Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/427

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

(Թալինի շրջ․) ոչխարաբուծ․ հենակեաը, 1943-ին՝ ՀՍՍՀ ԴԱ անասնապահության ինսա–ը։ Ստեղծված գիտ․ հիմնարկներում հետազոտվեցին գյուղատնտ․ կենդանի– ների կերակրման, բուծման, խնամքի, նոր ցեղերի ստեղծման, կերի բազայի ամրապնդման, արտադրության տեխնո– լոգիաների կատարելագործման և այլ հարցեր։ Հետպատերազմյան տարիներին (երրորդ շրջան) նյութատեխ․ անհրաժեշտ բազայի առկայության, գիտահետազոտա– կան աշխատանքներում սովետական և արտասահմանյան գիտության նվաճում– ների կիրառման շնորհիվ Հայաստանում անասնաբուծ․ գիտությունը զարգացման նոր թափ ստացավ։ Կենդանիների վեր– արտադրության գործում արմատավորվեց արհեստական սերմնավորման մեթոդը, ձեռնարկվեցին պետ․ տոհմային գրքի հրա– տարակման, սելեկցիայի նպատակով տոհ– մային բարձրարժեք կենդանիների նպա– տակադիր օգտագործման, տոհմային գոր– ծի աշխատանքներ։ Ծավալուն հետազո– տություններ կատարվեցին գյուղատնտ․ կենդանիների բուծման, գենետիկայի, տավարաբուծության, ոչխարաբուծության, թռչնաբուծության, կաթնային գործի և այլ ուղղություններով (Ա․ Թամամշնւ, Ս․ Կարապետյան, Ա․ Ռուխկյան, Մ․ Առա– քելյան, Վ․ Ոսկանյան, Մ․ Քարամյան, Շ․ ժամկոչյան, Ն․ Ստեփանյան, Կ․ Պետ– րոսյան, Լ․ Մինասյան, Դ․ Տողանյան և ուրիշներ), տնտեսություններում ներդըր– վեց հորթերին կաթնածծիչներով կհրա– կրելու և կովերից անջատ պահելու մեթո– դը (Դ․ Ափինյան) են։ 1949 ին կազմա– կերպվեց ՀՍՍՀ կերհայթայթման ինստ–ը։ 1953-ին վերջինիս և անասնաբուծ․ ինստ–ի միավորմամբ ստեղծվեց ՀՍՍՀ անսանա– բուծ․ և անասեաբուժ․ (այժմ՝ ՀՍՍՀպետ– ագրոարդի անասնաբուծ․ մեջ տոհմային գործի գ/ա միավորում) ԴՀԻ–ն։ 1958-ից ՀՍՍՀ ԴԱ ֆիզիոլոգիայի ինստ–ում գոր– ծում է գյուղատնտ․ կենդանիների բազ– մացման ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիան։ Տավարաբուծության բնագա– վառի գիտնականների ջանքերով a ա եղծ– վեցին կովկասյան գորշ տավարի ցեղը (հեղինակներ՝ Ն․ Ստեփանյան, Շ․ ժամ– կոչյան, Հ․ Մկրտչյան, Ն․ Դյուլմիսարյան և ուրիշներ), մշակվեցին այդ ցեղի տնտ․ օգտակար հատկանիշների հետագա կա– տարելագործման, սելեկցիոն պլանների խնդիրները (Վ․ Ոսկանյան, Ա․ Բլրցյան, Խ․ Սիմոնյան, Վ․ Զորանյան, Վ․ Պոպով, Լ․ Մայի լյան, Վ․ Աբրահամյան, Հ․ Դա– լըստյան և ուրիշներ)։ Ուսումնասիրվեցին տեղական և խառնացեղ տավարի մթերատ– վության, կովկասյան գորշ տավարի ցեղի գենետիկական կոնստիտուցիայի ու սե– լեկցիայի, մատղաշի նպատակադիր և ին– տենսիվ աճեցման, բտման, արդ․ տրամա– խաչման, տավարաբուծ, մթերքների ար– տադրության տեխնոլոգիայի (Վ․ Ոսկան– յան), ՀՍՍՀ–ում տավարաբուծության զար– գացման (Ա․ Երից յան, Ա․ Բլրցյան), տե– ղական տավարի, շվիցի U զեբուի խառնա– ծինների ու հիբրիդների նպատակադիր ընտրությամբ ու զույգ ընտրությամբ «իր մեջ» բուծումից ստացված սերնդի մթե– րատվության հատկանիշների (Ա, Մանու– չարրսն), տավարի բուծման, բազմացման, կենսաբանության, վերարտադր, հատկու– թյունների բարելավման, սեռական բջիջ– ների երկարատև պահպանման, զիգոտի Փոխպատվաստման U այլ հարցեր։ П չ խ ա ր ա բ ու ծ ու թ յ ու ն․ հան– րապետությունում ոչխարաբուծ․ մթերք– ների ու արտադրանքների քանակական ու որակական խնդիրները լուծելու նպա– տակով ծավալուն գիտահետազոտական աշխատանքներ կատարվեցին տեղական ոչխարները բարելավող բարձր մթերա– տու ցեղերի ընտրության գործում։ Մշակ– վեցին տեղական լավագույն ոչխարների ցեղերի տոհմային հատկանիշների կա– տարելագործման և պահպանման արդյու– նավետ ուղիներ (Ա․ Ռուխկյան, Մ, Քա– րամյան, Մ, Մանուկյան և ուրիշներ), հե– տազոտվեցին ոչխարաբուծության որա– կական բարելավման և տոհմային գոր– ծի խնդիրները։ ՀՍՍՀ տարբեր տնտ․ գո– տիներամ ոչխարի տեղական ցեղերը (մա– զեխ, բոգախ, Ղարաբաղ, մասամբ նաև բալբաս) բարելավվեցին կովկասյան նըր– բագեղմ, սովետական մերինոս, պրեկոս, լինքոլն կորիդել ցեղերով և ստեղծվեցին կիսանրբագեղմ լավագույն հոտեր՝ Լո– ռի–Փամբւսկի, Զանգեզուրի․ Սևանա լճի ավազանի, հարթավայրային և նախա– լեռնային գոտու մի շարք տնտեսություն– ներում (Մ․ Քարամյան, Կ․ Պետրոսյան, Լ․ Մինասյան, Ա․ Դրիգորյան, Դ․ Տողան– յան և ուրիշներ)։ 1985-ին հաստատվեց Տայկ․ կիսակոպտաբուրդ ոչխարների նոր ցեղը (հեղինակներ՝ Ա․ Ռուխկյան, Դ․ Ավե– տիսյան, Մ․ Մելքոնյան)։ Ուսումնասիրվե– ցին ոչխարաբուծության տնտ․ արդյունա– վետության բարձրացման, ինտենսիվաց– ման, տեղաբաշխման, մասնագիտացման, արդ․ հիմքի վրա Փոխադրելու (Մ․ Մել– ջոնյան), վաղ ծնի կազմակերպման (Ս․ Ղազարյան), բրդի տեխնոլոգիայի (Մ․ Մարտիրոսյան), մսաճարպային մթերատ– վության բնույթի (Ն․ Մալաթյան), մորթու, գառնենու հատկությունների ձևավորման (Լ․ Մինասյան) և այլ հարցեր։ Ի» ո զ ա բ ու ծ ու թյան բնագավա– ռում ուսումնասիրվել էն տեղական U խո– շոր սպիտակ, մանգալիցյան, լանդրաս և այլ խոզերի ցեղերի տրամախաչման արդ– յունքները, խառնացեղ խոզերի լեռնաան– տառային նոր տիպի ստեղծման, խառնա– ցեղերի տնտ․ և կենսբ․ հատկությունների, խոզաբուծությունը արդ․ հիմքի վրա փո– խադրելու (Բ․ Մամյան, Դ․ Տողանյան է ուրիշներ) և այլ հարցեր։ fd* ռ չ ն ա բ ու ծ ու թ յ ու ն․ հետազոտ» վել են թռչունների ֆիզիոլոգիայի, բուծ– ման, կերակրման, պահվածքի, մթերատ– վության բարձրացման, արդ․ թռչնաբու– ծության և այլ հարցեր, ստեղծվել է երևան– յան հավերի ցեղը (Ս․ Կարապետյան, Մ․ Ղուկասյան և ուրիշներ)։ Սելեկցիոն աշխատանքներ են տարվում ցեղի տոհ– մային և մթերատու հատկությունները բարելավելու և կաւոարելագործելու ուղ– ղությամբ, զբաղվում՝ թռչունների համար համակցված կերի բաղադրատոմսերի մշակման (Վ․ Հակոբյան), աճման խթա– նիչների օգտագործման, պահվածքի, վի– տամինային, սպիտակուցային կերակըր– ման, լուսային ռեժիմի, միկրոկլիմայի և այլ հարցերի ուսումնասիրությամբ։ Գյուղատնտ․ կենդանինե– րի կերակրում, տարբեր տարինե– րին ուսումնասիրվեցին կենդանիների կե– րակրման մեթոդների և ձևերի, անհրա– ժեշտ սննդանյութերի, արոտային կերա– կրման նորմաների, կերային ռացիոննե– րի, կերակրման ճիշտ տեխնիկայի, կե– րերի սննդարարության (Խ․ Երիցյան, Ս․ Կարապետյան, Ն․ Մալաթյան, Դ․ Կոս– տիկյան, Լ․ Վարդևանյան U ուրիշներ), խոտհարքային U արոտային կերաբույսե– րի կենսբ․ առանձնահատկությունների, ՀՍՍՀ անասնապահության կերային բա– զայի, դրա բարելավման (Շ․ Աղաբաբյան), ՀՍՍՀ կերային հողահանդակների (Հ․ Մա– ղաքյան), մարգագետնաբ ուծության, խոտ– հարքների բերքատվության բարձրացման, դրանց և արոտավայրերի բուսաբ․ և շշիս, կազմի (Ե․ Ղազարյան) խնդիրները։ Կազմվեց ՀՍՍՀ արոտավայրերի և խոտ– հարքների առաջին քարտեզը (Հ․ Մաղա քյան)։ Կաթնային գործ․ կաթնա– տնտեսության կազմակերպման, կաթի ու կաթնամթերքների ուսումնասիրության աշխատանքները ծավալվել են 1930-ական թթ․, երբ "Երևանի անասնաբուծ․-անասնա– բուժ․ ինստ–ում կազմակերպվեց կաթնա– գործության ամբիոնը (վարիչ՝ Ավ․ Քա– լանթար)։ Հետազոտվեցին պանրագոր– ծության, կաթի վերամշակման, մածնի միկրոֆլորայի, պանիրների մանրէա– կենսբ․ հասունացման առանձնահատկու– թյունների, տավարի տարրեր ցեղերի կա– թի բաղադրության և հատկությունների, կաթնաթթվային մանրէների հատկություն– ների, կաթնամթերքների ստացման տեխ– նոլոգիայի և այլ հարցեր (Զ․ Դիլանյան, Վ․ Քյուրքչյան, Տ․ Դաբրիեսան և ուրիշ– ներ)։ Զ ի ա բ ու ծ ու թ յ ա ն բնագավառի գիտահետազոտական աշխատանքները վերաբերում են Հայաստանում ճյուղի զարգացման պատմության (Դ․ ԱՓինյան, Ի․ Պողոսյան) U այլ խնդիրներին։ ճագարաբուծության բնա– գավառում ուսումնասիրվել են ճագարնե– րի բուծման, խնամքի, կերակրման, ճյու– ղի հետագա զարգացման և այլ հարցեր (Մ․ Բագրատյան, 1ս․ Ավագյան), ստեղծ– վել (1931-ին)՝ սովետական մառդեր ճա– գարների ցեղը (Մ․ Բագրատյան)։ Շերամապահ ու թյան գծով մը– շակվել և ստեղծվել են թթենու շերամի կլոնային բուծման տեխնոլոգիա, արժե– քավոր կլոններ U բուծման աշխատանքնե– րի մեքենայացման կենսբ, հիմունքներ (Ս․ Սարգսյան)։ Մեղ վ․ ա բ ու ծ ու թյան ուղղու– թյամբ տարվող գիտ․ աշխատանքները վե– րաբերում են մեղվաբուծության զարգաց– ման պատմության, հայկ․ գորշ և դեղին մեղուների, դրանց պոպուլյացիաների կենսբ․ ու մթերատու առանձնահատկու– թյունների ուսումնասիրության, մեղվա– ընտանիքների բազմացման, օժանդակ մայրերի օգտագործման, մեղուների նոր պոպուլյացիաների խոշորացված հիբրիդ– ների ստեղծման (Ա․ Կոթողյան, Ա․ Մար– կոսյան, Ն․ Հակոբյան և ուրիշներ), ինչ– պես նաև մեղուների միջոցով գյուղատնտ․