խանների, որոնք նր ա արքունիքում այս կամ այն առիթով բազմել են հատկացյալ բարձերին կամ գահերին։ Հայոց կաթողի– կոս Սահակ Ա Պարթևին (գահակալել է 387–439) վերագրվող Գ–ում, որը նա ներ– կայացրել է Սասանյան արքունիքին, հի– շատակված են 70 նախարար, իսկ IV դ․ մի ուրիշ վավերագրում թվարկված է 86 նախարար։ Ըստ IX դ․ արաբ մատենագիր Յակուբիի, Արմինիա վարչամիավորման մեջ գոյություն են ունեցել 113, իսկ ըստ Ցակուտ ալ–Համավիի (XII–XIII դդ․)՝ 118 իշխանություն։ Հայ նախարարու– թյունների մասին հարուստ տեղեկություն– ներ են հաղորդում հայ պատմիչներ Ագա– թանգեղոսը, Փավստոս Բուզանդը, Եղի– շեն, Ղազար Փարպեցին, Մովսես Խորենա– ցին, Սեբեոսը և ուրիշներ։ Պահպան– ված Գ–ների ու պատմիչների տեղեկու– թյունների հիման վրա կազմված ցուցակ– ներն այնուհանդերձ լրիվ չեն ամփոփում բոլոր հայ նախարարությունները։ Հայոց նախարարների գահ– նամակները և տոհմացուցակ– ներն ըստ առանձին հեղինակ– ների Ըստ Մովսես Խորենացու 1․ Բագրատունիներ, 2․Վանանդացիներ, 3․ Գնթունիներ, 4․ 1«որխոռունիներ, 5․Վա– րաժնունիներ, 6․ Գաբեղյաններ, 7․ Աբեղյան– ներ, 8․ Արծրունիներ, 9․ Դնունիներ, 10․ Մպան– դունիներ, 11․ Հավնունիներ, 12․ Ձյունական– ներ, 13․ Մուրացյաններ կամ Մարացվոց տեր, 14․ Սիսակյաններ, 15․ Կաղմեյաններ, 16․ Ու– տեացիներ, 17․ Գարդմանից տեր, 18․ Ծավ– դեացիներ, 19․ Գարգարացիներ, 20․ Գուշար– ներ, 21․ Աշոցքի տեր, 22․ Գուգարաց բդեշխ, 23․ Որդունիներ, 24․ Անգեղ–տուն, 25․ Ծո– փաց նախարար, 26․ Ապահունիներ, 27․ Մա– նավազյաններ, 28․ Բզնունիներ, 29․ Սլկու– նիներ, 30․ Մանդակունիներ, 31․ Վահունիներ, 32․ Աոավենյաններ, 33․ Զարեհավանյաններ, 34․ Շավարշյաններ կամ Սանասարյաններ, 35․ Մոկաց նախարար, 36․ Կորդվաց նախա– րար, 37․ Անձնացիներ, 38․ Ակեացիներ, 39․ Ռշտունիներ, 40․ Դողթնյաց <տեր>, 41․Հաշ– տենից տեր, 42․ Արտաշամյաններ կամ Միհր– դատյաններ, 43․ Աղիովիտյաններ կամ Արշա– կունիներ, 44․ Առբերանյաններ կամ Արշակու– նիներ, 45․ Աղձնյաց բդեշխ, 46․ Դիմաքսյան– ներ, 47․ Տրունիներ, 48․ Ամատունիներ, 49․ Առավեղյաններ, 50․ Ռոփսյաններ, 51․ Վճենից տոհմ, 52․ Մամիկոնյաններ, 53․ Կամ– սարականներ, 54․ Մարդպետունիներ, 55․ Ան– ձիտի տեր, 56․ խադունիներ, 57․ խորձենից տեր, 58․ ճիճրակեցիներ, 59․ Գեղամյաններ, 60․ Շարայաններ, 61․ Քանանացիներ, 62․ Տաշ– րաց տեր։ Ըստ «Ներսեսի Վարք»-ի 1․ ՝’Հայկազնյաններ, 2․ Պարթևյաններ, 3․ Այ– րարատյաննէտ, 4․ Բագրատունիներ, 5․ Տըր– դաաունիներ կամ Տրպատունիներ, 6․ Ասպե– տունիներ, 7․ Մաղխազունիներ, 8․ Ւարխո– ոունիներ, 9․ Արծրունիներ, 10․ Մամիկոնյան– ներ, 11․ Սյունեցիներ, 12․ Ամատունիներ, 13․ Անգեղյաններ, 14․ Վրացիներ, 15․ Ծոփքի <տերեր>, 16․ Վարաժնունիներ, 17․Մարդպե– տունիներ կամ Մարզպետունիներ, 18․ Վահե– վունիներ, 19․ Պալունիներ կամ Պահլավունի– ներ, 20․ Կազբեր, 21․ Աիսանյաններ կամ Աիսյաններ, 22․ Կաղմեյաններ, 23․ Մանա– վազյաններ, 24․ Եդեսյաններ, 25․ Գամրյան– ներ, 26․ Բզնունիներ, 27․ Սասանյաններ, 28․ Դիսոններ կամ Գիսանյաններ, 29․ Եկեղ– յաններ, 30․ Քավպետունիներ կամ Քամունի– ներ, Քայպետունիներ, 31․ Անձտեացիներ, 32․ Սեբաստյաններ, 33․ Աշտիշատյաններ, 34․ Սրվանձտյաններ, 35․ Անձնացիներ, 36․ Ասպակունիներ, 37․ Ռշտունիներ, 38․ Վահա– նունիներ, 39․ Աղձնունիներ, 40․ Քողյաններ կամ Գոշյաններ, 41․ Կազբունիք կամ Կազ– մունիներ, 42․ Կամսարականներ, 43․ Մոկա– ցիներ, 44․ Մլկունիներ, 45․ Գնթունիներ, 46․ Ատրպատունիք կամ Ապատունիներ, 47․ Գողթնացիներ, 48․ Գազրիկյաններ, 49․ Ձող– կերտներ, 50․ Մաղխազյաններ (նաե Մահյան– ներ), 51․ Մրունիներ, 52․ Ռազմունիներ, 53․ Գաբեղյաններ, 54․ Մպարունիներ (նաև Ասպարունիներ), 55․ Վահունիներ, 56․ Վրըն– ջունիներ, 57․ Սուրյաններ (նաե Սիրյաններ), 58․ Դիմակսյաններ (նաե Դիմաքսյաններ), 59․ Մրունիներ (նաև Մրունիներ), 60․ Դար– բանդյաններ, 61․ Արագածյաններ, 62․ Կո– գովտյաններ, 63․ Ապահունիներ, 64․ Ընծայե– ցիներ, 65․ Հարքյաններ, 66․ Կորդվացիներ, 67․ Առավեղյաններ, 68․ Հաշտյաններ, 69․ Վըր– յաններ, 70․ Վանանդյաններ, 71․ Փառաճունի– ներ (նաե Ռաճունիներ), 72․ Տաշրացիներ, 73․ Ուրծեցիներ, 74․ Մանդակունիներ, 75․ Տա– յեցիներ, 76․ Մելիտյաններ, 77․ Դաշտկա– րունիներ (նաև Դաշտկարիններ), 78․ Բասեն– յաններ, 79․ Ծաղկունիներ, 80․ Մամիկոնյան– ներ (երկրորդ), 81․ Փերեժունիներ, 82․ Տըլք– յաններ (Մլքյաններ), 83․ Բագավանյաններ, 84․ Աշւոոցյաններ (նաե Աշտորսյաններ), 85․ Աբեղունիներ, 86․ խաղտյաններ, 87․ Մա– հառունիներ, 88․ Աշխագորյաններ, 89․ Գնու– նիներ, 90․ Համազգունիներ, 91․ Ակեացիներ, 92․ Վիժունիներ, 93․ Առոփսունիներ, 94․ Շահոռապետներ, 95․ Ծայթիունիներ, 96․ Զա– նահճիրապետներ (նան Վահանաճիրապետ– ներ), 97․ Վարազատակյաններ (նաե Վարազ– յաններ), 98․ Ընծայենիներ, 99․ Մղրունիներ, 100․ Արշունիներ, 101․ Քառյաններ, 102․ Մար– դաղյաններ, 103, Լեկանդյաններ, 104․ խորձ– յաններ (նաե խորենիներ), 105․ Զյունական– ներ, 106․ Համբուժյաններ (նաե Համուծյան– ներ), 107․ Կորթյաններ (նաե Կարթյաններ), 108․ Կղունդիներ, 109․ Զարեհավանյաններ, 110․ Տուրբերանյաններ, 111․ Բժունիներ (Բըժ– նունիներ), 112․ Տփխունիներ, 113․ Մեհրունի– ներ, 114․ Քաղաքապեւոներ, 115․ Կայուշյան– ներ, 116․ Սպանդունիներ, 117․ Արտաշատյան– ներ (կամ Արտաշամյաններ), 118․ Որսապետ– ներ, 119․ Արքածոց տերեր (նաև Արծվոց տե– րեր), 120․ Ռոփսյաններ, 121․ Բագրասպունի– ներ (նաե Բագրատունիներ), 122․ Պարսպու– նիներ (նաե Պարսպարունիներ), 123․ Աղեղ– նադրոշներ, 124․ Գրչունիներ, 125․ Նետող– ներ, 126․ Նամականիներ, 127․ Քամյաններ, 128․ Ասպարախազներ, 129․ Աբրահամյաններ, 130․ Հյուսնականներ, 131․ Բաղասականներ, 132․ ճիղբեր, 133․ Լեռնականներ, 134․ Մապ– րասամյաններ, 135․ Հեճմատակներ, 136․ Գո– րողվայներ, 137․ Վարդեշյաններ (նաե Վար– դանյաններ), 138․ Դրամանդներ (նաե Դրա– մատներ), 139․ խաչյաններ, 140․ խաղբյան– ներ, 141․ Դրոշակիրներ, 142․ Մախալունի– ներ (նաե Մաշխալունիներ), 143․ Ոսկեմանի– ներ, 144․ Արուճյաններ, 145․ Կաղարջյաններ (նաե Կղարճյաններ), 146․ Տաթեյաններ, 147․ Դատավճիռյաններ, 148․ Ձորաբնակյան– ներ, 149․ ճակատամուղներ, 150․ Դերշաիններ (նաե Դերջանիներ, Դերձանիկներ), 151․ Շա– հապունիներ, 152․ Բարմյաններ, 153․ Կամխ– յաններ, 154․ Գավառապետներ, ե ուրիշներ, որոնք գահերի կարգ ու մ չէին 1․ Հուրիպյաններ (Հովսեփյաններ), 2․ Փո– քայունիներ, 3․ Մուացյաններ (Մսացյաններ), 4․ Ապեկունիներ, 5․ խնունիներ, 6․ Բազնունի– ներ (նաե Բզնունիներ, Բազաունիներ), 7․ Աղ– նեունիներ (նաե Աղեսունիներ), 8․ Հյուրան– յաններ (նաե Հիսանյաններ), 9․ Կզնունիներ (նաե Կղզունիներ), 10․ Տուշունիներ (նաև Տուշկունիներ), 11․ Կռունիներ, 12․ Մազնու– նիներ (նաև Մազկենիներ), 13․ Մաղխազունի– ներ։ Ըստ Սահակ Պարթևի Առաջին իշխան հայոց և Մաղխազ, 1․ Մյուն– յաց տեր, 2․ Ասպետ, 3․ Արծրունյաց տեր, 4․ Մամիկոնյաց տեր, 5․ Շահապ Ծոփաց տեր, 6․ Մոկաց տեր, 7․ Ռշտունյաց տեր, 8․ Վահուն– յաց տեր, 9․ Կասպեից տեր, 10․ Անձևացյաց տեր, 11․ Ապահունյաց տեր, 12․ Կամսարական, 13․ Այլ Ապահունի, 14․ Վանանդացի, 15․ Ամա– տունի տեր, 16․ Գողթան տեր, 17․ Գնունյաց տեր, 18․ Այլ Անձևացի, 19․ Տայոց <տեր>, 20․ Բասենի դատավոր, 21․ Գնթունյաց տեր, 21․ Վարձավունի, 23․ Գարդմանի տեր, [24․ Մաղխազ], 25․ Մահառունի, 26․ Գաբեղենից տեր, 27․ Աբեղենից տեր, 28․ Մյունյաց (երկ– րորդ), 29․ Արծրունյաց (երկրորդ), 30․ Արծ– րունյաց (երրորդ), 31․ Մամիկոնյաց (երկրորդ), 32․ Ռոփսյան, 33․ Աշոցյան, 34․ Դիմաքսյան, 35․ Բուխա Դիմաքսյան, 36․ Այլ Աբեղյան, 37․ Այլ Դիմաքսյան, 38․ Պալունի, 39․ Առա– վեղյան, 40․ Աշահմարյան, 41․ Համբուժյան, 42․ Վարասպակյան, 43․ Ձյունական, ^4․ Ակ նա– ցի, 45․ Զարեհավանյան, 46․ Ընծայեցի, 47․ Մանդակունի, 48․ Մլկունի, 49․ Տայգրյան, 50․ Երմանթունի, 51․ Մպանդունի, 52․ Առավեն– յան, 53․ Տրունի, 54․ Մամբերացի (Տամբերա– ցի), 55․ Հավնունի, 56․ Բժնունի, 57․ Քաշբե– րունի, 58․ Մեհնունի, 59․ Նախճերի, 60․ Քա– ղաքապեւո արքունի, 61․ Որսապետ արքունի, 62․ Արտաշեսյան, 63․ Վանանդացի (երկրորդ) 64․ Ցուլ, 65․ Վիժանի, 66․ Աքածի, 67․ Շիրակի Դիմաքսյան, 68․ Գազրիկան, 69․ Մարացյան տեր, 70․ Վագրասպունի։ Ըստ Եղիշեի Վարդանի զինակիցներ 1․ Արծրունի Ներշապուհ (նաև Շավասպ, Շնգին, Մեհրուժան, Պարգև, Տաճատ), 2․ Իտր– խոռունի խորեն, 3․ Մամիկոնյան Վարդան (նաև Համազասպյան, Հմայակ, Համազասպ, Արտավազդ), 4․ Պալունի Արտակ, 5․Ամատունի Վահան (նաև Առանձար, Արտակ), 6․ Վահևու– նի Գյուտ, 7․ Դիմաքսյան Թաթուլ (նաև Մատո, Մուշ <է>), 8․ Արշարունի Արշավիր կամ Կամ– սարական (նաև Թաթ, Վարձ, Ներսեհ, Աշոտ), 9․ Անձևացի Շմավոն (նաև Զվարեն, Առավան), 10․ Գնթունի Տաճատ, 11․ Դնունի Ատոմ, Վա– հան, 12․ Գաբեղյան Ւասրով, 13․ Մահառունի Կարեն, 14․ Դիմաքսյան Հմայակ (երկրորդ Դիմաքսյան), 15․ Դիմաքսյան Գազրիկ (եր– րորդ Դիմաքսյան), 16․ Քաշբերունի Ներսեհ, 17․ Մանդակունի Փարսման (նաև Մահակ), 18․ Ընծայեցի Արսեն, 19․ Սլկունի Այրուկ, 20․ Տաշրաց Վրեն, 21․ Արծրունի Ապրսամ (երկրորդ Արծրունի), 22․ Արքունի Շահախո– ռապետ, 23․ Մրվանձտյան խուրս (նաև Գարե– գին), 24․ Քողյաններ, 25․ Ակեացիներ, 26․ Տըր– պաաունիներ, 27․ Ռշտունյաց զորք (այլ նա– խարար Ռշտունի), 28․ Մոկաց Արտակ, 29․ Վա– նանդացի Թաթուլ, 30․ Ռափսոնյան Բաբիկ և Հոհան, 31․ Ռըմբոսյան Ներշապուհ, 32․ Առա– վեղյան Փապակ, Վարազդեն, Դատ։ Վասակի զինակիցներ 1․ Մյունյաց Վասակ (նաև Բաբգեն, Բակուր), 2․ Ռշտունյաց Արտակ (երկրորդ Ռշտունի), 3․ Ւարխոռունի Գադիշո (երկրորդ Իարխոռու– նի), 4․ Վահևունի Գյուտ (երկրորդ Վահևու– նի), 5․ Բագրատունի Տիրոց, 6․ Ապահունի Մանեճ, 7․ <Գ> աբեղյան Արտեն, 8․ Ակեի Ընշուղ, 9․ Ուրծի Ներսեհ, 10․ Պալունի Վա– րազշապուհ (երկրորդ Պալունի), 11․ Ամա– տունի Մանե՝ սեպուհ։ Ըստ Ղազար Փարպեցու Վարդանի զինակիցներ 1․ Արծրունյաց Ներշապուհ (նաև Շավասպ, Շնգին, Պարգև, Տաճատ), 2․ խորխոռունյաց Խորեն, 3․ Մաղխազ Վրիվ, 4․ Մամիկոնյան Վարդան (նաև Հմայակ, Համազասպյան, Հա– մազասպ, Արտավազդ, Մուշեղ), 5․ Մոկաց Արտակ, 6․ Անձևացյաց Շմավոն (նաև Առա– վան), 7․ Վանանդացի Առավան, 8․ Արշարուն– յաց Արշավիր կամ Կամսարական (նաև Թաթ, Վարձ), 9․ Ամատունյաց Վահան (նաև Առան–
