1828, օգոստոսի 28 Ռուսական զորքերը գրավեցին Րա1տ– զետը։ 1828, սեպտեմբերի 12 Ռուսական զորքնրը գրավեցին Ալաշկեր– 1829, հունիսի 27 էրզրումի գրավումը։ 1829, սեպտեմբերի 2 Ադրիանուպոլսի հաշտության պայմանա– գիրը։ 1829 Լազարյան ճեմարանի տպարանի հիմնա– դրումը։ 1829 Արևմտահայերի գաղթը Արևն լյան Հայաս– տան։ 1830–1838 Իշխան Բեհբութովը Հայկական մարգի վար– չության պետ։ 1833․ հունիսի 23 ՓոՓոխվեց Հայկական մարգի վարչա– կան կաոուցվածքը։ 1834 Նոր վարչական բաժանում Թուրքիայում, այդ թվում՝ Արևմտյան Հայաստանում։ 1836, մարտի 11 Նիկոլայ I վավերացրեց Ռուսաստանի հայ լուսավորչական եկեղեցու կանոնա– դրությունը («Պոլոժենիե»)։ 1836, սեպտեմբերի 11 Վենետիկում բացվեց մխիթարյանների Ռափայելյան վարժարանը։ 1837, Փետրվարի 22 Հայկական եկեղեցական բարձրագույն խորհրդի՝ Սինոդի հիմնումը էջմիւսծնում։ 1837, մայիսի 1 Բացվեց Երևանի կոնսիստորիան։ 1837, սեպտեմբերի 2 Երևանի թեմական դպրոցի բացումը։ 1837, հոկտեմբերի 4 Գյումրին վերանվանվեց Ալեքսանդրա– պու (այժմ՝ Լենինական)։ 1838, Փետրվար– Գյուղացիական հուզումները Նոր Բայտ– մարտ գետի շրջանում։ 1838, հունիսի 22 Շուշիի թեմական դպրոցի բացումը։ 1839, նոյեմբերի 3 Գյալհանեի Հաթթը շերիֆ կոչվող հրովար– տակի (թանզիմաթ) հրապարակումը։ 1840, ապրիլի 10 Հայկական մարզի վերացումը, Վրացա– Ւմերեթական նահանգի և Կասպիական մարզի ստեղծումը։ 1840–1850 Գյուղացիական հուզումները Արևելյան Հա– յաստանի տարբեր գավառներում։ 1843, մայիս Վենետիկում սկսեց հրատարակվել «Բազ– մավեպ» հանդեսը։ 1844, նոյեմբեր Կովկասում հիմնվեց Փոխարքայություն, Փոխարքա նշանակվեց Մ․ Ս․ Վորոնցովը։ 1846, դեկտեմբերի 14 Անդրկովկասի վարչական նոր բաժա– նումը։ 1847, մայիսի 9 Կ․ Պոլսի հայ համայնքի ներկայացուցիչ– ներից կազմվեցին Հոգևոր և Գերագույն ժողովները։ 1847–1863 Վիեննայում մխիթարյանները հրատարա– կեց ին «Եվրոպա» շաբաթաթերթը։ 1849, հՈ11ւիԱի 9 Երևանի նահանգի կազմակերպումը։ 1850, հունվարի 2 Երևանի առաջին իգական (ՀռիՓսիմյան) դպրոցի բացումը։ 1850, սեպտեմբերի 1 Թիֆւիսամ հրատարակվեց «Արարատ» շա– բաթաթերթը։ 1852, Փետրվարի 2 Կ․ Պոլսում հրատարակվեց «Մասիս» լրագիրը։ 1853–1856 Ղրիմի (Արևելյան) պատերազմը։ 1853, հոկտեմբերի 30 Պատերազմական գործողություններ սկսվե– ցին Ղրիմի պատերազմի Կովկասյան ռազ– մաճակատում։ 1853, նոյեմբերի 19 Բաշկադըքլարի ճակատամարտը։ 1854, հուլիսի 19 Ռուսական զորքերը գրավեցին Բայա– զետը։ 1854, հուլիսի 24 Քյուրուկ–Դարայի ճակատամարտը։ 1855 – 1856 Փարիզում Ստեփան Ոսկւսնը հրատարա– կում է «Արևելք» կիսամսյա հանդեսը։ 1856, Փետրվարի 18 Սալթան Աբդուլ Մեջիդը հրապարակեց Հաթթը Հումայուն կոչվող բարենորոգում– ների հրովարտակը։ 1856, մարտի 18 Փարիզի հաշտության պայմանագրի կըն– քումը։ 1856, հուլիսի 28 Կարսը վերադարձվեց Թուրքիային։ 1856, սեպտեմբերի 15 Կ․ Պոլսում Հ․ Սվաճյանի խմբագրությամբ լույս տեսավ «Մեղա» լրագիրը։ 1857, մարտի 1 Վարագա վանքում բացվեց ժառանգա– վորաց վարժարանը։ 1858, հունվարի 1 Թիֆլիսում Ստ․ Մանդինյանի խմբագրու– թյամբ լույս տեսավ «Մեղու Հայաստա– նի» պարբերականը։ 1858, հունվար –1864 Մոսկվայամ լույս տեսավ «Հյուսիսա– Փայլ» ամսագիրը։ 1858 Շահագործման հանձնվեցին Ղափանի և Հալիձորի պղնձաձուլական գործարան– ները։ 1859, հունվար–1865 Փարիզում Սա․ Ոսկանը հրատարակեց (ընդմիջումներով) «Արևմուտք» հանդեսը։ I860, մայիսի 24 Արևմտահայերի «Ազգային սահմանադրու– թյան» ընդունումը։ 1861» Փետրվարի 19 Ալեքսանդր II-ի մանիֆեստը ճորտատիրա– կան իրավունքի վերացման մասին։ 1862, օգոստոսի 2 Զեյթունի հերոսական ապստամբությունը։ 1865 Թիֆլիսի համքարությունների արհեստա– վորների ելույթը Թիֆլիսի քաղաքային ինքնավարության հակահամքարական մի– ջոցառումների դեմ։ 1865, հոկտեմբեր Հայկական թատրոնի հիմնումը Երևանում։ 1866 Գայանյան օրիորդաց դպրոցի բացումը Երևանամ։ 18Տ9, հունիսի 17 Թիֆլիսում բացվեց Գայանյան օրիոր– դաց դպրոցը։ 1870, մայիսի 14 Ալեքսանդր 11–ի մանիֆեստը Հայաստա– նում և Ադրբեջանում գյուղացիական ռե– ֆորմ անցկացնելու մասին։ 1870 Ախաւցխայում բացվեց Եղիսաբեթյան օրիորդաց դպրոցը։ 1871, հունվարի 1 – Զմյառնիայում լույս տեսավ «Արևելյան 1909 մամուլ» ամսագիրը։ 1871, հունվարի 30 Ալեքսանդրապոլում բացվեց Արղության օրիորդաց դպրոցը։ 1872, հունվարի 1– Թիֆլիսում լույս տեսաւլ «Մշակ» թերթը 1920 (ընդմիջում4 1885)։ 1872, մարտի 3 Վանում հիմնվեց «Միություն ի փրկու– թյան» գաղտնի ընկերությանը։ 1874, սեպտեմբերի 23 Բաքվում բացվեց ՀռիՓսիմյան օրիորդաց դպրոցը։ 1874, սեպտեմբերի 28 էջմիածնամ բացվեց Գևորգյան ճեմա– րանը։ 1875, հոկտեմբեր Ապստամբություն բռնկվեց Զեյթունամ։ 1876, դեկտեմբերի 11 Թուրքական սահմանադրության հռչակու– 1876 ս լ» ․Կ․ Պոլսում հիմնվեց մշակութային Արևել– յան ընկերությունը։ 1876 Կ․ Պոլսի կեդրոնական վարժարանի բա– ցումը։ 1877–1878 Ռուս–թուրքական պատերազմը։ 1877, ապրիլի 17(29) Ռուսական զորքերի երևանյան ջոկատը, հայ աշխարհազորայինների հետ միասին, գրավեց Բա1ազետը։ 1877, մայիսի 5(17) Ռուսական զորքերը գրավեցին Արդահա– նը։ Ռուսական բանակը գրավեց Կարսը։ 1877, նոյեմբերի 6 1877, նոյեմբերի 8 Թիֆլիսում բացվեց Մարիամյան–Հով– նանյան օրիորդաց դպրոցը։ 1878, Փետրվարի 8 Ռուսական զորքերը գրավեցին էրզրումը։ 1878, Փետրվարի 19 Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև ստորա– (մարտի 13) գրվեց Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրը։ 1878, մարտի 8 Հւսյկական պատվիրակությունը Մ․ խրիմ– յանի գլխավորությամբ Կ․Պոլսից մեկնեց Բեռլին՝ Հայկական հարցը ԲեռԼինի կոն– գրեսին ներկայացնելու համար։ 1878, հուլիսի 1 Բեռլինի դաշնագրի կնքումը։ 1878 Կարսը, Արդահանը և Բաթումը իրենց շըր– ջաններով միացվեցին Ռուսաստանին։ 1878 Վանի Երամյան վարժարանի հիմնումը։ 1879, հոկտեմբերի 1 Երևանում բացվեց առաջին քաղաքային դուման։ 1880, հունիսի 1 Կ․ Պոլսում կազմվեց կրթական–մշակու– թային «Միացյալ ընկերությունը»։ 1881, հուլիսի 6 Թիֆլիսում հիմնվեց «Կովկասի հայոց բարեգործական ընկերությանը»։ 1881, հոկտեմբերի 1 Կաբինում հիմնադրվեց Սանասարյան վար– ժարանը։ 1881, նոյեմբերի 1 Երևանի ուսուցչական սեմինարիայի բա– ցումը։ 1881, նոյեմբերի 8 Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոցի բա– ցումը։ 1881 Կաբինում հիմնվեց «Պաշտպան հայրեն– յաց» գաղտնի կազմակերպությունը։
