Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/561

թյունն ու ճշգրտությունը մինչե հնարավոր սահմաններ բարձրացնելու համար։ Դը– րանց օգնությամբ էապես բարձրացնում են նավերի, ինքնաթիռների և այլ օբյեկտ ների մանյովրայնությունը, բարելավում հոսքային արտադրության, վառարաննե րի, կաթսայատեղակայանքների, քիմ․ ռեակտորների աշխատանքների ռեժիմ ների կառավարումը։ Տես նաև Օւցտքւ– մաչ կառավարում։

ՕՊՏԻՄԱՏՆԵՐ (լատ․ optimates – ազն– վատոհմիկներ, < optimus – ազնվածին, լավագույն), գաղափարաքաղ․ հոսանքի ներկայացուցիչներ Հռոմ․ հանրապետու թյունում (մ, թ․ ա․ II դ․ վերջ –I դ․)․ ար տահայտել են նոբիչիտետի շահերը, հա կադրվել ւցուցոււյարներին։

ՕՊՏԻՄԱՏՈհՄ (< լատ․ optimum – լա վագույն), լ ա վ ա ր կ ու մ, որոշակի ֆունկցիայի էքստրեմումը գտնելու կամ բազմաթիվ հնարավոր տարբերակներից լավագույնն (օպտիմալը) ընտրելու պրո ցես։ Օ–ման նպատակներն են․ արտա դրանքի ինքնարժեքի իջեցումը, արտա դրողականության կամ արագագործու– թյան բարձրացումը, ծախսվող հումքի կամ էներգիայի նվազեցումը (մասնակի Օ․), ծախսվող հումքի և էներգիայի միա ժամանակյա կրճատմամբ արտադրողա կանության կամ արագագործության բարձ րացումը (ընդհանրական Օ․)։ Օ–ման աս տիճանը կարելի է գնահատել նպատակա յին ֆունկցիայի արժեքով։ Դիցուք, պրո ցեսը բնութագրվում է Xi, x2․․․xn միմյան ցից անկախ պարամետրերով, որոնց ար ժեքներն առանձին–առանձին կամ միա ժամանակ կարելի է փոփոխել։ Այդ դեպ քում f(xi, Хг-․-Хл) նպատակային ֆունկ ցիան, որը պրոցեսի որակական որևէ ցու ցանիշ կամ ցուցանիշների զուգորդություն է, կարող է ընդունել բազմաթիվ (նույնիսկ անվերջ թվով) արժեքներ։ X-երի այն ար ժեքների զուգորդությունը, երբ նպատա կային f(xi, X2․․․x,n) ֆունկցիան հասնում է էքստրեմումի (նվւսցագույն կամ առա վելագույն արժեքի), կոչվում է պրոցեսի իրականացման 0․։ Պարզագույն համա կարգերում 0․ իրականացվում է ավտո մատ կարգավորման մեթոդներով, իսկ բարդ համակարգերում (որտեղ անկախ պարամետրերը շատ են, փոփոխման տի րույթները լայն)՝ էլեկտրոնային հաշվո– ղական մեքենաների օգնությամբ։ Գրկ․ Л и Э․ Б․, Маркус Л․, Основы теории оптимального управления, пер․ с англ․, М․, 1972․ Վ․ ԱռուաոաԱյան

ՕՊՏԻՄԵՏՐ (< հուն, оятос; – տեսանելի և ․․․ մետր), հարաբերական մեթոդով հա տուկ ճշգրիտ գծային չափումներ կատա րելու սարք։ Օ–ում փոխակերպիչ տարր է ծառայում լծակա–օպտիկական մեխանիզ մը, որի լծակային փոխանցումը ճոճվող հայելին է, օպտիկական փոխակերպիչը՝ ինքնուղղորդիչ խողովակը։ Լինում է ուղ ղաձիգ (նկ․) և հորիզոնական։ Պատրաս տում են օկուլյարով կամ պրոյեկցիոն էկ րանով։ Բաժանման արժեքը 0,2 և 1 մկմ է, չափումների սահմանը՝ 500 մմ։

ՕՊՏԻՄԻԶՄ (< լատ․ optimus – լավա գույն), տես Լավատեսություն ն հոռետե սություն։

ՕՊՐԻՉՆԻՆԱ, օպրիշնինա (հին ռուս, опричный –հատուկ բառից․ XIV – XV դդ․ օպրիշնինա էին անվանում հատուկ տիրույթները, որ տրվում էին մեծ իշխա նական դինաստիայի անդամներին), 1․ թագավորական կալված–տիրույթի (նրա տարածքը, զորքը, հիմնարկությունները) անվանումը 1565–72-ին։ 2․ Իվան IV Ահեղի կառավարության ներքին քաղա քականությունը 1560-ական թթ․, որի նը– պատակն էր բոյարա–իշխանական ընդ դիմության ջախջախումը և ինքնակալու– թյան ամրապնդումը։ 1564-ի դեկտեմբե րին Իվան IV մեկնում է Ալեքսանդրյան սլոբոդա (Մոսկվայի մերձակայքում) և 1565-ի հունվ․ 3-ին հայտարարում գահից իր հրաժարվելու մասին։ Սլոբոդա են ժամանում բոյարների և հոգևորականու թյան պատգամավորները, որոնք համա ձայնվում են ցարին ընձեռել արտակարգ լիազորություններ։ Իվան IV հայտարա րում է «հատուկ»- արքունիքի (հատուկ տարածքով, բանակով, ֆինանսներով և վարչությամբ) ստեղծման մասին։ Կազմ վում է ղեկավարման հատուկ ապարատ և ցարին անմիջականորեն ենթակա հնա զանդ բանակ (սկզբում՝ 1000, հետագա յում՝ 5–6 հզ․ մարդ)։ Պետության տարած քը բաժանվում էր Օ–ի և զեմշչինայի։ Օ–ի մեջ էին մտնում, կենտրոնում՝ Մոժայսկը, Վյազման, Սուզդալը ևն, հվ–արմ–ում՝ Կո– զելսկը, Պերեմիշլը, Բեյլովը, Մեդինը ևն, հս–ում՝ Դվինան, Վելիկի Ուստյուգը, Կար– գոպոլը, Վոլոգդան ևն, ինչպես նաև ար քունի տիրույթները։ Օ–ի տարածքի եկա մուտները մտնում էին պետ․ գանձարանը և ծախսվում Օ–ի բանակի, պետ․ ապա րատի վրա ևն։ Օ–ի հետևանքով ուժե ղացավ ինքնակալական իշխանությունը, այն կարևոր փուլ հանդիսացավ գյուղա ցիության ճորտացման ճանապարհին։ Գրկ․ Зимин А․ А․, Опричнина Ивана Грозного, М․, 1964․ Գ, Քիչիմշյան ՕՊՈհՍ (< լատ․ opus – աշխատություն, ստեղծագործություն), տերմին, որը կի րառվում է կոմպոզիտորի ստեղծագործու թյունների հաջորդական համարակալման համար։ Կրճատ նշվում է op․ (լատ․)։ «Օ․» տերմինի փոխարեն օգտագործվում է նաև «երկ» բառը։

Օ ՌԻՈՐԴԱՆ (O’Riordan) Մայքլ(ծն․ 1917), իռլանդ․ բանվ․ շարժման գործիչ։ Ինտեր նացիոնալիստական բրիգադի կազմում մասնակցել է 1936–39–ի ազգ․–հեղափոխ․ պատերազմին Իսպանիայում։ Իռլանդ․ բանվ․ լիգայի (1962-ից՝ Իռլանդ․ բանվ․ կուսակցություն, ԻԲԿ) հիմնադիրներից է (1948), 1951-ից՝ նրա ԴԿ–ի քարտուղարը։ Եղել է ԻԲԿ գործադիր կոմիտեի անփո փոխ քարտուղարը։ 1970-ին ԻՐԿ Հս․ Իռլանդիայի կոմկուսի հետ միավորվե լուց և Իռլանդիայի միացյալ կոմունիստա կան կուսակցություն (ԻԿԿ) ստեղծվելուց հետո ընտրվել է ԻԿԿ Ազգ․ ԴԿ–ի քարտու ղար, 1971–84-ին՝ ԻԿԿ գլխ․ քարտուղար։

ՕՌԼԵԱՆԱԿԱՆՆԵՐ, միապետական խըմ– բավորում Ֆրանսիայում։ 1830-ի սկզբին հանդես է եկել գահի նկատմամբ Լուի Ֆիչիւց Օռլեանցու հավակնությունների պաշտպանությամբ։ 1830-ի գարնանը ձևա վորվել է որպես կուսակցություն։ Հուչ/ա– յան հեղափոխություն 1830-ի ժամանակ Օ․ գահ են բարձրացրել Լուի Ֆիլիպ Օռլեան– ցուն։ Հոււիսյան միապետության ընթաց քում (1830–48) իշխել են Ֆրանսիայում, ներկայացրել ֆինանս, բուրժուազիայի շահերը։ 1848-ի հեղափոխությունից հետո միավորվել են լեգիտիմիստների (տես Լեգիտիմիզմ) հետ։ Ակտիվ մասնակցու թյուն են ցուցաբերել 1871-ի Փարիզի կո մունայի ջախջախմանը։ Պ․ Մակ–Մահոնի միապետական հեղաշրջման անհաջող փորձին, իսկ հետագայում բուլանժակա– նությանը (շովինիստական շարժում, 1888–89-ին) մասնակցելուց հետո հեռա ցել են քաղ․ ասպարեզից։ ՕձԼԻՆՍԿԱՏԱ Նինա Դարեգինի (իսկա կան ազգանունը և անունը՝ Բասմաչ– յան Քնարի կ) [12(25)․9․1906, Գան ձակ – 17․1․1973, Կիրովաբադ], հայազ գի ադրբ․ սովետական դերասանուհի։ Ադրբ․ ՍՍՀ ժող․ արտիստուհի (1956)։ ՍՄԿԿ անդամ 1941-ից։ Րեմ․ գործունեու թյունն սկսել է 1921-ին, Գանձակի ադրբ․ թատերախմբում։ 1924–33-ին՝ Թիֆլիսի ադրբ թատրոնի, 1933-ից՝ Կիրովաբադի Զ․ Զաբարլու անվ․ ադրբ․ դրամատիկ, թատրոնի առաջատար դերասանուհի։ Դե րակատարումներից լավագույնը Մոլմա– զըն է (Զաբարլու «Հրո հարսը», 1929)։ Լավագույն դերերից են նաև՝ Սևիլ (Զա– բարլու «Սևիլ», 1929), իյուրաման (Վուրղունի «Վագիֆ», 1938), Սուսան (Շիր վանզադեի «Նամուս», 1928), Լիդա (Կոռ– նեյչուկի «Պլատոն Կրեչետ», 1936), Դեզ– դեմոնա (Շեքսպիրի «Օթելլո», 1931)։ Զա– բարլու անվ․ թատրոնի հետ, 1963-ին հյու րախաղերով հանդես է եկել Երևանում և Լենինականում։ Բ․ Հովակիմյան

ՕՌԼՈՆ, ԱՄՆ–ում թողարկվող պոլիակրի– լանտրիլային մանրաթելի առևտր․ ան վանումը։

ОՌԼՈՎ Վլադիմիր Պավլռվիչ (ծն․ 1921), սովետական կուսակցական և պետ․ գոր ծիչ։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1976)։ ՍՄԿԿ անդամ 1948-ից։ 1942-ին ավարտել է Իվանովոյի տեքստիլ ինստ–ը։ 1945-ից կատարել է կոմերիտական, կու սակցական և սովետական աշխատանք։ 1946-ից՝ ՀամԼԿԵՄ Չապաևսկի (Կույ– Վ․ Պ․ Օոլով բիշևի մարզ) քաղկոսր քարտուղար, 1952-ից՝ ՍՄԿԿ Չապաևսկի քաղկոմի երկ րորդ քարտուղար, 1954-ից՝ Չապաևսկի քաղգործկոմի նախագահ; 1958-ից եղել է ՍՄԿԿ Նովոկույբիշևսկի քաղկոմի առա ջին քարտուղար, 1960–62 և 1964–65-ին՝ ՍՄԿԿ Կույբիշևի մարզկոմի քարտուղար, 1967–79-ին՝ առաջին քարտուղար։ 1962–64-ին՝ Կույբիշևի արդ․ մարզգործ կոմի նախագահ, 1965–67-ին՝ Կույբիշևի մարզգործկոմի նախագահ։ 1979-ից՝