ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԿԱՊԻՏԱԼ, բանկա ին և արդ․ մոնոպոլիաների սերտաճած կա պիտալը։ Ֆ․ կ–ի առկայությունը և դրա հե տևանքով ֆինանս․, օլիգարխիայի (տես Օչիգարխիա ֆինանսական) առաջացումը իւէւցերիաւիզմի հիմնական հատկանիշնե րից է․ «Արտադրության համակենտրոնա ցում, սրանից առաջացող մոնոպոլիաներ, բանկերի միաձուլում կամ սերտաճում արդյունաբերության հետ՝ ահա ֆինանսա կան կապիտալի առաջացման ամբողջ պատմությունը և այս հասկացության բո վանդակությունը» (Լենին Վ․Ի․, Երկ․ լիակտ․ ժող․, հ․ 27, էջ 418)։ Օգտագործե լով դրամական ազատ միջոցները, բան կերն արդ․ ձեռնարկություններին տրա մադրում են ոչ միայն կարճաժամկետ, այլև երկարաժամկետ փոխատվություն ներ։ Բանկերի միջոցները արդյունաբե րություն են ներթափանցում նաև բաժնե տոմսեր գնելու և այսպես կոչված ւմաս– նակցությունների համակարգ» ստեղծելու ուղիով։ Միաժամանակ տեղի է ունենում խոշոր բանկերի կողմից մանրերին կլա– նելու՝ բանկային կոնսորցիումների կազ մավորման պրոցես։ Իրենց ենթարկելով տնտեսությունը, Ֆ․ կ–ի մագնատները որոշում են նա1ւ կա պիտ․ պետությունների քաղաքականու թյունը։
ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐ, 1․ լայն
առումով՝ ֆինանս, հարաբերությունների
տարբեր ոլորտների (օղակների) ամբող
ջություն, որոնց միջոցով այս կամ այն
սոցիալ–տնտ․ ֆորմացիայի շրջան սկնե–
րում իրականացվում է դրամակա ւ մի
ջոցների ֆոնդերի գոյացումը և օգտ սգոր–
ծումը (տես Ֆինանսներ)։ 2․ Նեղ առու
մով՝ երկրի ֆինանս, հիմնարկներ ւ հա
մակարգ, որը ֆինանսավորման և վար
կավորման պրոցեսում իրականացնում է դրամական միջոցների համախմբումն ու
րաշխումԱ, ինչպես նան ֆինանս, հսկո
ղությունը․՝ Երբեմն սոցիալիստ, երերնե
րի Ֆ․ հ–ի մեջ է մտնում նաև բանյային
վարկը։ Կապիտալիստական
երկրների Ֆ․ հ․ ներառնում են պետ․
բյուջեն, տեղական բյուջեները, ապահո
վագրական ֆոնդերը, տարբեր ինքնավար
նախահաշիվները և արտաբյուջեււային
ֆոնդերն ու հաշիվները, ինչպես նաև
պետ․ ձեռնարկությունների ֆինանսները։
Զարգացող երկրներ ու մ Ֆ․ հ–ի
վերակառուցումը ենթարկվում է անկախ
ազգ․ էկոնոմիկայի ստեղծման ընթացքում
կատարվող տնտ․ և սոցիալ․ վերափոխում
ների իրականացման խնդիրներին։
Սոցիալիստական երկ ւնե–
ր ու մ Ֆ․ հ․ ընդգրկում են պետ․ բյուջեն,
սոցիալիստ, ձեռնարկությունների, կազ
մակերպությունների և տնտեսոթյան
ճյուղերի ֆինանսները, պետ․ սոցիալ․
ապահովագրության, պետ․ գույքա ին և
անձնական ապահովագրության բրււջեն,
պետ․ վարկը։ Զարգացած սոցիալիզմի
պայմաններում զգալիորեն բարձրանում
է Ֆ․ հ–ի դերը ընդլայնված սոցիալիստ,
վերարտադրության կայուն և բարձր տեմ
պերի ապահովման և ամբողջ էկոնոմիկա
յի արդյունավետության բարձրս ցման
գործում՝ ի շահ ժողովրդի բարեկեցության
անշեղ աճի։
ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀԱՇՎԵԿՇԻՌ, ֆ ի–
նանս․ ամփոփ պլան, ՍՍՏՄ
ժողովրդական տնտեսության հաշվեկշռի
բաղկացուցիչը, ապահովում է պետության
եկամուտների ու ծախսերի հաշվեկշռային
կապակցումը՝ ամփոփ ձեով արտահայ
տելով էկոնոմիկայի պահանջը դրամա
կան միջոցների նկատմամբ, դրանց ձևա
վորման աղբյուրները, կենտրոնացման
մեթոդներն ու ձևերը։ Կազմված է երկու
փոխհաշվեկշռված մասերից (բաժիննե
րից)՝ պետության եկամուտներ և ծախսեր։
Ֆ․ հ․ մշակվում է հինգ և ավելի տարվա
համար, արտահայտում է պետության ֆի
նանս․ երկարաժամկետ ծրագիրը։
ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅՈՒՆ, էցեաա–
կան վերահսկողության ձև, որն իրա
կանացվում է դրամական ֆոնդերի կազ
մավորման, բաշխման ու օգտագործման
պրոցեսում։ Կապիտ․ երկրներում Ֆ․ հ․
կրում է սահմանափակ բնույթ և ծառայում
մոնոպոլիստ, կապիտալի շահերին։ Այն
հիմնականում իրականացվում է պետ․
բյուջեի կատարման, մինիստրություննե
րի, գերատեսչությունների, պետ․ հիմ–
նարկ–ձեռնարկությունների ֆինանս, գոր
ծունեության նկատմամբ։
Սոցիալիստ, երկրներում Ֆ․ հ․ հասա
րակական արդյունքի և ազգ․ եկամտի
արտադրության ու բաշխման, նյութական
արժեքների ու դրամական ֆոնդերի օգ
տագործման պետ․ վերահսկողության հա
տուկ ճյուղ է։ ՍՍՏՄ–ում Ֆ․ հ․ իրակա
նացնում են պետ․ իշխանության բարձրա
գույն մարմինները՝ ՍՍՏՄ Գերագույն
սովետը, միութենական հանրապետու
թյունների գերագույն սովետները և ժող․
դեպուտատների տեղական սովետները՝
համապատասխան մշտական հանձնաժո
ղովների միջոցով։ Վերահսկիչ ֆունկցիա
ներ են կատարում նաև ժող․ վերահսկո
ղության կոմիտեները։ Ֆ․ հ–յան համա
կարգում հիմնական օղակները UU<XT ֆի
նանսների մինիստրությունը, միութենա
կան հանրապետությունների ֆինանսնե
րի մինիստրությունները և տեղական ֆի
նանս․ մարմիններն են։
ՖԻՆԱՆՍՆԵՐ (ֆրանս․ finances – դրա
մական միջոցներ, հին ֆրանս․ finer –
վճարել), դրամական միջոցների կենտ
րոնացված և ապակենտրոնացված ֆոն
դերի ստեղծման և օգտագործման պրո
ցեսում տնտ․ հարաբերությունների ամ
բողջություն։ Առաջացել են ապրանքա–
դրամային փոխանակության պայմաննե
րում՝ կապված պետության և ռեսուրսնե
րի նկատմամբ դրա պահանջարկի զար
գացման հետ։ Ֆ․ պատմական կատեգո
րիա է, որի էությունը, դերը և զարգացման
պայմանները կախված են հասարակարգի
տնտ․ բնույթից, տվյալ հասարակարգում
գործող տնտ․ օրենքներից և պետության
դասակարգային բնույթից։
Կապիտալիզմի պայմանն ե–
ր ու մ Ֆ․ արտահայտում են այն տնտ․
հարաբերությունները, որոնց առաջացու
մը կապված է ագգ․ եկամուտի վերաբաշխ
ման պրոցեսում դրամական միջոցների
ֆոնդերի գոյացման և օգտագործման հետ։
Ֆ–ի էությունը որոշվում է կապիտալիզմի
տնտ․ օրենքների ներգործությամբ, կա
պիտ․ պետության բնույթով և ֆունկցիա
ներով, վերջինս Ֆ․ օգտագործում է որ
պես աշխատավորների լրացուցիչ շահա
գործման, բուրժուազիայի տիրապետու
թյան ամրապնդման և պետության ֆունկ
ցիաների իրականացման միջոց։ Կապիտ․
պետության ֆինանս, համակարգերը, որ
պես գլխավոր օղակներ, ներառնում են
պետ․ բյուջեն, տեղական Ֆ․, Լառավարա–
կան հատուկ ֆոնդերը, պետ․ ձեռնարկու
թյունների և կորպորացիաների Ֆ․։
Պետ․ մոնոպոլիստ, կապիտալիզմի ժա
մանակաշրջանում պետ․ Ֆ․ իմպեր․ պե
տություններն ակտիվորեն օգտագործում
են տնտեսության պետ․–մոնոպոլիստ,
կարգավորման, մոնոպոլիաների հարըս–
տացման, բանվ․ և ազգային–ազատագր․
շարժման ճնշման, կապիտ․ կարգի պահ
պանման, նվաճողական պատերազմների
սանձազերծման նպատակներով։ Ֆ–ի մե
խանիզմի միջոցով պետությունը ներգոր
ծում է արտադրության և ազգ․ եկամտի
կառուցվածքի, դրա աճի տեմպերի վրա։
Պետ․ Ֆ–ի կարևորագույն ֆունկցիան ազգ․
եկամտի վերաբաշխումն է ււոնոպոլիա–
ների օգտին։
Տեղական Ֆ–ում գլխ․ տեղը զբաղեցնում
են տեղական (պետ․ բյուջեի ւեջ չմտնող)
բյուջեները։ Տնտեսության մեջ պետ․ սեկ
տորի ընդլայնման հետևանքու[ ստեղծվե
ցին պետ․ կորպորացիաներ, որոնք գոր
ծում են ինքնուրույն հաշվեկշռով։ Պետ․
կորպորացիաների Ֆ–ի բնորոշ գծերն են․
ցածր շահութաբերությունը, կապիտալ
ներդրումների ֆինանսավորման աղբյուր
ներում ներգրավված միջոցնւրի բարձր
բաժինը, պահեստային ֆոնդերի ոչ մեծ
չափերը, խոշոր պարտքը պետ․ բյուջեին։
Ասիայի, Աֆրիկայր և Լատ․
Ամերիկայի զարգացող և ր–
կըրների Ֆ․ կարևոր միջոց են նրանց
տնտ․ հետամնացության huirթահարման
և ազգ․ անկախ տնտեսության զարգաց
ման համար։
Զարգացող երկրների Ֆ–ի ամրապնդման
համար մեծ նշանակություն ունի նրանց
փոխադարձ համագործակցությունը (հատ
կապես նավթարդյունահանող երկրների
հետ)։ Սոցիալիստ, երկրներ ւ ֆինանս,
օգնությունը նպաստում է զանգացող եր–
կըրների ազգ․ էկոնոմիկայի զարգացմանը
և տնտ․ անկախության ամրապնդմանը։
ՏՓ|ս–ի անդամ երկրներն երկարաժամկետ
վարկեր են տրամադրում խոշոր տնտ․
օբյեկտների ֆինանսավորման համար։
Զարգացող երկրներին ֆինանսավարկա–
յին օգնություն ցուցաբերելու գործում
առաջատար դերը պատկանում է ՍՍՀՄ–ին։
Սոցիալիզմի ժամանակ Ֆ․
ընդլայնված սոցիալիստ, վերարտադրու
թյան պրոցեսում դրամական միջոցների
ֆոնդերի գոյացման, բաշխման և օգտա
գործման ընթացքում առաջացող արտադր․
հարաբերություններն արտահայտող տնտ․
կատեգորիա են։ Դրանց էությունը որոշ
վում է տնտեսության սոցիալիստ, համա
կարգով, որը խարսխվում է արտադրա
միջոցների հանր․ սեփականության և սո
ցիալիստ․ պետության ֆունկցիաների վրա։
Սոցիալիստ․ Ֆ–ին հատուկ են պլանայ
նությունը, հաստատունությունն ու կայու
նությունը, անմիջական կապը նյութական
արտադրության և ապրանքայ րջանառու–
