1882 Մոսկվայի հայ ուսանողները հիմնում են «Հայրենասերների միություն» գաղտնի խմբակը։ 1885, հուլիսի 20– Ֆրանսիայի Մարսել քաղաքում Մ․ Փորթու– 1923 գալյանի խմբագրությամբ հրատարակվում է «Արմենիա» թերթը։ 1885 Վանում հիմնվում է Արմենական կազմա– կերպությունը՝ աոաջին քաղաքական կու– սակցությունը հայ իրականության մեջ։ 1886 Նյու Ցորքում հիմնվեց ամերիկահայ առա– ջին հասարակական կազմակերպությունը՝ «Հայկական միությունը»։ 1887, հունվար Վիեննայի Մխիթարյան միաբանությունը հրատարակեց «Հանդես ամսօրյա» ամսա– գրի առաջին համարը։ 1887 ժնևում կազմակերպվում է հնչակյան կու– սակցությունը։ 1889–1907 Թիֆլիսում հրատարակվում է «Մուրճ» ամ– սագիրը։ 1890 Թիֆլիսում կազմակերպվում է դաշնակցու– թյուն կուսակցությունը։ 1891, Փետրվար Սուլթան Աբդուլ Համիդ I-ը ստեղծում է «Համիդիե» գնդերը հայերին կոտորելու համար։ 1892 Թիֆլիսում հիմնադրվեց «Հայ բանվոր հե– ղափոխականների ասոցիացիա» կազմա– կերպությունը։ 1894, օգոստոս Սասունի ինքնապաշտպանությունը։ 1894 Սարաջյանի գինու, կոնյակի գործարանի բացումը Երևանում։ 1895 Ալեքսանդրապոլում տեղի ունեցավ Մալ– խասյանի տպարանի բանվորների գործա– դուլը։ 1895 Պետերբուրգում Վ․ Ի․ Լենինի գլխավորու– թյամբ ստեղծվեց «Բանվոր դասակարգի ազատագրության պայքարի միությունը»։ 1895, մայիսի 11 Կ․ Պոլսում Անգլիայի, Ֆրանսիայի և Ռու– սաստանի դեսպանները թուրքական կա– ռավարությանը ներկայացրին հայկական վեց վիլայեթներում բարենորոգումներ անց– կացնելու ծրագիրը։ 1895, սեպտեմբեր– Հայերի զանգվածային կոտորածները դեկտեմբեր Արևմտյան Հայաստանի գավառներում։ 1895, հոկտեմբերի 12 Ապստամբություն է բռնկվում Զեյթունում։ 1896, ապրիլի 8 Բանվորների գործադուլը ԱխթաԼայում։ 1896, հունիս Վանի հերոսական պաշտպանությունը։ 1896, օգոստոս Հայերի կոտորածներ սկսվեցին Կ․ Պոլ– սում։ 1896, նոյեմբերի 16 Կ․ Պոլսում լույս տեսավ «Բյուզանդիոն» թերթը։ 1897, հոկտեմբեր Բանվորական ելույթներ տեղի ունեցան երկաթուղու շինարարության Կարսի տե– ղամասում։ 1898, Փետրվար Երևանում բացվեց Կովկասյան գյուղատըն– տեսական ընկերության բաժանմունք։ 1898, մարտի 1–8
ՌՍԴԲԿ առաջին համագումարը։ 1898 Թիֆլիսում կազմակերպվեց հայ բանվոր– ների առաջին սոցիալ–դեմոկրատական մարքսիստական խումբը։ 1899, հունվարի 1 Շահագործման հանձնվեց ԹիֆԼիս–Ալեք– սանդրապոլ երկաթուղագիծը։ 1899, հուլիսի 15 Ավարտվեց Թիֆւիս–Կարս երկաթուղու շի– նարարությունը։ 1899 Ստ․ Շահումյանի ղեկավարությամբ Ջա– լսվօղլիում (Ստեվւանավան) ստեղծվեց Հա– յաստանում առաջին մարքսիստական խըմ– բակը։ 1900-1903 Լենինյան «Իսկրա» թերթի հրատարակու– թյունը։ 1901 Երևանում ստեղծվեց սոցիալ–դեմոկրատա– կան լենինյան–իսկրայական խմբակ։ 1901, դեկտեմբերի Ռիգայում տեղի ոււնեցավ Ռուսաստանի 10-20 հայ ուսանողների համագումար, որտեղ Ստ․ Շահումյանը ղեկավարում էր հեղա– Փոխական սոցիալ–դեմոկրատական խում– г ե՝ 1901, դեկտեմբերի 13 Բացվեց Ալեքսանդրապոլ–Երեան երկա– թուղագիծը։ 1901 Ստ․ Շահումյանը Ռիգայի պոլիտեխնիկա– կան ինստիտուտում հիմնադրեց մարքսիս– տական «Թեորետիկ» խմբակը։ 1902, ապրիլի 10 Հիմնադրվեց Թիֆլիսի հայոց դրամատիկա– կան ընկերությունը։ 1902 Ստ․ Շահումյանը Բ․ Կնունյանցի, Ա․ Զու– րաբյանի, Ա․ խումարյանի, Ս․ խանոյանի և ուրիշների հետ միասին Թիֆլիսում հիմ– նադրեց լենինյան–իսկրայական ուղղու– թյան «Հայ սոցիալ–դեմոկրատների միու– թյունը»։ 1902, հոկտեմբեր Թիֆլիսում լույս տեսավ «Հայ սոցիալ–դն– մոկրատների միության» օրգան «Պրոլե– տարիատ» թերթը։ 1903* հունվարի 12 Ցարական կառավարության օրենքը հայ եկեղեցական գույքի և կալվածքների բըո– նագրավման և պետականացման մասին։ 1903, մարտ Թիֆլիսում ստեղծվեց ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միությունը։ 1903, մայիս և նոյեմ– Հաղպատի գյուղացիների զինված ելույթը բեր կալվածատեր Բարաթովի դեմ։ 1903, հուլիսի 17 Բացվեց ՌՍԴԲԿ երկրորդ համագումարը։ 1903, հոկտեմբեր
ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միության երկրորդ համագումարը։ 1903, նոյեմբեր Հիմնվեց Հավլաբարի բոլշևիկյան ընդհա– տակյա տպարանը։ 1903 ժնևում հիմնվեց «Սոցիալ–դեմոկրատական բանվորական հայ կազմակերպությունը» (սպեցիֆիկներ)։ 1904, Փետրվարի 22
ՌՍԴԲԿ Կենտկոմը ժնևում հաստատեց հայերեն և վրացերեն սոցիալ–դեմոկրա– տական գրականություն հրատարակող հանձնաժողովի կազմը՝ Ստ․ Շահումյանի գլխ ավորությ ամբ։ 1904, Փետրվար– Սասունի հերոսական ինքնապաշտպանու– մայիս թյունը։ 1904, ապրիլի 29 Ալեքսանդրապոլի արդյունաբերական և այլ ձեռնարկությունների աշխատողների գործադուլը։ 1904, մայիս
ՌՍԴԲԿ Կովկասյան միության երրորդ հա– մագումարը։ 1905, հունվարի 9 «Արյունոտ կիրակի»-ի դեպքերը Պետեր– բուրգում։ Ռուսական առաջին բուրժուա– դեմոկրատական հեղաՓոխության սկիզբը։ 1905, Փետրվար Ցարական իշխանությունների կազմակեր– պած հայ–ադրբեջանական ընդհարումները Բաքվում, Երևանում, Ելիզավե տպուում․ Շուշիում և այլուր։ 1905, մարտ–ապրիլ Գործադուլային շարժումներ և բողոքի ցույցեր Երևանում, Ալավերդիում, Ալեք– սանդր ապոլում, Կարսում։ 1905, ապրիլի 25 Լոնդոնում բացվեց ՌՍԴԲԿ երրորդ համա– գումարը։ 1905, մայիս Ստեղծվեց ՌՍԴԲԿ ԲորչաԼուի գավառական կոմիտեն։ 1905, օգոստոսի 1 Ցարական կառավարությունը չեղյալ հայ– տարարեց 1903 թ․ հունիսի 12-ի օրենքը։ 1905, հոկտեմբերի 15 Սկսվեց Հայաստանի երկաթուղայինների ընդհանուր գործադուլը։ 1905, հոկտեմբերի 17 Նիկոլայ II-ը հրապարակեց մանիֆեստ՝ խոստանալով օրենսդրական դումա և դե– մոկրատական ազատություններ։ 1905, նոյեմբերի 20 Ալավերդու հանքագործների գործադուլը։ 1906, Փետրվար Ցարական զորքերը ապստամբ գյուղացինե– րին ահաբեկելու նպատակով ռմբակոծեցին Սիսիանի Անգեղակոթ, Բռնակոթ գյուղե– րը։ Թիֆլիսում լույս տեսավ բոլշևիկյան «Կայծ» թերթը՝ Ստ․ Շահումյանի և Ս․ Սպանդար– յանի խմբագրությամբ։ 1906, ապրիլի 1 1906, ապրիլի 10 Ստոկհոլմում բացվեց ՌՍԴԲԿ չորրորդ «Միավորիչ» համագումարը։ 1906, հունիս Թիֆլիսում ստեղծվեց «Կովկասի հայոց դպրոցների ուսուցիչների և վարժուհիների միությունը»։ 1906, օգոստոսի 2 Բոլշևիկների ղեկավարությամբ Ալավեր– դիում սկսվեց խոշոր գործադուլ։ 1906, օգոստոսի 18 Թիֆլիսում լույս տեսավ բոլշևիկյան «Նոր խոսք» թերթը՝Ստ․ Շահումյանի և Ս․ Սպան– դարյանի խմբագրությամբ։ 1906, սեպտեմբեր Երևանում սկսեց գործել քաղաքային ձիա– քարշը։ 1907, հունվարի 27 Երևանի Սարաջևի արծարանի բանվորնե– րի գործադուլը։
