մալու» (1928, սցենարը՝ Փ–ի), «Անուշ» (ըսա Թումանյանի, սցենարը Փ–ի, 1930), «Անբանը» (սցենարը՝ Փ–ի U Գ․ Չախիր– յանի), «Լույս և ստվերներ» (երկուսն էլ՝ 1933) գեղարվեստական, «Տուրիստական Հայաստան» (1934, սցենարը Փ–ի) վա– վերագրական և այլ ֆիլմեր։ 1933-ին վե– րադարձել է Թիֆլիսի կինոստուդիա, հիմ– նականում հանդես եկել որպես կինո– դերասան։ Նկարահանվել է «Արսեն» (1937), «Գեորգի Սաակաձե» (1942–43), «Դավիթ–Բեկ» (1944, «Հայկինո») և այլ ֆիլմերում։ Պարգևատրվել է 3 շքանշա– նով։ Երկ․ 75 лет жизни в искусстве, [М․, 1962]․ Վ․ Մեւքամրսն
ՓԵՐԻՍ, գավաո Իրանի Սպահանի օստա– նում, ացւսհւսն քաղաքից արմ․։ Տարածու– թյունը՝ 1930 կմ2։ Գավառի երկու շրջան– ները (Դարանի և Ախոռայի) բաժանվում են գավառակների։ Բնակվում էն ֆար– սեր, լոռեր, թուրքեր, հայեր, վրացիներ, հրեաներ ևն։ Փ–ում հայերը հաստատվել են XVII դ․ սկզբին, Աբբաս I շահի կազմա– կերպած բռնագաղթի հետևանքով։ Նը– րանք այժմյան Դարանի շրջանի Քյար– չամբու, Վարզաղ, Գորջի և Չադիգան գավառակներում հիմնել են գյուղեր՝ եկեղեցիներով ու դպրոցներով։ Զբաղվել են երկրագործությամբ, անասնապահու– թյամբ, արհեստներով (գորգագործու– թյուն, բրուտագործություն ևն), առևտրով (Նոր Ջուղա, Սպահան, Խոնսար քաղաք– ների հետ)։ 1938-ին Փ–ում եղել է 24 հայաբնակ գյուղ՝ մոտ 15 հզ․ բնակիչ– ներով։ 1942-ին հայերը հիմնել են գավա– ռի առաջին հիվանդանոցը (Նամակերտ գյուղում)։ 1946-ին Փ–ի 2400 հայեր (հիմ– նականում Ադիգան, Ազնավուլ, Բժկերտ, Դաջան, իյոջիղալա, Մուղան, Ւայգան Ներքին կամ Մազրաբադ և Սելբարդի գյուղերից), իսկ 1960–70-ական թթ․ մեծ մասը ներգաղթել են Սովետական Հա– յաստան։ Փ–ի հայաբնակ գյուղերը (1938)․ Ադիգան (269 բն․), Ազնավուլ (407), Բըժ– կերտ (250), Բոլորան (1011), Դաջան (211), Դրախտակ (284), Խոյգան Ներ– քին (168), Խոյգան Վերին (1564), Խոջի– ղալա (250), Խունգ (506), Հադան (632), Հազարջրիբ (818), Ղալամելիք (190), Ղար– ղուն (993), Միլակերտ (763), Մուղան (96), Նամակերտ (1947), Շահբուլաղ (276), Շուրիշկան (641), Չիգան (176), Սանգիբարան (1719), Սելբարդի (179), Սնկերտ (746), Սվարան (672)։ Գրկ․ Մինասյան Լ․ Գ․, Պատմություն Փերիայի հայերի, Անթիլիաս, 1971։ Բ․ Տերտերյան
ՓԵՐԻՒԱՆՏԱՆ Գևորգ Մկրւոչի [8(21)․11․ 1900, Թիֆլիս–21․2․1981, Երևան], Ան– դրկովկասում սովետական իշխանության համար պայքարի մասնակից։ ՍՄԿԿ ան– դամ 1917-ի սեպտեմբերից։ Ավարտել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, 1923–24-ին և 1925–30-ին սովորել է Մոսկվայի Պլե– խանովի անվ․ ժողտնտ․ ինստ–ում։ 1916– 1917-ին Թիֆլիսում եղել է մարքսիստա– կան խմբակի անդամ։ 1918-ին Հս․ Կով– կասում մասնակցել է սպիտակգվարդիա– կանների դեմ մղվող մարտերին։ 1919– 1920-ին Թիֆլիսում կուսակցական քաղ․ Գ․ Մ․ Փերիխանյան աշխատանք է տաբել աշխատավոր երի– տասարդության շրջանում, որի համար ձերբակալվել I արտաքսվել է Վրաստա– նից։ 1920-ի ււեպտեմբերին մասնակցել է Արևելքի ժողովուրդների I համագու– մարին (Բաքու), նոյեմբերին տեղափոխ– վելով Բաքու՝ ներգրավվել է Հայաստա– նում սովետական իշխանության հաս– տատման համար տարվող նախապատ– րաստական Աշխատանքներին, ապա՝ XI բանակի շարքերում մասնակցել Հայաս– տանում սովետական կարգերի հաստատ– մանը։ 1920–2հ–ին եղել է Լոռի–Փամբա– կի գավառային, ապա Վրաս տանի արտա– կարգ հանձնաժողովի անդամ։ 1922-23- ին՝ Վրաստաէի արհմիությունների խոր– հըրղի, 1924– *!5-ին4 Անղրերկրկոմի հրա– հանգիչ։ 1930-ից աշխատել է Անդրկովկասի մի շարք շինարարական կազմակերպու– թյուններում։ 1937-ից՝ Հայէներգոյի կառա– վարիչ, 1952-ից՝ Գյումուշհէկի դիրեկտոր, 1954-ից՝ վերին Հրազդանի հէկի կասկադի դիրեկտոր։ 1971-ից միութենական կարգի թոշակառու էր։ Պարգևատրվել է Հոկտեմ– բերյան հեղափոխության, Աշխատանքա– յին կարմիր որոշի (2), Կարմիր աստղի շքանշաններով։ Հ․ Օհանյան
ՓԻԹՈԵՎՆԵՐ I (Փ ի թ n յ ա ն ն և ր), հա– յազգի դերասանների, ռեժիսորների, թա– տերական գործիչների ընտանիք։ էսա– յի (Ի U Ш յ հ) Եգորի Փ․ (1844, Թիֆ– լիս –22․4․1904, Թիֆլիս), թատեր․ գոր– ծիչ։ 1888-ին կազմակերպել է Թիֆլիսի Արտիստական ընկերությունը (ընտրվել վարչության նախագահ)՝ կանոնավոր ներ– կայացումներ տալով ռուսերեն, 1901-ից՝ նաև հայերեն ու վրացերեն, իր միջոցնե– րով կառուցել ընկերության թատրոնի շեն– քը (1888–1901, ճարտ–ներ՝ Կ․ Տատիշ– չև, Ա․ Շիմկևիչ, այժմ՝ Վրաստանի Ռուս– թավելու անվ․ թատրոնի շենքը)։ Եղել է Թիֆլիսի հայ1․ թատեր․ կոմիտեի հիմնա– դիրներից (1819), մեծապես նպաստել հայ թատրոնի զարգացմանը, Եսայի Փ–ի եղ– բայրը՝ ի վ ա ն Եգորի Փ․ (ծն․ և մահ․ թթ․ անհտ․), է^ղել է Արտիստական ընկե– րության թաւորոնի տնօրենը (1905-ից ապրել է Փարիզում, կազմակերպել Ռուս, արտիստական ակումբը և տվել ներկա– յացումներ)։ ժ ո ր ժ (Գ և ո ր գ ի) Իվա– նի Փ․ (4․9․1884, Թիֆլիս –17․9․1939, ժնև), դերասփն, ռեժիսոր։ 1905-ից ծնող– ների հետ հւսստատվել է Փարիզում, ուր ստացել է իրավաբանական կրթություն։ Բեմ․ առաջին քայլերն արել է հոր կազմա– կերպած Ռուս, արտիստական ակում– բում։ 1908-ին, վերադառնալով Ռուսաս– տան, Պետերբուրգում աշխատել է Վ․ Կո– միսարժևսկայայի, ապա՝ Պ․ Գայդեբու– րովի և Ն․ Սկարսկայայի ղեկավարած շրջիկ դրամատիկ․ թատրոններում։ 1912-ին կազմակերպել է «Մեր թատրոնը»՝ բեմադրելով Պուշկինի, Լ․ Տոլստոյի, Շեքսպիրի, Մոլիերի և այլոց երկերը, ցու– ցադրել Ռուսաստանի բազմաթիվ քաղաք– ներում։ 1915–22-ին ստեղծագործել Է Շվեյցարիայում, խաղացել է ֆրանս․, բե– մադրել Իբսենի «Հեդդա Գաբլեր» (1915), Բլոկի «Բալագանշչիկ» (1916), Գոգոլի «Ռևիզոր» (1917), Շեքսպիրի «Համլետ» (1920) ևն։ Ապա ապրել է Փարիզում, ուր ղեկավարել է թատերախումբ, բեմադրու– թյուններից են՝ Գորկու «Հատակում» (1922), Պիրանդելլոյի «Վեց գործող անձ հեղինակի որոնումներում» (1923), սովե– տական դրամատուրգ Վ․ Կիրշոնի «Հրա– շալի ձուլվածք» (1931) ևն։ Փ․ եղել է 1920– 1930-ական թթ․ ֆրանս․ թատրոնի խոշո– րագույն գործիչներից։ Նա հաստատել է պոեզիայով և մարդասիրությամբ տոգոր– ված թատերարվեստ, հանդես եկել հանուն ժողովրդին մոտ թատրոնի ստեղծման։ Փ–ի ժ․ Փ ի թ ո և ը Համլետի դերում (Շեքսպիրի «Համլետ») ստեղծագործության բարձունքը եղել է Համլետի դերը (Շեքսպիրի«Համլետ»), որը խաղացել է իր բեմ․ ողջ կյանքում։ Լինե– լով Ստանիսլավսկու սիստեմի հետևորդը՝ զարգացրել է ռուս, ռեալիստ, արվեստի սկզբունքները, մեծ տեղ տվել հոգեբանա– կան ռեալիստ, արվեստին, բեմի և հան– դիսատեսի կապն ուժեղացնելու նպատա– կով՝ իր ստեղծած դեկորացիաներով պար– զեցրել բեմ․ ձևավորումը, նուրբ արվես– տով միահյուսել երաժշտությունը, լուսա– վորությունը, ձայնը։ Արժանացել է Պատ– վո լեգիոն շքանշանի (1937)։ Լtյ ու դ– միլա Փ․ (օրիորդական ազգանունը՝ Ս մ ա ն ո վ ա, 25․12․1895, Թիֆլիս– 15․9․1951, Ռյուեյ–Մալմեզոն), դերասա– նուհի։ ժորժ Փ–ի կինը։ Բեմ է բարձրացել 1916-ին, ամուսնու թատերախմբում։ Խա– ղացել է՝ Անյուտկա, Մաշա (Լ․ Տոլստոյի «խավարի իշխանություն», 1917, «Կենդանի դիակ», 1918), Օֆելյա (Շեքսպիրի «Համ– լետ», 1920), Մարգարիտ Գոթիե (Դյումա– որդու «Կամելիազարդ տիկինը», 1921), Նորա (իբսենի «Նորա», 1930), առավել բարձր արվեստով՝ Իոհաննա (Շոուի «Սուրբ Իոհաննան», 1925)։ 1939-ից ապրել և աշխատել է Շվեյցարիայում, ԱՄՆ–ում, Կանադայում, 1945-ից հետո՝ Փարի– զում։ Սաշա (Ալեքսանդր) ժոր– ժի Փ․ (ծն․ 1920, ժնև), ֆրանս․ թատրոնի և կինոյի դերասան։ 1922-ից ապրել է Փարիզում։ Սովորել է ֆրանս․ լիցեյում և Լ․ ժուվեի դերասանական դասընթացնե– րում։ Բեմ է բարձրացել 1939-ին։ 1939– 1949-ին աշխատել է ժնևի և Լոգանի թատ–
