թյան հեւո։ Պետությունը դրանք ակտիվո րեն օգտագործում է տնտ․, քաղ․ և սո– ցիալ․ բազմակողմանի խնդիրների լուծ ման համար։ Սոցիալիստ․ Ֆ–ի հիմնական ֆունկցիա ներն են․ հասարակական արտադրանքի և ազգ․ եկամտի բաշխումը ի շահ հասա րակական արտադրության պլանաչափ զարգացման և ժողովրդի կենսամակար դակի բարձրացման, ֆինանսական հրս– կողության իրականացումը և հասարա կության սյութական, աշխատանքային U ֆինանս, ռեսուրսների արդյունավետ օգ տագործման խթանումը։ Դրա հետ մեկ տեղ Ֆ–ի դերը կարևորվում է սոցիալիստ, տնտ․ ինսեգրացիայի զարգացման, զար գացող պետությունների հետ բարեկամա կան կապերի ամրապնդման, կապիտ․ երկրների հետ փոխշահավետ տնտ․, գի– տատեխ․, մշակութային կապերի ստեղծ ման գործում։ ՍՍՀՍ* ֆինանսները։ ՍՍՀՄ–ում սոցիալիստ, և կոմունիստ, շինարարու թյան բոլոր փուլերում Ֆ․ ակտիվ դեր են կատարում արտադրող, ուժերի զարգաց ման, սոցիալիստ, վերափոխումների իրա կանացման և արտադրահարաբերություն ների կատարելագործման մեջ։ Սոցիա լիստ․ սեփականության ձևավորվելը, երկ րի ինդուստրացումը, գյուղատնտեսու թյան կոլեկտիվացումը, կուլտուրական հե ղափոխության իրականացումը, Հայրե նական մեծ պատերազմի (1941–45) տա րիներին ռազմաճակատի և թիկունքի պա հանջների անխափան բավարարումը, ետ պատերազմյան տարիներին ժող․ տնտե սության վերականգնումը և դինամիկ զար գացումը, ժող․ բարեկեցության անշեղ աճը, կոմունիզմի նյութատեխ․ բազայի ստեղծումը և այլ խնդիրներ լուծվել և լուծվում են Ֆ–ի անմիջական ներգործու թյամբ։ Զարգացած սոցիալիզմի պայման ներում ընդլայնվում է Ֆ–ի և միասնական ֆինանս․ քաղաքականության նշանա կությունը։ Սովետական Ֆ․ ներառնում են՝ սոցիա լիստ․ ձեռնարկությունների (միավորում ների), տնտեսության ճյուղերի և ընդհա– նուր–պետ․ Ֆ․։ Ընդհպնուր պետ․ Ֆ․ ներառնում են՝ պետ․ բյուջեն, պետ․ սոցիալ․ ապահո վագրությունը, պետ․ գույքային և անձ նական ապահովագրությունը, պետ․ վար կը։ Ընդհանուր պետ․ Ֆ–ում կենտր․ տեղ է գրավում ՍՍՀՄ պետ․ բյուջեն (տես Բյուջե պետական)։ Գրկ․ Дьяченко В․ П․, Общее учение о советских финансах, М*․ 1946; М о ж а й- сков Q․ В․, Финансы и кредит в системе государственно-монополистического регули рования, М․, 1973; Финансы капиталистиче ских государств, 2 изд․, М․, 1975․
ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ՄԻՆԻՍՏՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՀՍՍՀ, պետ․ ֆինանսների կազմակերպ
ման ղեկավարումն իրականացնող պետ․
կառավարման մարմին։ Ստեղծվել է
1920 թ․ դեկա․ 17-ին, որպես ֆինանսների
ժողկոմատ (1922–36-ին՝ Անդրկով–
կասյան ֆեդերացիայի տարիներին, վե
րանվանվել է Հայաստանում Անդրկով–
կասյան ֆեդերացիայի ֆինանսների ժող
կոմատի լիազորի վարչություն)։ Գլխ․
խնդիրներն են․ հասարակական արտա
դրության արդյունավետությունը բարձ
րացնելու, ժող․ տնտեսության մեջ սո
ցիալիստ․ կուտակումն ու ազգ․ եկա
մուտն ավելացնելու նպատակով ֆինանս
ների ակտիվ օգտագործումը, պետության
հետ ձեռնարկությունների, հիմնարկների
ու կազմակերպությունների ֆինանս,
փոխհարաբերությունների ձևերի կատա
րելագործումը և ֆինանս, ռեսուրսների
աճի ապահովումը, դրամական միջոցնե
րի համախմբումը և հաստատված պլան
ներին համապատասխան Հայկ․ ՍՍՀ ժող․
տնտեսության զարգացման և ժողովրդի
կյանքի նյութական ու կուլտուրական մա
կարդակի բարձրացման միջոցառումների
ֆինանսավորումը, Հայկ․ ՍՍՀ պետ․ բյու
ջեի եկամուտների ու ծախսերի տնտեսա
պես հիմնավորված պլանավորումը, հան
րապետության ֆինանս, ռեսուրսների
պլանաչափ բաշխումը, Հայկ․ ՍՍՀ պետ․
բյուջեով նախատեսված բոլոր եկամուտ
ների ժամանակին ու լրիվ մուտքը և Հայկ․
ՍՍՀ պետ․ բյուջեով առանձնացվող մի
ջոցների խնայողական և նպատակային
ծախսումն ապահովող Աիշոցառումների
անցկացումը, պետ․ ֆինանս, կարգապա
հության պահպանման և ձեռնարկություն
ների, հիմնարկների ու կազմակերպու
թյունների կողմից պետության հանդեպ
ունեցած պարտավորությունների կատար
ման նկատմամբ վերահսկողությունը։ Մի
նիստրությունը, ենթակա պետ․ ապահո
վագրության մարմինները և մյուս հիմ
նարկներն ու կազմակերպությունները,
ինչպես նաև ժող․ դեպուտատների շրջա
նային ու քաղաքային սովետների գոր
ծադիր կոմիտեների ֆինանս, բաժիննե
րը կազմում են ամբողջական համակարգ։
Պետ․ ապահովագրության մարմինների
աշխատանքների ղեկավարումն իրագործ
վում է Հայկ․ ՍՍՀ պետ․ ապահովագրու
թյան գլխ․ վարչության միջոցով։ Ունի
վարչություններ և բաժիններ, որոնք ըս–
տեղծվում են ֆունկցիոնալ (բյուջետային,
պետ․ եկամուտների, հաստիքային, վե–
րահսկողության–վերստուգման) և ճյու
ղային ֆինանսավորման (արդյունաբե
րության, շինարարության, գյուղատնտե
սության, տրանսպորտի և կապի, լուսա
վորության, առողջապահության և կուլ
տուրայի, սոցիալ․ ապահովության ևն)
սկզբունքով։
Հայկ․ ՍՍՀ ֆինանսների ժողկոմ, լիա
զորի վարչության պետ և մինիստր են
եղել՝ Ե․ Երզնկյանը (1920–21), Ս․ Ւոս–
նոյանը (1921–22), Ա․ Աթաբեկովը (1922–
1923), Վ․ Պողոսյանը (1923–29), Ս․ Չալ–
յանը (1929–30), Վ․ Մամիկոնյանը (1930),
Վ․ Երեմյանը (1930–31), Գ․ Հանեսօղլյա–
նը (1931–34), Հ․ Ցաղուբյանը (1934–
1935), Հ․ Ղարախանյանը (1937), Ա․ Սար–
գըսյանը (1937–38), Ա․ Բունիաթյանը
(1938–41), Ա․ Շ եկոյանը (1941–53,
1959–69), Լ․ Ստեփանյանը (1953–59),
Ս․ Սաֆարյանը (1969–75)։ 1975-ից մի
նիստրն է Ջ․ Ջանոյանը։
ՖԻՆԶԵՆ, Ֆ ի ն ս և ն (Finsen), Նիլս
Ռյուբերգ (1860–1904), դանիացի ֆիզիո–
թերապևտ, չուսաբուժության հիմնադիրը։
1890-ին ավարտել է Կոպենհագենի հա
մալսարանի՝ բժշկ․ ֆակուլտետը։ Եղել է
Կոպենհագենի լուսաբուժության ինստ–ի
հիմնադիրն ու դիրեկտորը (1896–1904)։
Աշխ ստանքները հիմնականում վերաբե
րում են լույսի ֆիզիոլոգիական ազդեցու
թյանն օրգանիզմի վրա։ Ուլտրամանուշա
կագույն ճառագայթների կենսբ․ ազդեցու
թյան ուսումնասիրության և դրանք բուժիչ
նպս տակով օգտագործման համար ար
ժանացել է նոբելյան մրցանակի (1903)։
ՖԻՆԻՔՍ, Ֆ ե ն ի ք ս (Phoenix), քա
ղաք ԱՄՆ–ի հվ–արմ–ում, Արիզոնա նա
հանգի վարչական կենտրոնը։ 773 հզ․
բն․ (արվարձաններով՝ 1,5 մլն, 1980)։
Տրանսպորտային հանգույց է։ Կա ավիա–
հրթրռային, ռադիոէլեկտրոնային, մեքե
նաշինական, քիմ․, սննդի արդյունաբերու
թյուն, մետաղամշակում։ Ձմեռային կլի
մայական առողջավայր է։ Ունի համալ
սարան։
ՖԻՆԼԱՆԴԱԿԱՆ ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆ
1918, բանվ․ հեղափոխություն Ֆինլան–
դիսյում հունվար–մայիսին։ Սկսվել է
1917-ի վերջին, երկրում հեղափոխ․ շարժ
ման վերելքի պայմաններում՝ Ռուսաս
տանում Հոկտեմբերյան հեղափոխության
ազդեցության տակ։ Հունվ․ 27 լույս 28-ի
գիշԱրը, դեռևս 1917-ի ամռանը ստեղծ
ված Կարմիր գվարդիայի ջոկատները
Հելսինկիում՝ ի պատասխան սպիտակ–
Գվս բդիական զորամասերի (տես Շյուց–
կոր) տեռորիստական ելույթների, գրա
վեց ւն սենատի շենքը և կենտր․ այլ հիմ
նարկներ։ Հելսինկիի բանվորներին հե
տևեցին և ոտքի ելան Տուրկուի, Տամպե–
րեի, Պորիի, Կոտկայի, Լահաիի, Վիբոր–
գի և այլ քաղաքների բանվորները։ Հյու
սիսը և Կենտր․ Ֆինլանդիայի մեծ մասը,
ուր փախան բուրժ․ սենատի որոշ անդամ
ներ, մնացել էին ռեակցիոն ուժերի հըս–
կոդության տակ։ Հունվ․ 28-ին Հելսին–
կիղւմ կազմավորվեց հեղափոխ․ կառա
վարության՝ ժող․ լիազորների խորհուրդ
(ԺԼԽ), ս–դ․ Կ․ Մանների (նախագահ),
Ցոլ․ Սիրոչայի, Օ․ Կուուսինենի և ուրիշ
ների կազմով։ Մտեղծվեց իշխանության
գերագույն մարմին՝ Գլխ․ բանվ․ խոր
հուրդ՝ 35 հոգուց։ Հունվ․ 29-ին հրապա
րակվեց ԺԱս–ի ծրագիրը, որը կոչ էր անում
ընդանալ սոցիալիստ, հեղափոխության
ուղիով։ Ստեղծվեցին արդ․ կոմիտեներ,
բաււվ․ կազմակերպությունների սեյմերը
փաստորեն դարձան պրոլետարիատի
դիկտատուրայի մարմիններ։ Հունվ․ 31-ի
օրինքով հողը վարձակալող գյուղացինե
րը հայտարարվեցին հողատերերից ան
կախ, նրանց ամրացվեցին վարձակալված
հուխերը։ Փետրվ․ 1-ին ԺԼԽ իր տնօրինու
թյուն տակ վերցրեց ֆինլանդ․ բանկը,
ընդունեց հեղափոխ․ դատարանների մա
սին ժամանակավոր օրենքը։ Փետրվ․ 12-ին
պետ․ վերահսկողության տակ անցան
մասնավոր բանկերը, բազմաթիվ արդ․
ձեռնարկություններ։ Փետրվ․ 23-ին հրա
պարակվեց Ֆինլանդիան հանրապետու
թյուն հռչակող սահմանադրության Նախա
գիծը։ Մարտի 1-ին կնքվեց բարեկամու
թյան պայմանագիր ՌՍՖՍՀև Ֆինլանդ․
Սոցիալիստ․ Բանվ․ Հանրապետության
(այդպես է անվանվել Վ․ Ի․ Լենինի առա
ջարկով) միջև, որն ամրապնդեց Ֆինլան
դիայի անկախությունը։ Ֆինլանդ․ բուր
ժուազիան սկսեց քաղ․ պատերազմ և
