Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.djvu/588

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Jump to navigation Jump to search
Այս էջը սրբագրված չէ

որին Միհրդաւոը գահազրկել է՝ թագավոր հռչակելով նրա եղբայր Սոկրատեսին։ Հուստինոս պատմիչը վկայում է, որ այս իրադարձություններին միջամտել է նաե Հայոց թագավոր Տիգրան Բ Մեծը։ Ի վեր– ջո, Նիկոմեդես VI հռոմեասեր թագավորը Բ․ կաակել է Հռոմին։ Նրա մահից (մ․ թ․ ա․ 74) հետո Հռոմը գավթել է Բ․՝ խախտե– լով Դարդանոսի հաշտությամբ (մ․ թ․ ա․ 85) Միհրդատ VI Մեծի հետ հաստատած քաղաքական հավասարակշռությունը։ Հա– յաստանում՝ հռոմ․ զորավար Լուկուլլոսի պարտությունից հետո, մ․ թ․ ա․ 67-ին, Պոնտոսի Զելա քաղաքի մոտ ջախջախե– լով հռոմ․ զորավար Տրիարոսի զորքերը և վերականգնելով Պոնտոսի թագավորու– թյան անկախությունը, հայ–պոնտական զորքերը գրավել են Բ․։ «Պոմպեոսի հրա– մանատարության մասին» ճառում Կիկե– րոնը հայտարարել է, որ Հռոմի երկու հզոր և ոխերիմ թշնամիները՝ Տիգրան Բ Մեծը և Միհրդատ VI Մեծը, գրավել են բազմաթիվ քաղաքներ՝ տագնապահար անելով ողջ հռոմեական Ասիան։ Հռոմեա– ցի զորավար Դնեոս Պոմպեոսը կարողա– ցել է հաղթել Հռոմի ահեղ թշնամիներին, գրավել Բ․ ու Պոնտոսը՝ այդ երկրներից կազմելով (մ․ թ․ ա․ 65) հռոմեական առան– ձին նահանգ։ Մ․ թ․ ա․ I դ․ 2-րդ կեսից այս նահանգը թեե եղել է ծերակուտական, բայց իրականում կայսրերն են տնօրինել իրենց կառավարիչների միջոցով։ Տրայա– նոս կայսեր օրոք (98–117) այդ նահան– գի կուսակալը եղել է Պփնիոս Կրասերը։ Նրա ռազմավարական դիրքն այնքան կա– րեոր է եղել Հռոմի արեելյան հակառա– կորդներ Հայաստանի և Պարթեաստանի նկատմամբ, որ կայսր Մարկոս Ավրելիա– նոսը (իշխել է 161 – 180) այն հայտարա– րել է կայսերական։ Հելլենիստական քաղաքակրթությամբ ներծծված Բ–ի տնտեսությունն ու մշակույ– թը շարունակել է զարգանալ նաև Հռոմի տիրապետության ժամանակ։ Քաղաքային կյանքը Բ–ում սկզբնավորվել է հնագույն ժամանակներից։ Մ․ թ․ ա․ VIII–VI դդ․ հույները Բ–ում, մասնավորապես Մարմա– րա և Սե ծովերի ափերին, հիմնել են գա– ղութներ, որոնցից նշանավոր էին Աստա– կոսը և Հերակլեան։ II–III դդ․ բազմա– մարդ քաղաքներից էին Նիկոմեդիան, Նիկեան, Ապամեան, Պրուսան, Հերակ– լեան, Քաղկեդոնը։ Դիոկղետիանոսի, ապա Կոնստանտին Մեծի ժամանակ (284–337) դառնալով կայսերական նստավայր՝ Նիկո– մեդիան մշակութային խոշոր առաջադի– մություն է ապրել, ծաղկել ու շքեղացել՝ կրելով «Բութանիայի Աթենք» պատվանու– նը։ Բյուզանդիայի օրոք ես մնում էր որ– պես առևտրի և արհեստագործության խոշոր կենտրոն։ Նիկոմեդիայի մրցակի– ցը Նիկեան էր։ Մակեդոնիայի թագավոր Անտիգոնոս I Միակնանին (իշխել է մ․ թ․ ա․ 306–301) Հին Անկյուրայի տեղում հիմնել էր Անտիգոնիա քաղաքը, որը Լիսի– մաքոսը վերանվանեց Նիկեա։ Հետագայում այս քաղաքում են գումարվել Տիեզերա– կան ժողովները։ Միջին դարերում Նիկեան եղել է Բյուզանդիայի մշակութային և առե– տըրա–արհեստագործական խոշոր կենտ– րոն։ Սելջուկ–թուրքերի նվաճումներից հե– տո՝ 1081–97-ին, դարձել է Ռումի (Իկո– նիայի) սուլթանության մայրաքաղաք։ Խա– չակրաց I արշավանքի ժամանակ՝ 1097-ին, Բյուզանդիան այն վերագրավեց։ 1204– 1261-ին Նիկեան հռչակվեց Նիկեայի կայս– րության մայրաքաղաք։ Պահպանվել են անտիկ և բյուգանդական ճարտարապե– տական հուշարձանների մնացորդներ։ Բ–ից են սերել փիլիսոփա և հռետոր Դիոն Ոսկեբերան (Քրուսոստոմոս) Պրուսացին (I դ․), պատմիչներ Արիանոս Նիկոմեդա– ցին, Դիոն Կասիոս Նիկեացին, Մեմնոն Հերակլացին։ XIV դ․ Բ–ին տիրեցին օս– մանյան թուրքերը, Նիկոմեդիան (այժմ4 Իզմիր), Նիկեան (այժմ՝ Իսնիկ) և մյուս քաղաքները անկում ապրեցին։ Գրկ․ Ранович А․, Восточные про– винции Римской империи в1–III вв․,М․–Л․, 1949; Моммзен Т․, История Рима, т․ 5, М․, 1949; Տ о 1 с հ I․, Bithynische Stadte in Altertum, <Klio», 1924, S․ 140–188․ Մ․ Կւս w վաչ յան

ԲՈՒԺԱԿ, ֆելդշեր (գերմ․ Feldsche- rer – զինվորական վարսավիր), ՍՍՀՄ–ում միջին բժշկական կրթությամբ անձ։ Բժըշ– կի ղեկավարության ներքո, 3 տարի աշ– խատելուց հետո, ստանում է ինքնուրույն բուժական և կանխարգելիչ գործունեու– թյան իրավունք՝ առողջապահության մի– նիստրության կողմից հաստատված հա– տուկ կանոնադրության շրջանակներում։

ԲՈՒԺԱԿ», բժշկական և առողջապահա– կան ամսօրյա հանդես։ Լույս է տեսել 1917–19-ին, Պրովիդենսում և Բոստոնում։ Տնօրեն–խմբագիր՝ Ա․ Տեր–Մարկոսյան։ Տպագրել է հոդվածներ մարդու կազմա– խոսության և բնախոսության մասին, շա– րադրել առանձին հիվանդությունների ծա– գումն ու զարգացման ընթացքը։ «Բ․» առա– ջարկել է Միացյալ Նահանգներում ստեղ– ծել Հայ բժիշկների միություն, որը մամու– լի միջոցով և լսարաններում պետք է պրո– պագանդեր բժշկական կարգապահու– թյուն, ծանոթացներ առողջապահական գիտելիքների հետ։

ԲՈՒԺԱԿԱՆ (ն․ Բ ա բ ա ք ի շ ի), գյուղ Հայկական ՍՍՀ Ապարանի շրջանում, Ծաղկունյաց լեռների հարավային լան– ջին, շրջկենտրոնից 27 կմ հարավ–ւսրեելք։ Կոլտնտեսությունն զբաղվում է դաշտավա– րությամբ և անասնապահությամբ։ Ունի միջնակարգ դպրոց, ակումբ, գրադարան, բուժկայան։ Բ–ից 2 կմ հս․ գտնվում են Թեղենյաց վանքի համալիրը, իսկ արլ․ կողմում՝ խաչաձե, տրոմպային փոխան– ցումով գմբեթավոր եկեղեցին (VI–VII^․), Բուժական որից հիմնականում պահպանվել են հս․ պատը և մասամբ՝ բեմի աբսիդը։ Աստի– ճանաձև որմնախարիսխ ունեցող կառուց– վածքը աչքի է ընկնում բեմի կամարի շեշտված պայտաձևությամբ։ Գլխավոր մուտքը, ինչպես նույնատիպ մյուս եկե– ղեցիներում, ըստ երևույթին գտնվել է արմ․ ճակատում։ Հվ․ պատի արլ․ մասում տեղադրված է մի այլ դռան բացվածք, որն արտասովոր է իր չափով։ Այն որմնախա– րըսխից վերև ունի ընդամենը 0,75 մ բարձ– րություն և հավանաբար նախատեսված է եղել ապաշխարողների համար։ Բնակիչ– ները հիմնականում ներգաղթել են Արև– մըտյան Հայաստանից, 1922-ին։ Գ․ Մ ակ ար յան, Մ․ Հասրաթ յան

ԲՈՒԺԱԿԱՆ ՍՆՈՒՆԴ, դիետոթերա– պ ի ա (դիետա և թերաւցիա), բուժման մեթոդ, երբ հիվանդության բնույթին հա– մապատասխան, բուժիչ նպատակով, օգ– տագործվում է որոշակի բաղադրությամբ սնունդ։ Բ․ ս․ բժշկագիտության գիտա– գործնական բնագավառներից է, կապված է ֆիզիոլոգիայի, հիգիենայի, կենսաքի– միայի, կլինիկական բժշկագիտության և սննդի պատրաստման տեխնոլոգիայի հետ։ Բ․ ս․ նշանակվում է որեէ սննդակարգի (դիետա) ձևով։ Յուրաքանչյուր սննդա– կարգ բնորոշվում է սննդանյութերի որո– շակի բաղադրությամբ, նրանց մշակման առանձնահատկությամբ, սպիտակուցնե– րի, ճարպերի, ածխաջրերի, վիտամիննե– րի, հանքային աղերի որակական և քա– նակական կազմությամբ։ Սննդակարգ նշա– նակում են հաշվի առնելով հիվանդության բնույթը, կլինիկական ընթացքը և բուժ– ման ընդհանուր պլանը։ Բ․ ս․ բուժական միջոցառումների բաղադրիչ մասն է, եր– բեմն՝ բուժման հիմնական գործոնը (շա– քարային հիվանդություն, թերվիտամի– նային վիճակ), իսկ որոշ դեպքերում էլ նպաստում է առավել արդյունավետ բուժ– մանը (խոցային հիվանդություն) կամ կանխում հիվանդագին պրոցեսի զարգա– ցումը և անցումը քրոնիկականի։ Բ․ ս․ նշանակվում է բուժման այլ մեթոդների հետ զուգահեռ։ Միատեսակ սննդակարգի տևական օգտագործումը անբարենպաստ է ազդում օրգանիզմի վրա։ Ելնելով դրա– նից՝ սննդակարգը պետք է փոփոխվի հիվանդության ընթացքին համապատաս– խան։ P․ ս․ պետք է լրացնի օրգանիզմի ընդհանուր էներգետիկական ծախսը։ ՀՍՍՀ–ում Բ․ ս–ի վերաբերյալ գիտակա– նորեն հիմնավորված հետազոտություն– ներ են տարվում հիվանդանոցների և կլինիկաների ստամոքս–աղիքաբանու– թյան բաժանմունքներում, Ընդհանուր հի– գիենայի և պրոֆեսիոնալ հիվանդություն– ների ինստ–ում, Սրտաբանության և սրտա– յին վիրաբուժության ինստ–ին կից՝ բու– ժական սննդի հետազոտման մասնագի– տացված բաժանմունքում, բժշկական ինստ–ի սննդի հիգիենայի ամբիոնում։ Գրկ․ Певзнер М, И․, Основы лечеб– ного питания, 3 изд․, переработ․, М․, 1958; Покровский А․ А․ и др․, Лечебное питание, М«, 1971․ Ա․ Հարությունով

ԲՈՒԺԱԿԱՆ ՖԻձԿՈՒԼՏՈՒՐԱ, ֆիզկուլ– տուրայի մեթոդների համալիր, կիրառ– վում է հիվանդի առողջությունը, աշխա– տունակությունը վերականգնելու և հի– վանդության հետ կապված բարդություն– ները կանխելու նպատակով։ Բ․ ֆ–ի մի– ջոցներն են՝ զանազան ֆիզիկական վար–