նացումից հեաո գյուղաւոնա․ հողատես– քերի U առաջին հերթին վարելահողերի ու բազմամյա տնկարկների տարածքի զգալի մասը (30–35%) քարքարոտ ու հողատարված են, չունեն ամրացված են– թավարելաշերտ, ․ինչպես նաև մնացոր– դային աղակալված–ալկալիացված են։ Հո– ղաաեսքեբի բերրիությունը բարձրացնե– լու համար ագրոմելիորատիվ միջոցա– ոումների արմատավորման հետ միասին անհրաժեշտ է կիրառել քիմիւսցման հա– մալիր միջոցառումներ, մեքենայացնել աշ– խատանքները և բարձրացնել հողերի ջրա– պահովվածությունը։ Գյուղատնտ․ հողատեսքերի արտադրո– ղականությունը բարձրացնելուն զուգըն– թաց մեծ մասշտաբի աշխատանքներ պետք է կատարել նոր հողերի իրացման, ոռոգե– լի հողատարածությունների ավելացման և ցանքատարածությունների կառուցվածքի բարելավման ուղղությամբ։ Առանձնապես մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել ւսգ– րոտեխ․ և ֆիտոմելիորատիվ հողապաշտ– պան եղանակների արմատավորման, հո– ղերը աղտոտումից զերծ պահելու և խախտ– ված հողերի վերականգնման հետ կապ– ված խնդիրների լուծմանը։ Հանրապետության հողային ռեսուրս– ների օգտագործման բարելավման հա– մար կարևոր նշանակություն ունեն լան– ջային և ձորակային հողատարածություն– ների արդյունավետ պահպանման և օգ– տագործման խնդիրները։ Այդ կապակցու– թյամբ առաջիկայում կպահանջվեն ևս լուրջ աշխատանքներ կատարել հիշյալ հողատարածությունները գյուղատնտե– սության և անտառատնտեսության օգտա– գործման ոլորտն ընդգրկելու կապակցու– թյամբ։ Քարտեզը տես 80-րդ էջերց հետո՝ ներ– դիրում։ Գրկ․ է դ ի լ յ ա ն Ռ․ Ս․, Փարսադան– յան Ի․ Ռ․, Մելքոնյան Կ․ Գ․, Հայ– կական ՍՍՀ հողերի կարգաբանումը, «Գյու– ղատնտեսական գիտությունների տեղեկա– գիր», № 11, Ե․, 1975։ Միրիմանյան Պս, Մելքոնյան Կ․ Գ․, Փարսա– դանյան Ի․ Ռ․, Հայկ․ ՍՍՀ գյուղատըն– տեսության վարման համակարգը, Ե․, 1981։ Мириманян X․ П․, Почвоведеное, М․, 1965; Почвы Армянской ССР, Е․, 1976․ էդիս™**, Ի– Փաբսադանյան
ՌՈԻՍԱԿԱՆ ԱՇԻյԱՐՀ ՀՍՍՀ, չնայած իր համեմատաբար փոքր տարածքին, աչքի է ընկնում բուս, համայ– նապատկերների ու բուսատեսակների ար– տակարգ բազմազանությամբ։ Դա երկրի կեղևի բարդ երկրբ․ կաոուցվածքի, կլի– մայի, հողերի խայտաբղետության, ռե– լիեֆի խիստ տատանումների ե, որ ամե– նակարևորն է, ֆլորագենետիկական տե– սակետից նպաստավոր աշխարհ, դիրքի արդյունք է։ ՀՍՍՀ գտնվում է միմյանցից զգալի չա– փով տարբերվող 3 խոշոր ֆլորիստիկա– կան նահաևգների (կովկասյան մեզոֆիլ կամ խոնավասեր, իրանական քսերոֆիլ կամ չորասեր և արևելամիջերկրածովյաև մերձարևադարձային) շփման վայրում։ Բուսաաշքսարհագրական շրջանացում։ ՀՍՍՀ ուրույն ֆլորան և բուս, ծածկույթը հիմք եև հաևդիսացել Կովկասի և Հայաս– տաևի բուսաաշխարհագրակաև տարա– բաշխմաև յուրահատուկ սխեմաևերի մշակ– մաև համար։ Դրաևց մեծ մասև ուևեև միայև պատմակաև ևշանակություն։ Հայաստանի և շրջակա երկրամասերի ժամաևակակից երկրաբուսաբանական շրջաեացմաև սխեմաներ են մշակել Ն․ Կուզևեցովը, Ա․ Դրոսհեյմը, Հ․ Մաղաք– յաևը և Ա․ Թախտաջյաևը։ Ըստ Հ․ Մաղաք– յաևի ՀՍՍՀ ֆլորան պատկանում է հե– տևյալ չորս խոշոր բուսաաշխարհագրա– կաև ևահանգներին․ 1․․ Հայկական լեռնաշխարհի ֆլորիստի– կակւսև ևահաևգ, որը հիմնակա– նում ընդգրկում է Հայկական լեռնաշխար– հը ՍՍՀՍ՜ սահմաններից դուրս։ ՀՍՍՀ տա– րածքից այդ նահաևգին են պատկանում Ամասիայի, Ղուկասյանի և Ախուրյանի շրջանևերև ու Սևանի ավազանը։ Նահան– գի բնորոշ բուսաաշխարհագրակաև առանձնահատկությունը մեզոֆիլ անտա– ռային բուսականության բացակայու– թյունև է։ Տիրապետող բուսականությունը լեռնա–չորասեր և տափաստանային բուս, ֆորմացիաներև եև՝ փշոտ թփատեսակ– ների գերակշռությամբ, սաղարթավոր և ասեղևատերև ևոսրանտառների մասնակ– ցությամբ։ 2․ ԿենտրոևականԿով– կասի ֆլորիստիկական ևա– հաևգ․ անտառայիև բնույթ ունեցող այս ևահաևգը հիմնակաևում ըևդգրկում է Ադրբեջաևի և Վրաստանի անտառները և ՀՍՍՀ–ի հս–արլ․ մի Փոքր հատվածը։ Անտառներում տիրապետող տեսակը վրա– ցական կաղնին է, որն ՛ավելի վեր փոխա– րինվում է հաճարով, բոխիով ու արևելյան կաղնիով։ էնդեմները շատ սակավաթիվ են, երբեմն կարելի է հանդիպել ռելիկ– տային ծառաթՓատեսակների՝ կենու և մրտավարդի։ 3․ Իրանական ֆլո– րիստիկական նահանգ։ Դրան պատկանում են ամբողջ Արարատյան գո– գավորությունը, Գեղամա լեռների հվ․ լանջերը, Վայքը, Մեղրին և Զանգեգուրի հս–արմ․ մասը։ Նահանգի բուս, կազմը ինքնատիպ է, աչքի է զարնում լեռնաչո– րասեր բուսատեսակների բազմազանու– թյունը, որոնց զգալի մասը էնդեմներ են, բնորոշ են տրագականտային կենսաձևե– րը։ Մեծ տոկոս են կազմում նաև առաջա– վոր ասիական, հայկ․–իրանական, փոքր ասիա–իրանական տարրերը։ Արարատ– յան հարթավայրում տիրապետող են արա– լա–կասպիական կիսաանապատային ձե– վերը։ 4․ Ղարաբաղի ֆլորիս– տիկ նահանգը ՀՍՍՀ–ում զբաղեց– նում է փոքր տարածություն, ընդգրկելով Զանգեգուրի հս–արլ․ և արլ․ մասերը։ Նա– հանգն առավելապես անտառային է, հիմ– նական ծառատեսակներն են կաղնին և հաճարենին։ Համընդհանուր հավանու– թյան է արժանացել երկրագնդի բուսա– աշխարհագրական շրջանացման Ա․ Թախ– տաջյանի սխեման (1978), որը հիմնված է բուս, տարբեր թագավորությունների էնդեմիկ ընտանիքների, ցեղերի և բու– սատեսակների ժամանակակից ու խորը ուսումնասիրության վրա։ Ըստ այդ սխե– մայի, Հայաստանը գտնվում է Հոլարկտի– կական ֆլորիստիկական թագավորության երկու ենթաթագավորությունների՝ բո– րեալ ու վաղմիջերկրածովյան և հայկ․- իրանական ու կովկասյան նահանգների շփման վայրում։ Հայկ․ լեռնաշխարհի մեծ մասը պատկանում է հայկ ․-իրանական նա– հանգի երկու՝ ատրպատականյան և հայկ․ ենթանահանգներին կամ մարզերին։ ՀՍՍՀ ֆլորա։ Բարենպաստ բուսա– աշխարհագրական դիրքը, ֆլորիստիկա– կան նահանգների, մարզերի և ենթամար– զերի, ինչպես նաև երկրի բնապատմա– կան պայմանների բազմազանության պատճառով ՀՍՍՀ ֆլորան ձեռք է բերել արտակարգ հարուստ և խայտաբղետ տե– սակային կազմ՝ շուրջ 3200 բարձրակարգ անոթավոր բույս։ Տեսակների քանակով ծաղկավոր բույսերին չեն զիջում նաև սըն– կեբը, ջրիմուռները, մամուռները և քա– րաքոսները, որոնց տեսակային կազմը դեռևս ամբողջությամբ բացահայտված չէ։ Գոյություն ունեն ֆլորայի պոտենցիալ հարստությունը բնորոշող այլ ցուցանիշ– ներ ևս, որոնք բնութագրվում են էնդեմ– ների, աբորիգեն կամ զուտ տեղական տե– սակների և ռելիկտների՝ հնագույն ան– հետացած ֆլորաների ներկայացուցիչ– ների առկայությամբ։ Բավական է հիշա– տւսկել, որ Հայաստանում են առաջին անգամ նկարագրվել բույսերի 400 տե– սակ, որոնցից 275-ը տարբեր ժամանակ– ներում հայտնաբերվել են նաև հարևան երկրներում՝ Թուրքիայում, Իրանում, Ադրբեջանում, Վրաստանում, իսկ մնա– ցած 125-ը հանդիպում են միմիայն ՀՍՍՀ–ում։ ՀՍՍՀ առավել մեծ հետաքըր– քըրություն ներկայացնող էնդեմներից հի– շատակության արժանի են Հայաստանի արոսենին, նաիրյան նուշը, Թախտաջյա– նի կաթնուկը, Թամամշյանի օշանը, Ուրար– տուի ցորենը, Մաղաքյանի ստելարիան, Տիգրանի թանթրվենին ևն։ Հայկ․ ռելիկտ բույսերի մեծ մասը ծառեր ու թփեր են, ինչպես օրինակ, ունաբին, կենին, սո– սին, արջատխլենին, խնկենին, գիհին, գայլահատը, մրտավարդը (ռոդոդենդրոն), պարիլյակը, բոխատերև գելկովան, սո– վորական բաղեղը։ Կան նաև ռելիկտ խո– տաբույսեր, ինչպես օրինակ ծովոսպը, սպիտակ և դեղին ջրաշուշանները, ոչխա– րի շյուղախոտը, ենթալպյան բարձրախո– տերը, բոլոր տեսակի պտերները ևն։ Մշակովի բույսերի վայրի ազգակից– ներ։ Հայաստանը երկրագնդի այն սա– կավաթիվ անկյուններից է, որտեղ ա– ռատ են մշակովի բույսերի վայրի ազ– գակիցները՝ ցորեններ, աշորաներ, գա– րիներ, վարսակներ, ոլոռներ, սոխեր, ճակնդեղներ, զանազան հատապտուղներ, կորիզավոր, ընդավոր, կերային, բան– ջարանոցային բուսատեսակներ ևն։ Օրի– նակ, վայրի աբորիգեն տանձենիների քանակը ՀՍՍՀ–ում 16 է, մոշենիներինը՝ 13, սոխերինը՝ 20 ևն։ Ըստ Ն․ Վավիլովի, Մ․ Թումանյանի և Պ․ Ղանդիլյանի Հայ աս–
