Չերեպնիքփ «Արմիդայի տաղավարը», Շո– պենի երաժշտությամբ՝ «Շոպենիանա», Արենսկու «Եգիպտական գիշերներ» (Մա– րիինյան թատրոն), Մտրավինսկու «Պետ– րուշկա», Դավելի «Դափնիս և Քւոե» (Ռուս, թատերաշրջաններ)։ Ա․ Պավլովայի հա– մար ըստ Սեն–Սանսի երաժշտության բե– մադրել 1; «Մեոնող կարապը» պարային էտյուդը։ 1934–35-ին աշխատել է «Դրանդ օպերա»-ում, 1936–39-ին՝ «Բալլե ռյուս դե Մոնտե Կսալո» թատերախմբում։ 1923–*2–ին, Նյու Չորքում ղեկավարել է ստուդիա։ Հեղինակ է հուշագրություննե– րի և բալետի մասին հոդվածների։ Գբկ․ Иванов И․, М․ Фокин, П․, 1923; Красорская В․ М․, Русский балет– ный театр начала XX века, Л-, 1971․
ՖՈԿՇԱՆ, Ֆ ո ք շան (Focsani), քաղաք Դումինիայի Սոցիալիստական Հանրա– պետությունում, Վրանչա գավառի կենտ– րոնը։ 81 հզ․ բն․ (1982)։ Զարգացած են գինեգործությունը, մեքենաշինությունը, փայտամշակությունը։ Հայերը Ֆ–ում հաս– տատվել են հավանաբար XV դ․։ 1475-ին, երբ թուրքերը գրավել են Ղրիմը, մեծ թվով հայեր այնտեղից գաղթել են Ֆ․։ Հայերի նոր հոսւ է տեղի ունեցել Ֆ․ XVII –XYIII դդ․, Բուլղարիայից։ 1895–1896-ի U XX դ․ սկզբւ հայկ․ կոտորածների ժամա– նակ շատ հայեր ապաստանել են Ֆ–ում։ Անցյալում քաղաքն ունեցել է «Հայկական» կոչվող փողոց։ Հայերն զբաղվել են ար– հեստներով, առևտրով, գյուղատնտեսու– թյամբ։ Ֆ․ տվել է ճանաչված հայ բժիշկ– ներ, գիտնականներ, արվեստագետներ, փաստաբաններ, պետ․ պաշտոնյաներ Սն։ Ֆ–ի հայՅրն ունեցել են երկու փայտաշեն եկեղեցի։ Այնուհետև կառուցվել են Ա․ Գե– վորգ (XVII կամ XVIII դդ․), 1780-ին՝ Ս․ Աստվածածին քարաշեն եկեղեցիները։ Արական Ղևոնդյանց վարժարանը և 1860-ին բացված աղջիկների Հռիփսիմ– յանց դպրոցը գործել են մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմը։ Դրան– ցում դաասվանդել են մի շարք ճանաչված մանկավարժներ, այդ թվում4 Մանուել Միրախորյանը։ 1871-ին Ֆ–ում ստեղծվել է «Հայաստան» կրթասիր․ ընկերությունը, այնուհետև կազմակերպվել են այլ բարե– գործ․ ընկերություններ։ Ֆ–ում գործել է Ֆ ո կ շ ա ն ի հա– յոց Ս․ Գևորգ եկեղեցին (XYII Դ*) նաև Հւևյկական բարեգործական ընդհա– նուր միության (ՀԲԸՄ) մասնաճյուղը, 1916-ին հիմնված «Հայ դատի պաշտպա– նության հանձնախումբը»։ 1946-ին ստեղծ– ված «Հայաստանյան ճակատ» կազմակեր– պության մասնաճյուղը նպաստել է տեղի հայերի հայրենադարձությանը։ 1986 թը– վականին Ֆ–ում ապրում էր մոտ 15 հայ ընտանիք։ Գրկ․ Բ ժ շ կ յ ա ն Ս,&անապարհորդոլթիլն ի Լեհաստան, Վնտ․, 1830։ Ալթոլնյան Ա․, Տեղեկագրոլթիւն Հայոց գաղթականու– թեան, որք ի Մոլաո–Վալաքիա, Հունգարիա և ի Լեհաստան, Ֆոկշան, 1877։ Կամենից․ Տարեգիրք Հայոց Լեհաստանի ել Ռումե– նիոյ․․․, հրտ․ Ղ․ Ալիշան, Վնտ․, 1896։
ՖՈԿՈՒՍ (< լատ․ focus – օջախ, կրակ), տես Կիզւսկեա։
ՖՈՄԱԼՀԱՈՒՏ (a Հարավային ձկան), Հարավային ձուկ համաստեղության ամե– նապայծառ աստղը (առաջին աստղային մեծության)։ Լուսատվությունը 14 անգամ ավելի է արեգակնայինից, Արեգակից հե– ռավորությունը՝ 7 պս։
ՖՈՄԻՆ Իվան Ալեքսանդրովիչ (1872– 1936), սովետական ճարտարապետ։ Սո– վորել է (1894–97-ին և 1905–09-ին) Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա– յում, 1915-ից՝ ակադեմիկոս։ Նախահեղա– փոխ․ շրջանի գործերում Ֆ․ ստեղծագոր– ծաբար զարգացրել է ռուս, կլասիցիզմի ճարտ․ սկզբունքները [նախկինում Ա․ Ա․ Ս․ Ս․ Աբամելիք–Լազարեի տունը (1912–14, ճարտ․ Ի․ U․ Ֆ ո մ ի ն) Լենինգրադում Պոլովցևի (1911 – 13) և Ա․ Ս․ Աբամելիք– Լազարեի (1912–14) տները Պետերբուր– գում ևն]։ 1920-ական թթ․ Ֆ․ առաջարկել է համադրել դասական (փոխառնել միայն օրդերային համակարգը) և ժամանակա– կից ճարտ–յան սկզբունքները, հանդես եկել դասականի նորացման (իր խոսքե– րով «պրոլետարական դասականի» ըս– տեղծման) տեսությամբ։ 1920–30-ական թթ․ գործերից են․ նախկին «Դինամո» ըն– կերության տունը (1928–30), Մոսսովե– տի նոր մասնաշենքը (1929–30) Մոսկվա– յում, Ուկր․ ՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի շենքը (1934–38, ճարտ․ Պ․ Վ․ Աբրոսիմո– վի հետ) Կիևում։
ՖՈՄՎԻՒԱՆ կեյսոն (ծն․ 13․12․1920), Լաոսի քաղ․ և պետ․ գործիչ։ Կրթությունն ստացել է Հանոյում, սովորել է լիցեյում և համալսարանում։ 1942-ից մասնակցել է ճապոն, զավթիչների և ֆրանս․ գաղու– թարարների դեմ Լաոսի ժողովրդի հայ– րենասիրական պայքարին։ 1950-ին նշա– նակվել է պաշտպանության մինիստր Լաոսի Դիմադրության կառավարության կազմում։ 1955-ից՝ Լաոսի ժողովրդահե– ղափոխ․ կուսակցության ԿԿ–ի գլխ․ քար– տուղար, նույն թվականից՝ Լաոսի հայ– րենասիրական զինված ուժերի գլխ․ հրա– մանատար։ 1959-ից՝ Լաոսի Հայրենասի– րական ճակատի ԿԿ–ի նախագահի տե– ղակալ։ 1975-ի դեկտեմբերից Ֆ․ Լաոսի ժուլովրդադեմոկրատական Հանրապե– տության պրեմիեր մինիստրն է, 1983-ից՝ Մինիստրների խորհրդի նախագահը։
ՖՈՏԵՐԲԱԻ (Feuerbach) Անսելմ (1775– 1833), գերմանացի քրեագետ, քրեական իրււվունքի դասական դպրոցի ներկայա– ցուցիչ։ Լ․ Ֆոյերբախի հայրը։ Առաջ է քա>ել մի շարք առաջադիմական սկըզ– բունքներ (օրինակ, օրենքի առաջ բոլորի հավասարությունը)։ Ֆ․ պատժի հիմնական նպատակներից մեկը համարել է այսպես կոչված հոգեկան ներգործությունը (հոգե– բանական ահաբեկումը), որն արտացոլ– վե] է Ֆ–ի կազմած Բավարական քրեական օրենքների ժողովածուում (1813)։
ՖՈՏԷՐԲԱՒ՝ (Feuerbach) Լյուդվիգ Անդ– րեւսս (28․7․1804, Լանդսհուտ, Բավարիա– 13․9․1872, Ռեխենբերգ, Նյուրնբերգի մո– տակայքում), գերմ․ մատերիալիստ փիլի– սոփա և աթեիստ։ Քրեագետ Ա․ Ֆոյեր– բախի որդին։ Գիմնազիան ավարտելուց հե ոո, 1823-ին ընդունվել է Հայդելբերգի համալսարանը, ապա տեղավւոխվել է Բեռլին, լսել Հեգելի դասախոսություն– նեւը, որոնց ազդեցությամբ են ձևավոր– վել Ֆ–ի հայացքները։ Ավարտելով Բեռ– լինի համալսարանը, 1828-ին պաշտպանել է դիսերտացիա, դարձել էռլանգենի հա– մս լսարանի պրիվատ–դոցենտ։ Արդեն այդ շրջանում ծագում է Ֆ–ի տարաձայնությու– նը Հեգելի հետ կրոնի (մասնավորապես, քրիստոնեության) առնչությամբ, որը, Ֆ–ի ■ համոզմամբ, անհարիր է բանականությա– | նը և ճշմարտությանը։ «Մտքեր մահվան I և անմահության մասին» անանուն եր– կում (1830) հերքել է հոգու անմահության գաղափարը․ Ֆ–ի հեղինակությունը պարզ– վելուց հետո գիրքը բռնագրավվել է, Ֆ․ զրկվել դասավանդելու իրավունքից։ Մա– կայն Ֆ․ շարունակում է գիտ․ գործունեու– թյունը։ XVII դ․ փիլ–յան պատմությանը նւ]իրված եռահատոր աշխատությունում, ամբողջությամբ վերցրած մնալով հեգե– լս կանության դիրքերում, մեծ ուշադրու– թյուն է նվիրել մատերիալիստ փիլիսո– փաներին և աթեիստներին, բարձր գնա– հււտել գիտ․ մտքի զարգացման մեջ նը– րանց ներդրումը։ Ֆ․ խանդավառությամբ է ընդունել 1848-ի հեղափոխությունը, ընտրվել է Ֆրանկֆուրտի ազգ․ ժողովի դեպուտատ, սակայն քաղ․ կյանքին ակտիվորեն չի մասնակցել։ Կյանքի վերջին տարիներին մեծ հետաքրքրություն է դրսևորել սո– ցհալ․ և տնտ․ պրոբլեմների նկատմամբ, ուսումնասիրել է Կ․ Մարքսի «Կապիտա– լը», իսկ 1870-ին մտել գերմ․ ս․-դ․ կուսակ– ցւււթյան շարքերը։ Ֆ–ի հիմնական երկերն են՝ «Հեգելի փիլիսոփայության քննադատության շուր– ջլ> (1839), «Քրիստոնեության էությունը» (1841, հայ․ հրտ․ 1968), «Փիլիսոփայու– թան բարեփոխման նախնական թեզիս– ն1ւր» (1842), «Ապագայի փիլիսոփայու– թ ան հիմնադրույթներ» (1843)։
