մասնակի բևեռացած է, եթե ունի տատանումների գերադասելի որևէ ուղղություն։ Լույսի մասնակի բևեռացու– մը քանակապես բնորոշվում է բևե– ռացման աստիճանով (P)։Մաս– նակի գծային բևեռացման դեպքում Р = (1шя․–նվ․)/(աո․ + նվ․) (4), որտեղ –► Iաո․ և նվ․ լույսի Е վեկտորի երկու փոխուղղահայաց բաղադրիչներին համա– պատասխանող առավելագույն և նվազա– գույն ինտենսիվություններն են։ Ընդհա– նուր դեպքում լույսի կազմում հնարավոր է էլիպսային, գծային և շրջանային բևեռաց– ման ալիքների առկայությունը։ Գործնական նպատակների համար հար– մար է բևեռացման վիճակը բնութագրել Սթոքսի պարամետրերով (առաջարկել է անգլիացի ֆիզիկոս Ջ․ Սթոքսը 1852-ին)։ Այդ պարամետրերն ունեն միատեսակ չափողականություն և կարող են որոշվել բևեռացման սարքերի միջոցով։ Սթոքսի պարամետրերը հետևյալ չորս մեծու– թյուններն են՝ S0=a^ + Վ, Si = a*–Վ} S2 = 2aia2cosa, S3=2aia2sina, որոնց միջև գոյություն ունի Տօ^Տւ–^Տշ + ՏՅ (5) առնչությունը։ Այստեղ (ինչպես և վերևում) ai և аг-ը էլեկտրական վեկտորի փոխուղ– ղահայաց Ex և Ey բաղադրիչների ակըն– թարթային ամպլիտուդներն են, a = a2– – oti-ը՝ նրանց փուլերի տարբերությունը։ Մեներանգ լույսի համար ai, a2, a մեծու– թյուններն անկախ են ժամանակից, և (5) առնչության մեջ ճիշտ է հավասարման նշանը։ Իսկ ընդհանուր դեպքում դրանք ֆունկցիա են ժամանակից, այդ պատճա– ռով միջինացման գործողությունը ըստ ժամանակի կատարվում է դաշտի յուրա– քանչյուր կետի համար, և (5)-ում հավա– սարման նշանը փոխարինվում է անհա– վասարության նշանով։ Միևնույն ուղղությամբ տարածվող մի քանի անկախ լուսային ալիքների վերա– դըրման դեպքում արդյունարար ալիքի Սթոքսի պարամետրերը հավասար են անկախ ալիքների համապատասխան պա– րամետրերի գումարին։ Հետևաբար, կա– մայական քվազիմեներանգ ալիքը կարե– լի է դիտարկել որպես անկախ ալիքների, մասնավորապես, երկու՝ լրիվ չբևեռա– ցած և լրիվ բևեռացած ալիքների գումար, որի բևեռացման աստիճանը՝ P= _բևեռ = t t ԿրԻՎ V si + տ +տ’ (6) (ւլրէՎ ս i^․-b = Տօ ալիքի ԼՐԻՎ և նրա բևեռացած մասի ին– տենսիվություններն են)։ (5) և (6) արտա– հայտություններից երևում է, որ O^P^l։ Երբ P= 1, ալիքը լրիվ բևեռացած է, հետե– վաբար Ex և Ey-ը կոհերենտ են։ Երբ P = 0, ալիքը լրիվ չբևեռացած է։ P․ լ․ որոշվում է լույսի տարրական առա– քիչների բնույթով, նրանց տարածական կողմնորոշմամբ և փոխազդեցությամբ։ Այսպես, թույլ փոխազդող ատոմները և մոլեկուլները համապատասխան կողմնո– րոշման դեպքում առաքում են բևեռացած լույս, իսկ անկանոն դասավորության պայմաններում՝ բնական լույս։ Բ․ լ․ կախված է նաև տարածման միջավայրի հատկություններից։ Վակուումում Բ․ լ․ չի փոխվում, իսկ նյութում բևեռացման բնույթը կարող է փոխվել։ Երկու դիէլեկտ– րիկների բաժանման սահմանից անդրա– դարձման, բեկման, օպտիկապես ակտիվ մարմիններում տարածման ժամանակ տե– ղի է ունենում բևեռացման հարթության պտույտ։ Լրիվ ներքին անդրադարձման, երկբեկման ժամանակ գծային բևեռաց– ման լույսը փոխարկվում է էլիպսային բևեռացման լույսի։ P․ լ․ փոխվում է նաև ցրման դեպքում։ Լույսի բևեռացման վիճակն իր հերթին ազդում է լույսի և նյութի փոխազդեցու– թյան վրա․ օրինակ, օպտիկապես անիզո– տրոպ նյութերում, երբեմն նաև մետաղ– ներում, բևեռացումից է կախված լույսի տարածման արագությունն ու ուղղությու– նը (տես Բյուրեղաօւցաիկա), ինչպես նաև կլանումը։ Լույսի բևեռացման հետազո– տումը կարևոր է նյութի կառուցվածքի մի շարք առանձնահատկություններ բացատ– րելու, մոլեկուլների, ատոմների, իոնների օպտիկական հատկությունները և նրա* ց փոխազդեցությունը ուսումնասիրելու, լույսի ներգործությամբ նյութի հատկու– թյունները փոխելու և այլ խնդիրների հա– մար։ Գբկ․ Լանդսբերգ Գ․ Ս․, Օպտիկա, Ե․, 1973 (Ֆիզիկայի ընդհանուր դասընթաց, հ․ 3)։ Горелик Г․ С․, Колебания и вол– ны, 2 изд․, М․, 1959; Борн М․, Вольф Э․, Основы оптики, пер․ с англ․, М․, 1970․
ԲԵՎԵՌԱՑՈՒՄ ՄԱՍՆԻԿՆԵՐԻ, տարրա– կան մասնիկների հնարավոր վիճակների տարբերությունը՝ սպինի որոշակի կողմ– նորոշման հետևանքով։ Մասնիկների բևե– ռացման դեպքում սպինների պրոյեկցիա– ների բաշխումը (տարածության մեջ ընտ– րըված որևէ ուղղության վրա) պատա– հական չէ, իսկ չբևեռացած համակարգում պրոյեկցիաների բոլոր արժեքները հավա– սարահնարավոր են։ Պարզագույն դեպ– քում, երբ սպինի պրոյեկցիան ունի միայն երկու արժեք (1/2 սպինով մասնիկներ՝ նեյտրոն, պրոտոն, էլեկտրոն ևն), Р․ մ․ N+ – N– որոշվում է Р = N+ ^N_ մեծությամբ, որտեղ N+–ը սպինի +1/2, իսկ N՜–ը՝ – 1/2 պրոյեկցիայով մասնիկների թիվն է։ Չբևեռացած համակարգում N+ = N~, և P = 0, լրիվ բևեռացած համակարգում P = + 1 կամ P = – 1, իսկ երբ – 1 <P< + 1, տեղի ունի մասնակի բևեռացում։ Եթե սպինի պրոյեկցիան ունի երկուսից ավելի արժեք, բևեռացման բնույթը և քանակա– կան նկարագրությունը բարդանում է։ Բևեռացված մասնիկների փնջեր առա– ջանում են միջուկային ռեակցիաների, ատոմի միջուկից մասնիկների ցրման դեպքում։ Միջուկային ֆիզիկայի կարևոր խնդիրներից է բևեռացած մասնիկների ստացումը թիրախ ծառայող նյութերում։
ԲԵՎԵՌԱՑՈՒՄ ՌԱԴԻՈ ԱԼԻՔՆ ԵՐԻ, երե– վույթ, երբ ռադիոալիքների էլեկտրական –► –► և մագնիսական դաշտերի E և H լարվա– ծությունների ուղղությունները (ընդհա– նուր դեպքում և մեծությունները) տարա– ծության մեջ մնում են անփոփոխ կամ փոփոխվում են որոշակի օրենքով։ Ռա– դիոալիքների բևեռացումը լինում է գծա– յին, շրջանային և էլիպս ա– յ ի ն։ Բևեռացումը գծային է, եթե բևեռաց– ման հարթությունը ալիքների տարածման ընթացքում անշարժ է։ Այս դեպքում E վեկտորը պարբերաբար փոփոխվելով ռա– դիոալիքի հաճախականությանը հավա– սար հաճախականությամբ, մնում է ինքն իրեն զուգահեռ (նկ․ 1)։ Անտենաներից շատերը առաքում են հենց այդպիսի ալիք– ներ։ Շրջանային և էլիպսային բևեռացման դեպքում E վեկտորը ռադիոալիքների հա– ճախականությամբ պտտվում է ալիքների տարածման ուղղությանն ուղղահայաց հարթության մեջ (նկ․ 2) և իր ծայրով գծում է շրջանագիծ (շրջանային բևեռացում) կամ Նկ․ 1․ ռադիոալիքների գծային բ և ե ռ ա ց ու մ․ 1– ռադիոհաղորդիչ, 2–ուղ– ղահայաց վիբրատոր, 3 – բևեռացման հար– թություն, 4– ռադիոալիքների տարածման ուղղությունը, 5 – ընդունող անտենա, 6 – ռադիոընդունիչ։tE-ն և H-ը էլեկտրական ե մագնիսական դաշտերի լարվածության վեկ– տորներն են, X-ն՝ ալիքի երկարությունը; Նկ․ 2․ ռադիոալիքների շրջանա– յին բևեռացում․ 1 – ռադիոհաղորդիչ, 2 – պարուրային անտենա, 3 – էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի վեկտորների պտըտ– ման ուղղությունը, 4 – ռադիոալիքների տա– րածման ուղղությունը, 5 – ընդունող անտե– նա, 6 – ռադիոընդունիչ։tE-ն եtH-ը էլեկ– տրական և մագնիսական դաշտերի լարվա– ծության վեկտորներն են, X-ն՝ ալիքի երկա– րությունը։ էլիպս (էլիպսային բևեռացում)։ էլիպսա– յին բևեռացման աստիճանը որոշվուս է բևեռացման էլիպսի մեծ և փոքր առանցք– ների տարբերության և գումարի հարաբե– րությամբ։ Ռադիոալիքների բևեռացման բնույթի պարզաբանումը կարևոր է ռա– դիոալիքների առաքման և ընդունման հա– մար։ Բևեռացման բնույթը փոխվում է, երբ ռադիոալիքներն անցնում են իոնացած կամ անհամասեռ միջավայրով (օրինակ, իոնոլորտում ալիքի գծային բևեռացումը կարող է փոխարկվել էլիպսային բևեռաց– ման)։ Մագնիսական դաշտում բևեռացման հարթությունը շրջվում է։ Տես նաև Բևեռա– ցում չույսի հոդվածը։
ԲԵՎԵՌԱՑՈՒՄ ՎԱԿՈՒՈՒՄԻ, էլեկտրա– մագնիսական դաշտի ազդեցությամբ վա– կուումի վիճակի փոփոխություն։ Քվան– տային տեսության համաձայն, P․ վ․ պայ– մանավորված է վակուումում մասնիկների զույգերի (էլեկտրոն–պոզիտրոն) և տա– րածաբաշխված լիցքի առաջացմամբ։ Օրի– նակ, մեկ իրական էլեկտրոնից կազմված համակարգում ֆոտոնային վակուումի (այ– սինքն՝ իրական ֆոտոններից զուրկ վա– կուում) ֆլուկտուացիաները հանգեցնում են էլեկտրոնի շուրջը վ ի ր տ ու ա լ ֆո–
