Ս. Նշան եկեղեցին ունի միանավ դահլիճի հորինվածք, արլ-ում հատակագծում կիսաշրջանաձև խորանով։ Կառուցողները վիմափոր եկեղեցին կերտել են վերգետնյա շինության ձևերով։ Պատերին, հատակից բավական բարձր, լուսամուտների նմանությամբ բավական մեծ խորշեր են փորված։ Ծածկը իրականացված է թաղի ձևով։ Եկեղեցու արմ. մուտքը բացվում է դեպի նեղ, հս-ից հվ. ձգվող նախասրահ-միջանցքը, որի հս. ելքի առջև կառուցված է գավիթ-զանգակատունը։
Գրկ. Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии (Картли и Кахети), Е., 1985, с. 71-88.
ՔՎԱԿԵՐՆԵՐ <անգլ. quakers բառացի՝ ցնցվողներ ինքնանվանումը՝ Բարեկամների միություն XVII դ. կեսին Անգլիայում առաջացած բողոքական աղանդի հետևորդներ։ Ըստ Ք-ի դավանաբանության, աստված գտնվում է յուրաքանչյուր մարդու հոգում և մատնանշում է բարոյական կատարելագործման ուղին, որին պետք է հասնել «սուրբ հոգով պայծառացմամբ», «ներքին լույսով», որի հիմնական պայմանը անտրտունջ աղոթքն է։ Սկզբում Ք-ի սոցիալ. կազմը զուտ մանրբուրժ. էր, հետագայում նրանց համայնքներ մուտք գործեցին խոշոր կապիտալիստներ։ Ք-ի սոցիալ. հայացքները էությամբ բուրժ. և հետադիմական են՝ հասարակության հեղափոխական վերափոխմանը հակադրում են անհատի բարոյական ինքնակատարելագործումը։ Ք-ի համայնքներ կան ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Կանադայում, Արլ. Աֆրիկայի երկրներում (մոտ 200 հզ. մարդ):
ՔՎԱՆՏԱՅԻՆ ԷԼԵԿՏՐԱԴԻՆԱՄԻԿԱ, էլեկտրամագնիսական դաշտի և լիցքավորված մասնիկների փոխազդեցության քվանտային տեսություն։ Ք. է. ասելով, հաճախ հասկանում են դաշտի քվանտային տեսության այն մասը, որն ուսումնասիրում է միայն քվանտացված էլեկտրամագնիսական և էլեկտրոն-պոզիտրոնային դաշտերի փոխազդեցությունը, սակայն Ք. է. կիրառելի է բոլոր լիցքավորված լեպտոնների և ուժեղ փոխազդեցության չենթարկվող այլ մասնիկների ու էլեկտրամագնիսական դաշտի փոխազդեցության համար։ էլեկտրամագնիսական դաշտի քվանտները ֆոտոններն են։ Ք. է-ում երկու լիցքավորված մասնիկների փոխազդեցությունը դրանց միջև վիրտուալ ֆոտոնների փոխանակման արդյունք է։ Ք. է. նկարագրում է ամենաբազմազան պրոցեսներ՝ մարմինների ջերմային ճառագայթումը, Քոմփթոնի էֆեկտը, արգելակման ճառագայթումը, ատոմներից և ավելի բարդ համակարգերից ֆոտոնների առաքման ու կլանման երևույթները, էլեկտրոն-պոզիտրոնային անիհիլացումը, զույգերի առաջացումը են։ Սակայն Ք. է-ի համար ամենաբնորոշը այն երևույթներն են, որոնք կապված են էլեկտրամագնիսական և էլեկտրոն-պոզիտրոնային դաշտերի ֆլուկտուացիաների հետ (բևեռացում վակուումի): Դաշտի քվանտային տեսության համար յուրահատուկ այս երևույթների հետևողական ուսումնասիրությունն էլ հենց հիմք է ծառայել արդի Ք. է-ի ստեղծման համար (Ս. Տոմոնագա, Յու. Շվինգեր, Ռ. Ֆեյնման): Ք. է-ի տպավորիչ հաջողությունները վճռական ազդեցություն են ունեցել մյուս փոխազդեցությունների տեսության զարգացման վրա։ Այդ տեսությունները կառուցվում են Ք. է-ի նմանությամբ՝ հիմնվելով այսպես կոչված տեղային տրամաչափարկման ինվարիանտության վրա, երբ դաշտն ինքը հանդես է գալիս որպես տրամաչափարկման դաշտ։ Տրամաչափարկման սկզբունքը հնարավորություն է տվել Ք. է. միավորել թույլ փոխազդեցության տեսության հետ, այնպես որ Ք. է. կարելի է ներկայացնել որպես էլեկտրամագնիսական և թույլ փոխազդեցությունների (էլեկտրաթույլ փոխազդեցություն) միասնական տեսության բաղկացուցիչ մաս։ Բացառված չէ, որ ըստ տրամաչափարկման սկզբունքի և՝ ուժեղ, և՝ գրավիտացիոն փոխազդեցությունները, ինչպես և բնության բոլոր փոխազդեցությունները միասնական ունիվերսալ փոխազդեցության (տես Փոխազդեցությունների մեծ միասնացում) տարբեր դրսևորումներ են։
Գրկ. Фейнман Р. Квантовая электродинамика, пер. с англ., М., 1964.
ՔՎԱՆՏԱՅԻՆ ԷԼԵԿՏՐՈՆԻԿԱ, ֆիզիկայի բաժին, որն ուսումնասիրում է էլեկտրամագնիսական տատանումների ու ալիքների գրգռման և ուժեղացման մեթոդները՝ ստիպողական ճառագայթման երևույթի օգտագործման հիման վրա, ինչպես նաև քվանտային ուժեղացուցիչների և գեներատորների հատկություններն ու կիրառության հարցերը։ Որպես ինքնուրույն ճյուղ ձևավորվել է ռադիոֆիզիկայի և ատոմային ֆիզիկայի սահմանագծին։ Ք. է-ի առաջին նվաճումները՝ ռադիոհաճախային մոլեկուլային գեներատորը և պարամետրական ուժեղացուցիչը, կարևոր կիրառություն են գտել ռադիոաստղագիտության և ժամանակի ծառայության բնագավառներում (տես Հաճախականության քվանտային ստանդարտներ): Ք. է-ի բուռն զարգացումը և հետագա հաջողությունները կապված են եղել օպտիկական տիրույթի քվանտային գեներատորների՝ լազերների և ուժեղացուցիչների ստեղծման հետ։ Լազերների ճառագայթումն իր մեներանգությամբ և տարածական նեղ ուղղորդվածությամբ էապես տարբեր է ջերմային և գազապարպման աղբյուրների ճառագայթումից։ Այս առանձնահատկությունները հնարավոր են դարձրել իրականացնել հսկայական խտության լուսային հոսքերի կարճատև ներգործությունը փոքր մակերեսների վրա, որի դեպքում երևան են գալիս նյութի հետ լույսի փոխազդեցության ոչ գծային երևույթները։ Դա խթանել է ֆիզիկայի նոր ճյուղի՝ ոչ գծային օպտիկայի ծնունդն ու զարգացումը։ Ք. է-ի խնդիրներն են՝ լազերների ընտանիքի ընդարձակումը ալիքային երկարությունների նոր տիրույթներում, տարբեր հատկությունների և նշանակության լազերների և ուժեղացուցիչների ստեղծումը, հաճախականության փոխակերպումը, կիրառական բնույթի բազմաթիվ խնդիրների լուծումը են։ Ք. է-ի ստեղծման ու զարգացման աշխատանքները 1964-ին նշվել են նոբելյան մրցանակով (Ն. Բասով, Ա. Պրոխորով, ՍՍՀՄ և Չ. Թաունս, ԱՄՆ):
Գրկ. Квантовая электроника. Маленькая энциклопедия, М., 1969; Квантовая электроника, пер. с англ., М., 1980.
ՔՎԱՆՏԱՅԻՆ ԹՎԵՐ, ընդհատուն արժեքներ ընդունող ամբողջ կամ կոտորակային թվեր, որոնք բնութագրում են քվանտային համակարգի կամ առանձին տարրական մասնիկի վիճակը։ Քվանտային մեխանիկայում ընդհատուն Ք. թ. գործողության քվանտի (Պլանկի հաստատունի) գոյության հետևանք են։ Ք. թ-ի այն հավաքածուն, որը լիովին նկարագրում է տվյալ քվանտային համակարգի վիճակը, կոչվում է Ք. թ-ի լրիվ հավաքածու։ էլեկտրոնի վիճակն ատոմում նկարագրվում է չորս Ք. թ-ով՝ գլխավոր, ազիմուտային (կամ ուղեծրային), մագնիսական և սպինային (կամ մագնիսական սպինային): Տարրական մասնիկների ֆիզիկայում կարևոր դեր են խաղում մի շարք այլ Ք. թ., որոնք կապված են մասնիկի ներքին բնութագրերի հետ։ Դրանք են՝ սպինը, լրիվ մոմենտը, էլեկտրական լիցքը, բարիոնային լիցքը, լեպտոնային լիցքը, իզոտոպ սպինը, տարօրինակությունը, հմայքը, P-զույգությունը, C-զույգությունը և այլ թվեր։
ՔՎԱՆՏԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐԻ ՄԵՏԱՍՏԱԲԻԼ ՎԻՃԱԿՆԵՐ, ատոմային համակարգերի (ատոմներ, մոլեկուլներ, ատոմի միջուկներ) գրգռված էներգիական վիճակներ, որոնցում այդ համակարգերը կարող են գոյատևել երկար ժամանակ (քվազիկայուն են): Մետաստաբիլ են այնպիսի գրգռված վիճակները, որոնցից ճառագայթումով ուղեկցվող քվանտային անցումները ավելի փոքր էներգիայով վիճակների՝ արգելված են ջոկման կանոններով, հետևաբար այդ անցումները կամ չեն կարող տեղի ունենալ կամ քիչ հավանական են։
ՔՎԱՆՏԱՅԻՆ ՀԵՂՈՒԿ, հեղուկ, որի հատկությունները որոշվում են քվանտային օրինաչափություններով։ Ք. հ-ի օրինակ է բացարձակ զրոյին մոտ ջերմաստիճաններում գտնվող հեղուկ հելիումը։ Քվանտային օրինաչափությունները հեղուկում ի հայտ են գալիս շատ ցածր ջերմաստիճաններում, երբ հեղուկի մասնիկների ջերմային շարժման դը Բրոյլի ալիքի երկարությունը դառնում է միջմասնիկային հեռավորությունների կարգի։ Հեղուկ հելիումի համար այս պայմանը բավարարվում է 2-3 К ջերմաստիճաններում։ Համաձայն դասական մեխանիկայի պատկերացումների՝ բացարձակ զրո ջերմաստիճանում նյութի ատոմների տատանումների ամպլիտուդները պետք է ձգտեն զրոյի, և ատոմները պետք է զբաղեցնեն որոշակի դիրքեր, այսինքն՝ ցանկացած մարմին պետք է վերածվի բյուրեղի։ Այդ իսկ պատճառով բացարձակ զրոյին մոտ ջերմաստիճաններում հեղուկների գոյության փաստը կապված է քվանտային օրինաչափությունների հետ։ Քվանտային մեխանիկայի համաձայն՝ նույնիսկ բացարձակ զրո ջերմաստիճանում ատոմները չեն կարող գրավել որոշակի դիրքեր, և նրանց կինետիկ էներգիան հավասար չէ զրոյի, ատոմ֊
