշոր ազգի լեօ ուն՝ ռուսերենը, որի օգտագործումը, մայրենի լեզվի հետ մեկտեղ էականորեն ընւ լայ– նում է մշակութային, գիտատեխ․ ու սո– ցիալ–քաղ․ զարգացման հնարավւ րու– թյունները։ Ս․ ժ․ այսՇր արդեն մարդն անց վիթխարի ընդհանրություն է, որի հետ ան– շեղորեն մերձենում են սոցիալիզմի հա– մաշխարհային համակարգի երկրների բազմաթիվ ժողովուրդներ։ Տալով սոօւալ․ ու սոցիալ–պաամ․ հանրույթների համա– գործակցության ու փոխօգնության, համե– րաշխության ու եղբայրական բարեկամու– թյան, խաղաղ ստեղծագործ կյանքի սայ– լուն օրինակ՝ Ս․ ժ․ միաժամանակ մսրդ– կության ապագա սոցիալիստ, և ինոեր– նացիոնալ կազմակերպության իրական նախատիպ է։ 9^․Ка лтахчян С․ Т․, Ленини։ м о сущности нации и пути образования интерна– циональной общности людей, М․, j 969; Ватьян Г․ А․, Единый интернациональ– ный советский народ, Е․, 1979; Развитие со– ветского народа-новой исторической общ– ности, М․, 1980․ Մ․ՄեւԻբրսն
ՍՈՎԵՏԱԿԱՆ ԻՇՒԱՆՈՒԹՏԱՆ ՀԱՂԹԱ– ԿԱՆ ԵՐԹ (1917–18), սովետական իշսա– նության հաստատման ընթացքը երկրում 1917-ի հոկա․ 25 (նոյեմբ․ 7)–1918-ի փե– տըրվար–մարտ ընկած ժամանակաշւ չա– նում։ Հաղթական երթի սկիզբը դրեց Հոկտեմբերյան զինված ապստամբության հաղթանակը Պետրոգրադում (տես Հոկ– աեսբերյան զինված ապսաամբութ։ոմւ Պեարոգրադում) և Մոսկվայում։ Վ․ Ի․ Լենինի գլխավորությամբ բոլշևիկյան կու– սակցության Կենտկոմը և տեղական կու– սակցական կազմակերպությունները ղե– կավարում էին սովետների իշխանության հաստատման համար պայքարը Ռուսաս– տանի ողջ տարածքում։ Երկրի շրջանների մեծ մասում սովետական իշխանության հաստատումը տեղի ունեցավ արագ և խաղաղ ճանապարհով։ Ուկրսփնայում, Դոնում, Հս․ Կովկասում, Հվ․ Ուրալում և մի շարք այլ վայրերում հեղափոխական ուժերը հանդիպեցին հակահեղափոխու– թյան կատաղի դիմադրությանը, որն ըն– դունեց քաղաքացիական կռվի բնույթ։ Հանրագուվարի բերելով Ա․ ի․ հ․ ե–ի ըն– թացքը, Լենինը 1918-ի մարտին գրում էր․ «Մենք մի քանի շաբաթում, տապալելով բուրժուազիային, հաղթահարեցինք նրա բացարձակ դիմադրությունը քաղաքա– ցիական պատերազմում։ Մենք բոլշևիզմի հաղթական երթով անցանք հսկայական երկրի մի ծայրից մինչև մյուսը» (Երկ․ լիակտ․ ժող․, հ․ 36, էջ 97)։ Հեղափոխության զարգացման ընդհա– նուր օրինաչափությունները գործում էին ամբողջ Ռուսաստանում, սակայն տեղե– րում սովետական իշխանության հաս– տատման պրոցեսն ուներ իր առանձնա– հատկությունները, որոնք պայմանավոր– ված էին տեղական կուսակցական կազմա– կերպությունների թվական կազմով, նը– րանց ակտիվությամբ, դասակարգային ուժերի հարաբերակցությամբ և տեղա– բաշխմամբ, պրոլետարիատի առկայու– թյամբ, նրա թվով, գյուղացիության, զին– վորների վրա ունեցած նրա ազդեցու– թյամբ, գյուղացիության շերտավորման բնույթով, կարմիր գվարդիայի առկայու– թյամբ և թվով, տեղական զինվ․ կայազորի հեղափոխականության աստիճանով, տեղ․ սովետների կազմով և մարտունակու– թյամբ, ինչպես նաև հակահեղափոխական ուժերի կազմակերպվածությամբ և թվա– կան կազմով։ Աովետների իշխանությունն առավել արագ և հեշտությամբ հաստատվեց արդ․ շրջաններում, որտեղ կային դասա– կարգային պայքարում կոփված բոլշևիկ– յան ամուր կազմակերպություններ և բազ– մաքանակ բանվոր դասակարգ։ Կենարոնական–արդյունաբերական շրջան։ Հեղափոխական ուժերի գլուխ կանգնած էր Մոսկվայի և հարևան նա– հանգների համախմբված բոլշևիկյան կազ– մակերպությունը (70 հզ․ անդամ)։ Շրջա– նի մի շարք քաղաքներում սովետական իշխանություն է հաստատվել Պետրոգրա– դի և Մոսկվայի Հոկտեմբերյան զինված ապստամբության հետ միաժամանակ։ Դեռևս մինչև Հոկտեմբերյան զինված ապստամբությունը շրջանի մի շարք տե– ղական սովետները փաստորեն ունեին իրական իշխանություն (Իվանովո–Վոզ– նեսենսկ, Օրեխովո–Զուևո, Շույա, Կի– նեշմա, Կոստրոմա, Տվեր, Բրյանսկ, 6ա– րոսլավլ, Ռյազան, Վլադիմիր, Կովրով, Կոլոմնա, Մերպուխով, Պոդոլսկ ևն)։ Աո– վետների համառուսաստանյան երկրորդ համագումարի կողմից երկրում սովետա– կան իշխանության հռչակումը օրինա– կանացրեց և ամրապնդեց նրանց վիճակը) որպես տեղերում լիիրավ իշխանության մարմիններ։ Մովետական իշխանության հաստատումը Տուլայում, Կալուգայում, Նիժնի Նովգորոդում բարդ ընթացք է ունեցել, այստեղ սովետներում գերակշռել են մանրբուրժ․ կուսակցությունները։ Նիժ– նի Նովգորոդում [նոյեմբ․ 2(15)-ին] և Կալուգայում [նոյեմբ․ 28 (դեկտ․ 11)-ին] սովետական իշխանություն հաստատվել է զենքի օգնությամբ։ Տուլայում, որտեղ սովետներում գերակշռում էին մենշևիկ– ները և էսէռները, բոլշևիկներին հաջողվել է վերընտրության շնորհիվ մեծամասնու– թյուն նվաճել սովետներում և դեկտ․ 7(20)-ին քաղաքում հաստատել սովետա– կան իշխանություն։ Սևահողային շրջան։ Նահանգներն ունեին թույլ զարգացած արդյունաբերու– թյուն։ Այստեղ մեծ էր մանրբուրժ․ կուսակ– ցությունների ազդեցությունը։ Մոսկվայի հետ հարևանությունը և նրա հեղափոխա– կան ուժերի ուղղակի օգնությունն արա– գացրին այդ շրջանում սովետական իշ– խանության հաստատումը։ Վորոնեժում սովետական իշխանությունը հաղթանակեց հոկտ․ 30 (նոյեմբ․ 12)-ին։ Մանրբուրժ․ կուսակցությունների ակտիվ դիմադրու– թյունը սովետական իշխանության հաս– տատումը Օրյոլում ձգձգեց մինչև նոյեմբ․ 25 (դեկտ․ 8), Կուրսկում՝ նոյեմբ․ 26 (դեկտ․ 9), Պենզայում՝ 1917-ի դեկտ․ 21 (1918-ի հունվ․ 3), Տամբովում 1918-ի հունվ․ 31 (փետր․ 13)։ 1918-ի վերջին կենտր․ նահանգների գյուղերում համար– յա ամենուր հաստատվեց սովետական իշխանություն։ Ուրալ։ Ռուսաստանի արդ․ խոշորա– գույն շրջանն ու սոցիալիստ, հեղափոխու– թյան բազաներից էր։ 1917-ի հոկտեմբե– րին այստեղ ակտիվ հեղափոխական աշ– խատանք է ծավալել մոտ 35 հզ․ կոմու– նիստ։ 1917-ի հոկտեմբեր–նոյեմբերին սովետական իշխանություն հաստատվեց Ուրալի քաղաքների և գործարանային ավանների մեծ մասում․ Եկատերինբուր– գում, Ալֆայում, Չելյաբինսկում՝ հոկտ․ 26 (նոյեմբ․ 8), Իժևսկոա հոկտ․ 27 (նո– յեմբ․ 9)-ին։ Պերմում սովետական իշ– խանության հաստատումը [դեկտ․ 16(29)] եանդիպնց բուրԾ․ և մանրբուրժ․ կուսակ– ցությունների դիմադրությանը։ Աովեւոսլ– կան իշխանության հաստատման համար զինված պայքար ծավալվեց Օրենբուրգի նահանգում։ Ատաման Դուտովը հոկտեմ– բերի վերջին փաստորեն գրավել էր իշ– խանությունը։ 1918-ի հունվ․ 18(31)-ին Օրենբուրգի ապստամբած բանվորները հեղափոխական ուժերի օգնությամբ ազա– տագրեցին քաղաքը և այնտեղ հաստատե– ցին սովետական իշխանություն։ Պովոլժիե։ Հիմնականում ագրարային շրջան էր, այստեղ կար մինչև 120 հզ․ ֆաբրիկագործարանային բանվոր, 20 հզ․ կոմունիստ։ Գյուղացիների շրջանում մեծ ազդեցություն ունեին էսէռները։ Պովոլ– ժիեի արդ․ քաղաքներում սովետական իշխանությունը հաստատվեց Պետրոգրա– դից և Մոսկվայից հետո։ Հոկտ․ 26 (նո– յեմբ․ 8)-ին սովետական իշխանություն հաստատվեց Կազանում, 1917-ի նոյեմ– բերից մինչև 1918-ի հունվար՝ Կազանի նահանգի գավառային քաղաքներում։ Հոկտ․ 27 (նոյեմբ․ 9)-ին Աամարայում հաստատվեց սովետական իշխանություն, հոկտ․ 29 (նոյեմբ․ 11)-ին՝ Աարատովում, նոյեմբ․ Հ(17)-ին՝ Ցարիցինում, հոկտ․ 28 (նոյեմբ․ 10)-ին՝ Աիզրանում, դեկտ․
