Աղ․ 2
ՔԱՂԱՔԱՑԻՆ ԲՆԱԿԱՎԱ6ՐԵՐ Հանրապետական ենթակայության քաղաքներ Հիմնադրման Հեռավո– Մոտակա ե/գ կայա– րանը և հեռավորու– թյունը նրանից, կմ–ով Բնակչու– Քաղաքի անունը կամ կազմա– վորման տա– րեթիվը րությունը Երևանից, ^ւ/-ով թյան թիվը, հզ․ մարդ (1987) Երևան 782 թ․ մ․ թ․ ա․ Երևան 1184,5 Երևան քաղաքի շրջանները՝ – Լենինյան 1935 – > 147,1 Սպանդարյանի 1936 – > 87,5 Օրջոնիկիձեի 1935 – > 137,4 26 կոմիսարների անվ․ 1950 – > 190,8 Շահումյանի 1952 – > 162,7 Մյասնիկյանի 1966 – > 80,4 Սովետական 1972 – > 253,0 Մաշտոցի 1985 – > 108,4 Լենինական 1840 125 Լենինական – 228,4 Լենինական քաղաքի շրջան– ները՝ Շիրակի 1985 > > t Մոսկովյան 1985 > > _ Կիրովական 1924 145 Կիրովական – 169,4 հրազդան 1959 50 Հրազդան – 55,5 Աբովյան 1963 16 Աբովյան – 53,4 էջմիածին 1924 21 էջմիածին 10 53,0 Ղափան* 1938 316 Ղափան – Ալավերդի 1938 167 Ալավերդի – հոկտեմբերյան 1947 48 Հոկտեմբերյան – Կամո 1938 98 Սևան 40 Դիլիջան 1951 106 Դիլիջան – Ստեփանավան 1938 144 Թումանյան 30 Արթիկ 1945 105 Արթիկ – Սևան 1961 66 Սևան ․– Ջերմուկ 1961 173 Երասխ 108 Գորիս 1924 246 Ղափան 70 Իջևան 1961 137 Իջևան – Աշտարակ 1963 20 Աշսքարակ – Արտաշատ 1961 29 Արտաշատ – Արարատ 1962 48 Արարատ – Սպիտակ 1960 100 Սպիտակ – Չարենցավան 1983 | 38 Չարենցավան –
- Այս և հաջորդ քաղաքների բնակչությունը՝ 10-4-50 հզ․ մարդ։
Շրջանային ենթակայության քաղաքներ Աղ․ 3 Քաղաքի ե․ ~յ § *3* Մոտակա ե/գ կայա– ․ 3 И․?՜ с է? Csl |Р a A з & Շրջանը րանը և հեռավորու– £ * С G ^ CJ c․ անունը •p 3 3 9 Ъ թյունը նրանից, կմ–ոՎ 3 «3 ճ н Օ) 43 V 3 из s 03 £,£ «a Կաւինինո 1983 Կալինինոյի Թումանյան 47 162 _ Մեղրի 1984 Մեղրու Մեղրի 5 264 – Սիսիան 1974 Սիսիանի Նախիջևան 98 210 – Քաջարան 1958 Ղափանի Ղափան 34 348 32 Ծաղկաձոր 1984 Հրազդանի Հրազդան 7 58 8 Մաննա ևն, որոնցից շաաերը հնչյունա– փոխված ձևով պահպանվել են նաե հե– տագա ժամանակներում և ժառանգաբար հասել մինչև մեր օրերը։ Հայաստանի վարչ․ վիճակի մասին հա– մեմատաբար ավելի վ ստահելի են Աքե– մենյանների տիրապետության շրջանի (մ․ թ․ ա․ VI–IV դդ․) տեղեկությունները՝ Հե– րոդոտոսի (մ․ թ․ ա․ V դ․) և Քսենոփոնի (մ․ թ․ ա․ V–IV դդ․) վկայությունները։ Հերո– դոտոսը վկայում է, որ Աքեմենյան աշխար– հակալ պետության վարչատարածքային 20 խոշոր միավորումներից 1-ը՝ հիմնակա– նում 13-րդ սատրապությունը, կազմ– ված էր Հայաստանի տարածքից՝ նախ– կին ուրարտական պետության, Հայ աս ա– Ազզի ցեղախմբի և հարակից շրջանների տարածքներից։ Մ․ թ․ ա․ V դ․ հույն պատ– մագիր Քսենոփոնը Հայաստանը հիշատա– կում է Արլ․ և Արմ․ Արմենիաներ անուննե– րով։ Սատրապությունների գերագույն կա– ռավարիչները՝ սատրապները («աշխարհա– պահ»), նշանակվում էին պարսից արքա– յից արքայի կողմից և իրենց սատրապու– թյուններում ունեին վարչ․ ու դատ․ իշխա– նություն։ Սելեկյանների տիրապետության ժա– մանակաշրջանում (մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջ– II դ․ սկիզբ) Հայաստանը բաղկացած էր 3 հիմնական մասերից՝ Փոքր Հայքից, Ծոփքից ե․ Մեծ Հայքից, որի հս․ մեծա– գույն մասը ինքնուրույն էր և կազմում էր Երվանդունիների Արարատյան թագավո– րությունը՝ Արմավիր և Երվանդաշատ մայ– րաքաղաքներով։ Մեծ Հայքի հվ․ և արմ․ գավառները, Ծոփքը, Փոքր Հայքը III դ․ (մ․ թ․ ա․) վերջին ենթարկված էին Սելե– կյանների իշխանությանը, բայց օգտվում էին ներքին լայն իրավունքներից։ Օգտվելով if․ թ․ ա․ 190-ի Մագնեզիայի ճակատամարտում Հռոմից Սելեկյանների կրած պարտությունից՝ Փոքր Հայքը, Ծոփ– քը, Մեծ Հայքն իրենց հռչակեցին անկախ թագավորություններ։ Մեծ Հայքի թագա– վորական հարստության հիմնադիր Ար– տաշես Ա–ն մի պետության մեջ է միավո– րում հայկ․ երկրները՝ բացառյալ Կորդու– քի, Ծոփքի և Փոքր Հայքի որոշ գավառ– ների։ Միավորման այդ պրոցեսն ավարտ– վեց Տիգրան P-ի օրոք (մ․ թ․ ա․ 95–55), երբ հայկ․ պետության տարածքը հասավ իր առավելագույն չափին։ Պետության սահմաններն այդ ժամանակ արլ–ում հաս– նում էին Կասպից ծով, արմ–ում՝ Եփրատ, հս–ում՝ Կուր, հվ–ում՝ Մասիոս և Կորդվաց լեռներ, իրենց մեջ ընդգրկելով շուրջ 320–330 հզ․ կմ2 տարածք։ Տիգրան P-ի ժամանակներից ի վեր նշված սահմաննե– րում ամփոփված երկիրը կոչվել է Մեծ Հայք (Հայաստան)։ Արտաշեսյանների թագավորության շըր– ջանում (մ․ թ․ ա․ II դ․–մ․ թ․ I դ․) Հայկ․ պետությունը վարչականորեն բաժանված էր 2 խոշոր մասի4 ներքին գավառների և եզրային երկրամասերի։ Վերջիններիս մեջ մտնում էին Արվաստանի (Մծբին ք–ի շրջակայքը), Կորդուքի, Նոր Շիրականի, Դուգարքի, Ծոփքի և Աղձնիքի բդեշխու– թյունները, որոնց բդեշխներն օժտված էին ներքին լայն իրավունքներով U իրար հաջորդում էին ժառանգական կարգով, բայց իրենց պաշտոնում հաստատվում էին թագավորի կողմից։ Պետության ներքին տարածքների վարչ․ բաժանումը նույնպես հիմնականում ել– նում էր երկրի ռազմական–պաշտպանա– կան նպատակներից։ Օտար հեղինակնե– րը պետության ներքին վարչատարածքա– յին միավորները կոչում են ստրատեգիա– ներ՝ զորավարություններ, դրանց թիվը հասցնելով մինչև 120-ի։ Զորավարություն– ների (աշխարհների) կառավարիչները, որ պատմաբաններից ոմանք կոչում են «նա– հապետ», «տանուտեր», նշանակվում էին թագավորի կողմից։ Չհաշված ժամանա– կավոր աթոռանիստները Արտաշեսյան– ների ժամանակ Հայաստանն ուներ 2 մայրաքաղաք՝ Արտաշատը (հիմնադրված մոտավորապես մ․ թ․ ա․ 160-ին) և Տիգ– րանակերաը (մ․ թ․ ա․ 77)։ Արշակունիների թագավորության օրոք (I–V դդ․) պետության սահմանները էա– կան փովւոխություններ չէին կրել։ IV– VII դդ․ Հայաստանում կային 70–90 նախարարական տներ։ Դրանց համա– պատասխան երկիրը մասնատված էր բազ– մաթիվ մանր ու խոշոր վարչատարածքա– յին միավորների՝ նախարարությունների, որոնք միաժամանակ ֆեոդ, իշխանու– թյուններ էին։ Արշակունիների թագավո– րության շրջանում Հայաստանի մայրա– քաղաքներն էին Արտաշատը, Դվինը և Վաղարշապատը։
