Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 13.djvu/88

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

պանվող այլ ձևերի տարածքները ընդար– ձակ ելու, հողերի էրոզիայի դեմ լայն պայքար ծավալելու, անտառապատվածու– թյան աստիճանը բարձրացնելու ծրագիր։ Խնդիր է դրված ամեն մի վարչա–տարած– քային միավորի տնտեսա–արտադրական պլանավորման աշխատանքներում հաշ– վի առնել և միջոցներ նախատեսել բնա– պահպանման գծով։ Բնապահպանման հարցերն ու խնդիր– ները վճռելու և միջոցառումների կատա– րումը ղեկավարելու նպատակով 1986-ին ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդին կից ըս– տեղծվել է ՀՍՍՀ շրշակա միջավայրի պահպանության պետ․ կոմիտե։ Բնության պահպանության բաժին է գործում նաև Պետպլանում, հատուկ բաժիններ են կազ– մակերպվել ագրոարտադրական և մի շարք այլ պետ․ վարչություններում ու կո– միտեներում։ Հանրապետության խոշոր արտադր․ միավորումներում (Կանազ, Նաիրիտ ևն) կազմակերպվել են բնության պահպանության և վերահսկողության ա– ռանձին ստորաբաժանումներ։ 1983-ից՝ գործում է ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի նախագահության շրջակա միջավայրի պահպանության և բնական ռեսուրսների օգտագործման հանձնաժողովը։ ՀՍՍՀ տարբեր բնակավայրերում գոր– ծում են միջավայրի սան․ վիճակը դիտար– կող բազմաթիվ հսկիչ կետեր ու լաբորա– տորիաներ։ Բնության պահպանության ռեսուրսների ռացիոնալ օգտագործման գիտական հարցերի ու պրոբլեմների վե– րաբերյալ հետազոտություններ են կա– տարվում ինչպես ՀՍՍՀ ԳԱ ինստ–ներում, այնպես էլ ճյուղային ԳՀԻ–ներում և բուհերում։ Հաճախ գումարվում են հա– մամիութենական, ռեգիոնալ և տեղական գիտ․ խորհրդակցություններ։ Կազմվել է ՀՍՍՀ տարածքի բուս, ու կենդան, աշ– խարհի Կարմիր գիրքը։ ՀԿԿ Կենտ– կոմը, Գերագույն սովետի Նախագահու– թյունը և հանրապետության Մինիստր– ների խորհուրդը հսկայական նշանակու– թյուն են ւոալիս բնական ռեսուրսների ռա– ցիոնալ օգտագործմանն ու պահպանությա– նը։ Բնության պահպանության միջոցա– ռումները դարձել են հանրապետության սոց․ և տնտ․ զարգացման պլանի անկապ– տելի մասը։ Հանրապետությունում վեր– ջին տասը տարում բնապահպանմանը հատկացվել է ավելի քան 313 միլիոն ռուբլի։ ՍՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի 1985-ի որոշման մեջ մեծ տեղ է հատկաց– ված Երևանի մթնոլորտային օդի մաք– րության և պահպանության հարցերին։ Որոշում է ընդունվել Հրազդանի լեռնա– քիմ․ կոմբինատի գործունեությունը դա– դարեցնելու մասին՝ Արարատ քաղաքում կառուցվող ցեմենտի–շիֆերի նոր կոմբի– նատի գործարկումից հետո։ Շրջակա մի– ջավայրի աղտոտումը կանխելու ուղղու– թյամբ միջոցառումներ են իրականացվել նաև Ալավերդու լեռնամետալուրգիական կոմբինատում։ Հատուկ ուշադրություն է նվիրվում Երևան քաղաքի օդային ավա– զանի և շրջակա միջավայրի մաքրության ապահովմանը՝ փակվել են բազմաթիվ արտադր․ աղտոտող համալիրներ, Փոխ– վել է արտադրության տեխնոլոգիան, գոր– ծարկվել են նորագույն գազամաքրիչ և ջրամաքրիչ կայանքներ ևն։ Երևան քա– ղաքում տրանսպորտի արտանետումնե– րից օդի աղտոտվածությունը նվազեցնե– լու համար, մետրոպոլիտենի ցանցի ըն– դարձակմանը զուգընթաց, նախատեսվում է ավելացնել էլեկտրատրանսպորտի բա– ժինը, օգտագործել խտացված բնական գազով աշխատող ավտոմոբիլներ, տրանս– պորտի երթևեկության կառավարման ավ– տոմատացված համակարգեր ևն։ Լուրջ ուշադրություն է դարձվելու հանրապետու– թյան քաղաքների կանաչ տարածքների ընդարձակմանը։ Կմշակվեն հանրապեսաւ* թյան բոլոր խոշոր քաղաքների շրջակա միջավայրի պահպանության կոմպլեքսա– յին սխեմաներ։ Մշտական և ակտիվ աշ– խատանք է կատարվում գետերի, լճերի, ջրամբարների աղտոտումը կանխելու և ջրի խնայողական ծախսումն ապահովե– լու նպատակով։ ՍՍՀՄ Պետպլանի պետ․ Փորձագիտ․ հանձնաժողովի կողմից հա– վանության են արժանացել Սևանա լճի պահպանության և նրա բնական ռեսուրս– ների ռացիոնալ օգտագործման կոմպլեք– սային սխեման և լճի մակարդակը շուրջ 6 t/–ով բարձրացնելու առաջարկություն– ները։ Մեծ աշխատանքներ են կատարվել չօգտագործվող և սակավ բերրի հողերը գյուղատնտ․ ակտիվ շրջանառության մեջ դնելու միջոցով հողային ռեսուրսների ավելացման ուղղությամբ։ XI հնգամյա– կում կուլտուրացվել է ավելի քան 720 հա հողատարածություն։ Որոշակի միջոցա– ռումներ են կատարվել հանրապետության կենդան, ու բուս, աշխարհի հարստություն– ները պահպանելու և ավելացնելու հա– մար՝ կազմակերպվել են որսորդական կենդանիների բուծման մի քանի տնտե– սություններ, ընդարձակվել է արգելոց– ների տարածքը, ստեղծվել են նոր զբոս– այգիներ ու տնկարկներ։ 1985-ից հան– րապետության տարածքում արգելվում է բոլոր տեսակի կենդանիների ու թռչուն– ների որսը։ ՀՍՍՀ բնության պահպանու– թյան հանգուցային խնդիրներից է հան– քային ռեսուրսների, առավելապես շի– նարարական քարի հանքավայրերի արդ– յունավետ օգտագործումը։ Հանրապետության տարածքն աչքի է ընկնում բնության թանկարժեք և հազվա– դեպ առաջացումների՝ բնական հուշար– ձանների լայն տեսականիով։ Դրանց հաշ– վառման, անձնագրավորման և պահպան– ման համար տարվում են հատուկ գիտա– կան հետազոտություններ։ Բնության պահ– պանության աշխատանքներին լայն մաս– նակցություն է ունենում բնության պահ– պանության Հայկ․ ընկերությունը, պար– բերաբար հրատարակվում է Հայաստա– նի բնություն» ժողովածուն (1961-ից)։ Քարտեզը տես 25-րդ էջից առաջ՝ ներ– դիրում։ Գրկ․ Բաղդասարյան Ա․, Բնության պահպանության ժամանակակից պրոբլեմնե– րը Հայկական ՍՍՀ–ում, Ե․, 1974։ Մ ի ր ի– մանյան Ի*․, Բնության պահպանության հիմնական խնդիրները, Ե․է 1979։ Абов- ян Ю․,БунатянЭ․ Г․, Давтян JI․ В․, Охрана природных ресурсов Армянской ССР, Е․, 1982․ Գ․ Գրիգորյան

ՊԱՏՄՈԻԹ6ՈԻՆ

ՆԱԽՆԱԴԱՐՅԱՆ ՀԱՄԱՅՆԱԿԱՆ ՀԱՍԱՐԱԿԱՐԳ Նախնադարյան համայնական հասա– րակարգը՝ մարդկության պատմության մեջ առաջին սոցիալ–տնտ․ ֆորմացիան, հնա– գիտ․ պարբերացմամբ (ըստ պեղածո աշ– խատանքային գործիքների), հիմնակա– նում, համընկնում է քարի դարին (1 – 1,5 մլն տարի առաջ –մ․ թ․ ա․ III հազարամ– յակ)։ Քարի դարը ստորաբաժանվում է հին քարի (հուն․՝ պալեոլիթոս), միջին քարի (հուն․՝ մեզոլիթոս) և նոր քարի (հուն․4 նեոլիթոս) դարաշրջանների։ Հայկ․ լեռ– նաշխարհը բնակեցված է եղել Առաջավոր Ասիայում նախամարդու տարածման ժա– մանակներից (մոտ 600 հզ․ տարի առաջ)։ Հայկ․ լեռնաշխարհի ստորին (վաղ) պալեոլիթյան մշակույթը բնորոշվում է քարե գործիքների պատրաստման շհլյան և աշելյան տեխնիկայով։ Այդ ժամանակա– շրջանի հնավայրերից հայտնի են Արտին լեռան, Ազոխի քարայրային, Արզնիի և այլ կայանները։ Պալեոլիթի դարաշրջա– նում նախամարդու գոյությունը, նրա որ– սորդ․ և հավաքչ․ տնտեսությունը կախված է եղել բնական միջավայրի փոփոխու– թյուններից։ Հատկապես մեծ ազդեցու– թյուն են ունեցել սառցադաշտերի առաջ– խաղացումն ու նահանջը (Հայկ․ լեռնաշ– խարհը նույնիսկ ամենախիստ սառցապա– տումների ժամանակ լիովին չի ծածկվել սառցադաշտերով)։ Ապացուցված է, որ միջին պալեոլիթ ու մ Հայկ․ լեռնաշխարհի՝ մարդու կյանքի համար նպաստավոր գրեթե բոլոր վայրերում ապ– րել է նեանդերթալյան մարդը, որը գոր– ծածել է մուստիերյան տեխնիկայով մշակ– ված քարե գործիքներ, ապրել գերազան– ցապես քարայրային բնակավայրերում (ուսումնասիրված են Երևան–1, Լուսա– կերտի քարանձավները)։ Մուստիերյան ժամանակաշրջանում առանձնացել են ձմեռային (հիմնական) բնակավայրերը և ամառային որսորդ, ճամբարները։ Վ ե– րին պալեոլիթի սկզբին երևան է է եկել բանական մարդը (Homo Sapiens)։ Հայտնաբերվել են այդ ժամանակաշրջա– նին բնորոշ քարե բազմաթիվ գործիքներ։ 10–12 հազարամյակ առաջ երկրագնդի վրա ձևավորվել են երկրաբան, նորագույն ենթաշրջանին՝ հոլոցենին բնորոշ բնա– կլիմայական պայմաններ։ Որոշ հետազո– տողների կարծիքով՝ պալեոլիթի վերջում և մեգոլիթի դարաշրջանում բնակլիմայա– կան Փոփոխությունների հետևանքով Առաջավոր Ասիայի բնակչությունն սկսել