1918-ի հոկա․ 29-ին Մոսկվայում բաց– ված բանվորագյուղացիական երիտասար– դական կազմակերպությունների I հա– մագումարում ձևավորվում է Ռուսաստա– նի կոմերիտմիությունը, որից հետո Հա– յաստանում գործող երիտասարդական հե– ղափոխ․ խմբակներն ու միությունները սկսում են վերակառուցվել կոմերիտական կազմակերպությունների։ 1919-ի ապրի– լին ձևավորվում է Երևանի երիտասարդ սոցիալիստ–ինտերնացիոնալիստների ՝՝Հայ ասա անի երի– տասարդ կոմու– նիստների «Սպար–< տակ» թերթի աոա– ջին համարը «Սպարտակ» կազմակերպությունը։ Դա առաջին կոմերիտական կազմակերպու– թյունն էր Հայաստանում։ Նրա վարչու– թյան նախագահն էր Ղ․ Ղուկասյանը, քար– տուղարը՝ Ա․ Խանջրսնը։ Կազմակերպու– թյան աչքի ընկնող անդամներն էին՝Ա․ Բու– դաղյանը, Պ․ Թորոսյանը, Հ․ Վարդանյա– նը, Մ․ Ենգիբարյանը, Վ․ Ծովյանը, Ս․ Ղա– զարյանը, Ե․ Չուբարը, Լ․ Արիսյանը, Ս․ Սողոմոնյանը, Ա․ Ղարաօղլանյանը, Դ․ Մելիք–Օհանջանյանը, Ա․ Բադալրս– նը և ուրիշներ։ 1919-ի մայիսի 1-ին լույս է տեսնում Հայաստանի կոմերիտական առաջին «Սպարտակ» թերթի միակ հա– մարը։ 1919-ի ամռանը կոմերիտական կազմակերպություններ են ստեղծվում նոր Բայազետում (Կամո), Դիլիջանում, Կար– սում, Աշտարակում, Ղարաքիլիսայում, Ելենովկայի (Սևան), Շամշադինի ևն շըր– ջաններում։ Իրենց կոմերիտական կազ– մակերպություններն են ստեղծում Ալեք– սանդրապոլի տպարանների և երկաթու– ղային հանգույցի երիտասարդ բանվոր– ները։ Հայաստանի կոմերիտական առաջին կազմակերպությունները բոլշևիկյան կազ– մակերպությունների ղեկավարությամբ ակտիվորեն ներգրավվում են սովետա– կան իշխանության հաղթանակի համար մղվող պայքարի մեջ՝ տարածում թռուցիկ– ներ, մասնակցում 1920-ի Մայիսյան ապս– տամբությանը։ 1919-ի սեպտ․ 22-ին Բաք– վում բացված բանվորագյուղացիական միությունների I համաանդրկովկասյան կոնֆերանսը Ադրբեջանի, Վրսատանի և Հայաստանի կոմերիտական կազմակեր– պությունները հայտարարում է ՌԿԵՄ բաղ– կացուցիչ մասը։ 1920-ի հունիսի վերջին հուլիսի սկզբին ՌԿԵՄ Կովկասյան երկ– րային կոմիտեն ստեղծում է Հայաստանի բանվորագյուղացիական երիտասարդա– կան կազմակերպությունների Կենտր․ կազմբյուրո։ Վերջինս Ա․ Բուդաղյանի նախագահությամբ, Հայաստանում սովե– տական իշխանության հաղթանակից հե– տո, ժամանակավորապես կատարում է ԿԿ–ի դեր։ 1921-ի հունվարին կազմբյու– րոն վերակառուցվում և ձևավորվում է որպես Հայաստանի կոմերիտմիության Կենտրոնական կոմիտե։ ՀԿԵՄ առաջաց– ման և կազմակերպական ձևավորման ժա– մանակաշրջանն ավարտվում է նրա I հա– մագումարով, որը բացվում է 1921-ի օգոստ․ 21-ին, Երևանում։ Ձևավորվելով որպես ՌԿԵՄ (1924-ից՝ ՀամԼԿԵՄ) ջո– կատներից մեկը, ՀԿԵՄ (ՀԼԿԵՄ)–ը կոմ– կուսակցության ղեկավարությամբ ամ– բողջովին նվիրվում է հանրապետության ժող․ տնտեսության վերականգնման, նոր հասարակարգի կառուցման խնդիրների լուծմանը՝ իր ամբողջ գործունեության ըն– թացքում ղեկավարվելով ՌԿԵՄ III հա– մագումարում Վ․ Ի․ Լենինի արտասանած պատմ․ ճառի ծրագրային դրույթներով։ 1921 – 1924 թվականներին ՀԿԵՄ –ը անց է կացրել շաբաթօրյակներ ու կիրակնօր– յակներ, նորոգել վագոններ ու շոգեքար– շեր, հոգ է տարել անապաստան երեխա– ների ապրուստի, ուսման և աշխատանքի մասին։ Գյուղական կոմերիտական բջիջ– ները չքավոր ընտանիքներին օգնել են վար ու ցանք անել, նորոգել ճանապարհ– ներ, բացել առուներ ևն։ Քաղաքային կո– մերիտական բջիջները շեֆական պարտա– կանություններ են կատարել գյուղական կոմերիտական բջիջների նկատմամբ։ Կո– մերիտականների եռանդուն մասնակցու– թյամբ 1921-ի ամռանը հանրապետության քաղաքների և գյուղերի զգալի մասում բացվել են ակումբներ, գրադարաններ, խրճիթ–ընթերցարաններ։ Մաեղծվել են «Կորչի անգրագիտությունը» երիտասար– դական ընկերություններ՝ հռչակելով «Ո՝չ մի անգրագետ կոմերիտական» կոչը։ Ծա– վալվել է կոմերիտմիության հակակրոն․ պրոպագանդան։ Կոմերիտական կազմա– կերպությունները մեծ աշխատանք են Շաբաթօրյակ Երեանի երկաթուղային կայա– րանում (1921) կատարել հանրապետությունում պիոնե– րական շարժումը ծավալելու նպատակով։ 1921-ի հուլիսից Երևանում, ապա Ալեք– սանդրապոլում և այլ վայրերում ծնունդ ա– ռան պատկոմական կոչվող առաջին պիո– ներական կազմակերպությունները։ 1924-ի հունվ․ 21-ին, Վ․ Ի․ Լենինի մահվան կա– պակցությամբ, Հայաստանի կոմերիտա– կանները ամբողջ կոմերիտմիության հետ միասին տվեցին իրենց մեծ երդումը՝ միասնական կամքով և հաստատ վճռա– կանությամբ տոգորված սովորել, ապրել, աշխատել և պայքարել լենինաբար, կեն– սագործել Վ․ Ի․ Լենինի պատգամները։ Ռուսաստանի կոմունիստական երիտա– սարդական միության (ՌԿԵՄ) VI համա– գումարի (1924-ի հուլիս) որոշմամբ ՀԿԵՄ–ը նույնպես ընդունում է լենինյան անունը և կոչվում ՀԼԿԵՄ։
ՀԼԿԵՄ 3-րդ համագումարի պատգամավորնե– րը (1923) 1926-1932-ին ՀԼԿԵՄ–ը իր ուժերը նվի– րում է երկրի ինդուստրացման և գյուղա– տնտեսության կոլեկտիվացման այն խըն– դիրների լուծմանը, որոնք առաջադրել էր կուսակցությունը։ Երիտասարդությունն իր ավանդն է ներդնում հանրապետության էլեկտրիֆիկացման գործում։ 1928-ի վեր– ջին հանրապետության արդյունաբերու– թյան մեջ 18–23 տարեկան բանվորների թիվը շուրջ 7 հզ․ էր, բոլոր բանվորների 34%-ը։ Իսկ տեքստիլ, պոլիգրաֆիական ձեռնարկություններում, պահածոների, ծխախոտի, ձեթ–օճառի, կոշիկի արտա– դրության ձեռնարկություններում այն կազմում էր բանվորների ընդհանուր թվի 60–80% –ը։ ՀԼԿԵՄtV համագումարի (1928-ի մարտ–ապրիլ) որոշմամբ կոմե– րիտականներն օժանդակում են Ալաւ|եր– դում, Ղափանում, Երևանում և Լենինա– կանում արտադրության առաջավոր ճյու– ղերի գծով ֆաբգործուսների ստեղծմա– նը։ ՀամԼԿԵՄ VIII համագումարի (1928-ի մայիս) որոշման համաձայն Հայաստա– նի կոմերիտմիությունը նույնպես ձեռնա– մուխ եղավ բյուրոկրատիզմի ու անկար– գապահության դեմ պայքարող «Թեթև հե– ծելազորի» ջոկատների կազմակերպմանը։ Դրանցից առաջինը ստեղծվեց Երևանում, ապա նման ջոկատներ ստեղծվեցին Լե– նինականում, Իջևանում, Ղափանում, Ալավերդում և այլ վայրերում։ Տարվա վերջին հանրապետությունում նրանց թիվը հասավ 120-ի, իսկ «հեծելազորայինների– նը»՝ 1000-ի։ 1929-ի հունվ․ 20-ին «Պրավդա» թեր– թում Վ․ Ի․ Լենինի «Ինչպե՞ս կազմակեր– պել մրցությունը» աշխատությունը տպա– գրվելուց հետո կոմերիտմիությունը հան– դես եկավ սոցմրցություն ծավալելու նա– խաձեռնությամբ ։ Հանրապետությունում առաջինը մրցության մեջ մտան Երևանի կարբիդի գործարանի կոմերիտականներն ու երիտասարդները, որոնք 1929-ին կազ– մակերպեցին կոմերիտական բրիգադ, ապա արտադրամաս և երեք հսկող կետ։ Մոցմրցման մեջ մտան նաև Ալավերդու, Շամլուղի և Ղափանի հանքերի կոմերի– տականները։ Ապրիլի 25-ին կնքվեց առա– ջին կոլեկտիվ պայմանագիրը Երևանի «Արարատ» տրեստի և մեխ ․գործարանի կոմերիտականների ու երիտասարդների միջև։ ՀԼԿԵՄ VII համագումարը (1930-ի դեկտեմբեր) որոշում ընդունեց հանրապե– տության պղնձարդյունաբերության և էլեկտրաարդյունաբերության շեֆությու– նը ստանձնելու մասին։ ՀԼԿԵՄ Կենտկո–
