Բ․ Ամիրջանյանի, Հ․ Տերյան–Ղորղանյա– նի, Ն․ Շահլամյանի, Ա․ Կոստանյանի, ջութակահարներ Հ․ Նալբանդյանի, Դ․ Դավթյանի, թավջութակահար Տ․ Ալեք– սանյանի, դաշնակահարուհի Մ․ Միրի– մանյանի արվեստը։ Ռուսաստանում (հատկապես՝ Մոսկվայում) մեծ էր դիրի– ժոր Կ․ Սարաջևի (Սարաջյան) համերգա– յին և երաժշտա–մանկավարժական գոր– ծունեության նշանակությունը։ Երաժշտա– գետ Բ․ Ղորղանյանը (Վ․ Կորզանով) առա– ջինը ուսումնասիրման առարկա դարձրեց «Պուշկինը երաժշտության մեջ» թեման, ռուս, թարգմանեց Բեթհովենի 1300 նա– մակները, հրատարակեց աշխատություն– ներ Մոցարտի ու Բեթհովենի մասին (ռուս․)։ Սովետ․ Հայաստանում պետականու– թյան, ազգ․ մշակույթի զարթոնքի, ծաղկ– ման շրջանում բազմաբնույթ ու բազմա– բովանդակ էին սովետահայ երաժշտու– թյան առնչումները։ 1930-ական թթ–ից սկսած և հաջորդ տասնամյակներում ազգ․ գեղ․ մտածողության և արդիականության միահյուսումը հանդիսացող Ա․ Խաչատըր– յանի ստեղծագործությունը մեծապես նը– պաստեց սովետ․, ինչպես նաև արտասահ– մանյան Արևելքի և Լատին․ Ամերիկայի երկրների ազգ․ երաժշտ․ մշակույթների զարգացմանը։ Հայ երաժշտության ճանաչ– մանը աշխարհի տարբեր երկրներում նպաստել են երգիչներ Տ․ Սագանդարյա– նը, Պ․ Լիսիցյանը, Զ․ Դոլուխանյանը, Ն․ Հովհաննիսյանը, Դ․ Դասպարյանը, Ա․ Կարապետյանը, Լ․ Զաքարյանը, դաշ– նակահարներ 6ու․ Հայրապետյանը, Ս․ Նավասարդյանը, ջութակահար Ռ․ Ահա– րոնյանը, թավջութակահարուհի Մ․ Աբ– րահամյանը և ուրիշներ։ Առանձին կա– տարողների կողքին, ՍՍՀՄ քաղաքնե– րում և արտասահմանյան տարբեր երկըր– ներում հաջողությամբ հանդես եկան Կոմիտասի անվ․ կվարտետը, Թ․ Ալթուն– յանի անվ․ հայկ․ ժող․ երգի–պարի ան– սամբլը, Պարի պետ․ անսամբլը, Կամե– րային պետ․ նվագախումբը, Երևանի լա– րային կվարտետը, Ա* Սպենդիարյանի անվ․ օպերայի և բալետի թատրոնը, Պետ․ երգչախումբը (կապելլան), բազմաթիվ ինքնագործ կոլեկտիվներ։ Երաժշտ․ կապերի ընդլայնմանը նպաս– տել է Երեանի Կոմիտասի անվ․ կոնսեր– վատորիայի շրջանավարտների գործու– նեությունը երկրի տարբեր երաժշտ․ հաս– տատություններում։ 1950-ական թթ–ից ար– տասահմանյան մի շարք երկրների (Սի– րիա, Լիբանան, Եթովպիա, Մոնղոլիա, Վիետնամ, Եմեն, Մեքսիկա) երիտասարդ երաժիշտներ ուսանում են Երեանի կոն– սերվատորիայում, առնչվում հայկ․ երա– ժըշտությանը, ստանում պրոֆեսիոնալ լուրջ գիտելիքներ։ Երիտասարդ հայ երա– ժիշտները մրց–ներ են շահել անդրկովկաս– յան, համամիութենական, միջազգ․ մըր– ցույթներում, որոնց ժամանակ կատարել են նաև հայ կոմպոզիտորների գործեր, նպաստելով դրանց տարածմանը։ Վերջին տասնամյակներում ՀՍՍՀ–ում սովետ, կատարողների կողքին հանդես են գալիս արտասահմանյան երաժիշտներ, անհատ կատարողներից բացի՝ երաժշտ․ կոլեկտիվներ (օր․, Կւիվլհնդի, Վիսբադե– նի սիմֆոնիկ նվագախմբերը, Միչիգանի Փողային նվագախումբը, Նոր Օռլեանի երգչախումբը են)։ Սովետ․, այդ թվում հայկ․ երաժշտության կապերի Փոխներ– գործման ուշագրավ ձևերից են տարբեր հանրապետությունների, ինչպես և սո– ցիալիստ․ երկրների ազգ․ երաժշտ․ շա– բաթները և օրերը, օրինակ, ՀՍՍՀ–ում՝ Էստոնականը (1964), ռուսականը (1965, 1987), բուլղարականը (1967, 1986), ղա– զախականը (1968), լեհականը (1968), ուկրաինականը (1976) են, ինչպես և տար– բեր տարիների հայ արվեստի օրերը նըշ– ված հանրապետություններում և սոցիա– լիստ․ երկրներում, հայ արվեստի տասնօր– յակները Մոսկվայում։ Երաժշտ․ կապերի ընդլայնմանը և հա– րըստացմտնն Էն ծառայել հայ երաժշտա– գետների աշխատությունների հրատարա– կումները մեր երկրում և արտասահմա– նում, մասնակցությունը միջազգ․ կոնգրես– ներին, գիտաժողովներին (Ռ․ Աթայան, Ն․ Թահմիզյան, Ս․ Սարգսյան, Ա, Ցիցիկ– յան), դասախոսությունները մեր երկրում և նրա սահմաններից դուրս։ Հայ երաժըշ– տության ճանաչմանն են ծառայել հան– դիպումները հայ կոմպոզիտորների հետ մեր երկրի բազմաթիվ մշակութային կենտ– րոններում, հեղինակային համերգները մեր երկրի սահմաններից դուրս, կոմպո– զիտորների կողմից սեփական գործերի կատարումը։ Գրկ․ Թ ա դ և ո ս յ ա ն Ա․, Էջեր հայ–աս– Սական երաժշտական կապերի պատմությու– նից, Ե․, 1977։ Մ․ Հարությունյան․ Սփյուռքահայ երաժշտություն Սփյուռքահայ երաժշտ․ մշակույթը հա– մազգայինի նշանակալից բաղկացուցիչն Է, առանց որի ամբողջական չէր լինի հայ երաժշտ․ արվեստի պատմ․, իմաստային, գեղագիտ․, ոճական արժեքն ու բնութա– գրումը։ Անշուշտ, տարբեր ազգ․ մշակույթ– ների ներազդեցության պայմաններում սփյուռքահայ ստեդծագործողները չէին կարող ունենալ համընդհանուր գեղա– գիտ․ դիրքորոշում։ Սակայն ներքին հո– գևոր ճիգերով, պատվար ունենալով ազգ․ ստեղծագործությունն ու դասական ար– վեստի ավանդույթները, ոգեշնչված վե– րածնված Հայաստանով, նրանք, հակա– ռակ իրենց ստեղծագործական սկզբունք– ների ոճական բազմազանության, խա– րըսխված են մնացել ազգ․ երաժշտ․ ար– վեստի ամենահիմնական միտումներին։ Սփյուռքահայերից շատերը մոտիկից ու անմիջականորեն շվւվելով այլ մշակույթ– ների, ժամանակակից ուղղությունների նվաճումներին, մեր երաժշտության մեջ ներմուծում են տարրեր, միավորելով դը– րանք ազգ․ հենքի հետ։ Սփյուռքահայ արվեստագետներն իրենց հերթին բա– րերար ներգործություն են ունեցել մաս– նավորապես արլ․ Ժողովուրդների երա– ժըշտ․ արվեստի վրա։ Այն պահից, երբ պետք է տարանջատ– ված համարել համահայկ․ երաժշտ․ ար– վեստը երկու հատվածների՝ դասականն իր սովետահայ և սփյուռքահայ շարունա– կությամբ, այսուհանդերձ, զուգահեռներ են նկատվում երկուսի ընթացքի, զար– գացման միտումների, մինչե իսկ Փուլերի միջև։ Երկու հատվածների զարգացման զու– գահեռ միտումներն են՝ ա․ ժող․ ստեղծա– գործությանը խարսխվելը, այդ սկզբնաղ– բյուրից սնվելը։ Մփյուռքահայ կոմպո– զիտորները, որոնք արմատներով սերում են հիմնականում Արմ․ Հայաստանի տար– բեր գավառներից, իրենց հետ բերում են դրանց ժող․ ստեղծագործության ոգին, նմուշները, առանձնահատուկ գծերը (մե– ղեդին ու ռիթմը, շարահյուսությունն ու շեշտականությունը, կառուցվածքն ու ոճը)։ Սկզբնաղբյուրներից օգտվելն ունի և իր պատմ․ զարգացումը, անմիջական ներդաշնակումից սկսած մինչե դրանցից առավել ինքնատիպ, ստեղծագործաբար օգտվելը։ Առավելապես առաջին սկըգ– բունքով են առաջնորդվել, ԱՄՆ–ում՝ Վ․ Սրվանձտյանը («Հայ երգեր», «Հայ գեղջուկ երգեր»), Հ․ Մեհրապյանը («Խըն– ձորի ծառի տակին», «Սարերի աղջիկ», «Դու նստել ես աղբրա ակին» ևն), Դ․ Դալ– ֆայանը և Դ․ Սյունին, Լիբանանում՝ Բ․ Կանաչյանը, Ֆրանսիայում՝ Վ․ Սար– գըսյանը (երգեր), Ա․ Մեսումենցը («Նա– րոտ», «Մշեցինէրու հարսանիքը», «Հարս– նանշան» ժողովածուները), Բուլղարիա– յում՝ Ն․ Ամիրխանյանը (հոգեոր և ժող․ երգերի մշակումներ), Մ․ Բալթայանը, իրանում՝ Ն․ Դալանդերյանը («Ակնա հարսանիք»), Կիպրոսում՝ Վ․ Բեդելյանը և ուրիշներ։ ժող․ ակունքներին խարսխվե– լու, ստեղծագործաբար օգտվելու սկըզ– բունքի կիրառման դրսևորումն են Իրա– նից՝ Ռ․ Դրիգորյանի «Հայկական տա– ղերը», է․ Մելիք–Ասլանյանի դաշնամուրի կոնցերտը, կվարտետը, Լ․ Բազիլի Սա– յաթ–Նովայի երգերի մշակումները, Լի– բանանից՝ Պ․ Ջելալյանի դաշնամուրային սոնատները, երգերը, Հարավսլավիա– յից՝ Պ․ Օգգյանի դաշնամուրային վարիա– ցիաները, ֆլեյտայի և լարային նվագա– խմբի համար սյուիտը, Վ․ Պարոնյանի «Դի– վերտիսմենտը», սիմֆոնիկ կոնցերտը, Իտալիայից՝ Ա․ Նազարյանի «Ballada МасаЬга» օրատորիան, Ֆրանսիայից՝ Դ․ Ալեմշահի և Վ․ Սվաճյանի երգային ստեղծագործությունները, ժ․ Կառվա– րենցի էստրադային և կինոերաժշտու– թյան առանձին հատվածները, Թուրքիա– յից՝ Դ․ Ղազարոսյանի և Ս․ Գարամա– նուկյանի երգային ու դաշնամուրային երկերը, ԱՄՆ–ի ց՝ Վ․ Մուրադյանի ջու– թակի և դաշնամուրի սոնատները, եր– գերը և այլոց շատ երկեր։ բ․ Ձգտումը, մասնավորապես վերջին տասնամյակներում, մխրճվելու մեր երա– ժըշտության առավել վաղնջական խոր– քերը, գտնելու այն արմատները, ուր առավել անաղարտ են պահպանվել ժո– ղովրդի հոգեոր կյանքի հնագույն ու տի– պական հատկանիշները։ Սփյուռքահայ (ինչպես և սովետահայ) կոմպոզիտորներն իրենց երկերում մեր հնագույն երաժշտու– թյան լավագույն նմուշները, դրանց կա– ռուցողական, ոճական առանձնահատկու– թյունները վերստեղծում են ժամանակա– կից գրելաձեերի միջոցով։ Այդպիսին են Թուրքիայից է․ Մանասի և Բ․ Աթմաճյանի պատարագները, Եգիպտոսից՝ է․ Հակոբ–
