Երեանի գեղա– սահքի դպրոցի սաների ելույթը (96787 երեխա) և բարձրագույն վարպե– տության 9 (1652 մարզիկ) մարզադպրոց– ներում (1986)։ Ֆիզկուլտուրային կադրեր*են պատրաս– տում Երեանի ֆիզիկ, կուլտուրայի ինստ–ը (հիմն․ 1945-ին) և ֆիզկուլտուրայի տեխ– նիկումը (1931), Լենինականի Մ․ Նալ– բանդյանի անվ․ մանկավարժ, ինստ–ի ֆիզիկ, կուլտուրայի ֆակուլտ–ը։ Ֆիզկուլ– տուրայի և սպորտի բնագավառներում ԴՀ աշխատանքներ են տարվում Երեանի ֆիզկուլտուրայի ինստ–ի պրոբլեմային լաբորատորիայում, բուհերի ֆիզդաս– տիարակության ամբիոններում։ Ֆիզկուլ– տուրայով և սպորտով զբաղվողների նը– կատմամբ բժշկ․ հսկողությունն իրակա– նացնում են բժշկաֆիզկուլտուրային հան– րապետ․ դիսպանսերը, քաղաքներում և շրջաններում՝ մարզական բժիշկները։ 1987-ին հանրապետությունում կար 19 ստադիոն, 101 ֆուտբոլի դաշտ, բասկետ– բոլի 797, վոլեյբոլի 983, ձեռքի գնդակի 238 խաղահրապարակներ, 131 հրաձգա– րան, 69 լողավազան, 1351 մարզադահ– լիճ։ Միության մարզական լավագույն կա– ռույցներից են «Հրազդան» կենտր․ ստա– դիոնը (շահագործման է հանձնվել 1971-ին), Ծիծեռնակաբերդի մարզահա– մերգային համալիրը (1984)։ Հանրապետությունում անցկացվող մարզական խոշոր միջոցառումներն են․ համահայաստանյան սպարտակիադանե– րը (4 տարին մեկ), երիտասարդական և ուսանող, խաղերը, պրոֆտեխկրթության համակարգի սովորողների, դպրոցական– ների սպարտակիադաները, մարզական ընկերությունների համալիր մրցումները, մանկ, մասսայական «Հուսո մեկնարկ– ներ» և «Կաշվե գնդակ» (ֆուտբոլ), «Սպի– տակ նավակ» (շախմատ), «Ոսկե տափ– օղակ» (հոկեյ), «Փայլակ» և «Արծվիկ» ռազմամարզական խաղերը։ ՀՍՍՀ–ում հրատարակվում են «Հայաստանի ֆիզ– կուլտուրնիկ» երկօրյա թերթը (1956-ից) և «Շախմատային Հայաստան» ամենամ– սյա հանդեսը (1972-ից)։ Հրատարակչու– թյուններն ամեն տարի լույս են ընծա– յում ֆիզկուլտուրային և սպորտին նվիր– ված շուրջ 20 գիրք ու գրքույկ։ Հեռուստա– տեսությունը և ռադիոն տարեկան մոտ 300 ժ տրամադրում են ֆիզկուլտուրայի և սպորտի պրոպագանդմանը, հանրա– պետ․ և համամիութենական մրցումների լուսաբանմանը։ Աշխատավորության ֆիզդաստիարա– կության գործը մինչև 19ՉՅ–ը ղեկավարել է ռազմ, ուսուցման վարչությանը կից ֆի– զիկ․ կուլտուրայի բարձրագույն խորհուր– դը։ 1923-ին ստեղծվել է ՀՍՍՀ ԿԳԿ–ին առընթեր ֆիզիկ, կուլտուրայի հանրա– պետ․ խորհուրդ (1957–59-ին՝ ՀՍՍՀ Մի– նիստրների խորհրդին առընթեր ֆիզիկ, կուլտուրայի և սպորտի հանրապետ․ կո– միտե)։ 1959-ին կոմիտեն վերածվել է հա– սարակական կազմակերպության՝ Մար– զական ընկերությունների և կազմակեր– պությունների միության, 1968-ին՝ ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդին առընթեր ֆի– զիկ․ կուլտուրայի և սպորտի կոմիտեի։ 1986-ից՝ ՀՍՍՀ ֆիզկուլտուրայի և սպոր– տի պետ․ կոմիտե (ՀՍՍՀ սպորտպետ– կոմ)։ Տեխ․ մարզաձևերի ղեկավարությու– նը տնօրինում է ԴՕՍԱԱՖ–ի հանրապետ․ կոմիտեն։ Համամիութենական և միջազգային մըր– ցասպարեզներում հանրապետության մարզական պատիվը հաջողությամբ են պաշտպանել հայ բռնցքամարտիկները, ծանրորդները, ըմբշամարտիկները, մարմ– նամարզիկները, սեղանի թենիսիստ– ները, շախմատիստները, հնգամարտիկ– ները, ֆուտբոլիստները, ջրացատկորդ– ները։ Հանրապետության 25 մարզիկներ ՍՍՀՄ օլիմպիական հավաքականի կազ– մում մասնակցել են 1952–80 թթ․ օլիմ– պիական խաղերին և նվաճել 11 ոսկե, 10 արծաթե, 7 բրոնզե մեդալ։ XV օլիմ– պիական խաղերում (1952, Հելսինկի) 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալ է նվաճել մարմ– նամարզիկ Հ․ Շահինյանը։ Մարմնա– մարզիկ Ա․ Ազարյանը XVI –XVII օլիմ– պիական խաղերում (1956, Մելբուռն, 1960, Հռոմ) նվաճել է 3 ոսկե և 1 արծաթե մեդալ։ Հնգամարտիկ Ի․ Նովիկովը մասնակցել է ХУ-r- XVI11 օլիմպիական խաղերին (1952, 1956, 1960, 1964, Տոկիո) և նվաճել 2 ոսկե և 2 արծաթե մեդալ։ Բռնցքամարտիկ Վ․ Ենգիբարյանը հաղթել է XVI օլիմպիա– կան խաղերում։ XXII օլիմպիական խաղե– րում (1980, Մոսկվա) ոսկե մեդալ են նվա– ճել Ցոլ․ Վարդանյանը (ծանրամարտ), Ֆ․ Մելնիկը (սկավառակի նետում), է․ Ազարյանը (սպորտային մարմնամար– զություն)։ Օլիմպ, չեմպիոններից բացի տարբեր մրցություններում լուրջ նվաճումների են հասել բռնցքամարտիկներ Դ․ Թորոսյանը (1971-ի ՍՍՀՄ ժողովուրդների V սպարտա– կիադայի և 1973-ի ՍՍՀՄ չեմպիոն, 1974-ի աշխարհի առաջնության և 1976-ի Մոէրեա– լի օլիմպիական խաղերի բրոնզե մեդա– լակիր), Կ․ Սարոյանը (1970-ի ՍՍՀՄ և Բռնցքամարտիկ Վ․ Ենգիբարյան (ձախից) 1971-ի ՍՍՀՄ Ժողովուրդների V սպարտա– կիադայի չեմպիոն), Ւյ․Ինճեյանը (1979-ի ՍՍՀՄ ժողովուրդների VII սպարտակիա– դայի չեմպիոն, 1979-ի աշխարհի գավաթի խաղարկության 2-րդ մրցանակակիր), Ս․ Խաչատրյանը (1979–80, 1982–83, 1985-ի ՍՍՀՄ, 1985-ի Եվրոպայի չեմպիոն), Ս․ Նիկոլյանը (1979-ի Եվրոպայի չեմ– պիոն և աշխարհի գավաթի խաղարկու– թյան 2-րդ մրցանակակիր), Հ․ Հակոբ– քոխյանը (1979, 1981–83, 1985-ի ՍՍՀՄ, 1985-ի Եվրոպայի չեմպիոն և աշխարհի գավաթի խաղարկության հաղթող), Մ․ Ավետիսյանը (1985–86-ի ՍՍՀՄ չեմ– պիոն)։ Ծանրամարտիկներից աչքի են ընկել Վ․ Մելիտոսյանը (1976–77-ի Եվրո– պայի չեմպիոն, 1979-ի աշխարհի առաջ– նության արծաթե մեդալակիր, աշխարհի քառակի ռեկորդակիր), Օ․ Միրզոյանը Լենինականի ծանրամարտի դպրոցում (1983-ի աշխարհի չեմպիոն, 1982, 1985-ի աշխարհի առաջնությունների արծաթե մեդալակիր, համաշխարհային 10 ռեկոր– դի հեղինակ), Ցու․ Սարգսյանը (1983-ի ՍՍՀՄ և ՍՍՀՄ ժողովուրդների VIII սպար– տակիադայի, 1982–83-ի Եվրոպայի և աշ– խարհի չեմպիոն, 1980-ի Մոսկովյան օլիմ– պիական խաղերի արծաթե մեդալակիր)։ Հայկ․ ըմբշամարտի պատիվը բարձր են պահել Ն․ Մուշեղյանը (1958-ի ՍՍՀՄ և աշխարհի չեմպիոն ու գավաթակիր, 1959-ի ՍՍՀՄ ժողովուրդների II սպար– տակիադայի հաղթող), Ա․ Սանոյանը (1977-ի աշխարհի գավաթակիր, 1978-ի ՍՍՀՄ չեմպիոն), Գ․ Բաղդասարյանը (1978–79-ի աշխարհի գավաթակիո, 1980-ի Եվրոպայի, 1983–84-ի ՍՍՀՄ չեմ– պիոն, 1983-ի ՍՍՀՄ ժողովուրդների VIII սպարտակիադայի հաղթող), Բ․ Փաշայա– նը (1982-ի աշխարհի գավաթակիր, 1981 – 1982-ի Եվրոպայի, 1982–83-ի աշխարհի, 1982–83-ի ՍՍՀՄ և 1983-ի ՍՍՀՍ Ժողո– վուրդների VIII սպարտակիադայի չեմ– պիոն)։ Լայն համբավ են ձեռք բերել հայ մարմնամարզիկներ Ա․ Ազնավուրյանը (ՍՍՀՍ ժողովուրդների I և II սպար– տակիադաների հաղթող, 1956, 1963-ի ՍՍՀՄ չեմպիոն), Ռ․ Միքայելյանը (1973-ի ՍՍՀՄ չեմպիոն), է․ Միքայելյանը (1972-ի Մյունխենյան XX օլիմպիական խաղե– րի արծաթե մեդալակիր), Ա․ Հակոբյա– նը (1979, 1981, 1983-ի աշխարհի չեմ– պիոն, 1984-ի ՍՍՀՄ չեմպիոն)։ Թեթև աթլետիկայի ասպարեզում հաջողություն– ների են հասել Վ․ Հովսեփյանը (գնդի հրում, 1956 և 1959-ի ՍՍՀՄ ժողովուրդ– ների I և II սպարտակիադաների հաղթող,
