«Գրական թերթ» շաբաթաթերթի գլխագիրը հըրդային գրողների ֆեդերացիայի, իսկ այնուհետև՝ Տայասաանի խորհրդային գրողների, երաժիշտների և կերպարվես–տագետների միության օրգանը։ Լուսաբա–նում է սովետահայ գրականության ստեղ–ծագործական, տեսական–քննադատական աշխատանքները, պայքարում գրականու–թյան և արվևստի կուսակցականության, ժողովուրդների ինտերնացիոնալ կապի, սոցիալիստական ռեալիզմի սկզբունքնե–րի ամրապնդման համար։ Թերթն արձա–գանքում է ՏՍՍՏ կյանքի գրևթե բոլոր ոլորտների նշանակալից երևույթներին, առաջ քաշում ժողտնտեսության և մշա–կույթի համար էական նշանակություն ունեցող պրոբլեմներ։ Թերթը ղեկավարում է գրական նոր սերնդի ստեղծագործական աճի պրոցեսը, բանավեճեր վարում արձա–կի ու պոեզիայի հարցերի մասին։ Պար–բերաբար էջեր է նվիրում սովետական հանրապետությունների գրականությա–նը, նշում հայ և համաշխարհային գրակա–նության դասականների հոբևլյանական տարեթվերը, տպագրում թարգմանական նմուշներ արտասահմանյան դասակաև և ժամանակակից հեղինակների գործերից, տեղ հատկացնում սփյուռքահայ գրողնե– րի ստեղծագործություններին։ Տրատա– րակման տարբեր շրջաններում «Գ․ թ․»-ի շուրջն են համախմբվել ու ակտիվորեն աշխատակցել հայ և սովետական անվանի գրողներն ու գրականագետները՝ Ե․ Չա– րենցը, Ա․ Իսահակյանը, Ա․ Շիրվանզա– Ղ–․ Ղ–^ոՏ^ւրճյաՆը, 4․ ՍվազաՆը, Ս․ Զոր– յաեը, Ն․ Զարյաեը, Պ․ Սևակը և ուրիշներ։ Տայրենական պատերազմի շրջանում (1941–44) թերթը լույս չի ընծայվել։ «Գ․ թ․» խմբագրել են․ Տ․ Մկրտչյան (1932, 1935–36), Ե․ Չուբար (1932–33), Ն․ Դա– բաղյան (1933), Վ․ Ալազան (1933–35, 1936–37), Տենրի (Տ․ Գաբրիելյան, 1937), Տ․ Մելիքյան (1937–39), Գ․ Րորյան (1939–40), Գ․ Ոսկանյան (1940–41), Գ․ Տովսեփյան (1941), Ա․ Բաբայան (1944–48), Վ․ Մնացականյան (1948– 1953), Գ․ Տեր–Գրիգորյան (1953–55), Տ․ Տովհաննիսյան (1955–59), Մ․ Սար– գըսյան (1959–63), Վ․ Դավթյան (1963– 1965), Տ․ Սահյան (1965–67), Մ․ Շաթիր– յան (1967–69), Ս․ Տարությունյան (1969-ից)։ Հ․ Թուման յան
ԳՐԱԿԱՆ ԼԵձՈՒ, ժողովրդի գրավոր ևա– ղորդակցման լեզուն, որ իր տարբերակ–ներով ծառայում է պետական–վարչական գործավարության, գեղարվեստական գրա–կանության, գիտության և պաշտամունքի պահանջները բավարարելուն։ Տարբե–րում են հին և նոր Գ․ լ–ներ։ Սովորաբար հին Գ․ լ–ներ են կոչվում մինչկապիտա–լիստական դարաշրջանի լեզուները, նոր Գ․ լ–ներ՝ կապիտալիզմի դարաշրջանում կազմավորվածները։ Առանձին դեպքերում նոր Գ․ լ–ների կազմավորումը տեղի է ունե–ցել ֆևոդալիզմի դարաշրջանում (նոր պարսկերեն, իտալ․ ևն)։ Տին լեզուների համար բնորոշ են գործառնության ոլորտ–ների սահմանափակությունը և մեկուսա–ցումը հիմքից՝ խոսակցական լեզվից։ Ստրկատիրական ու ֆեոդալական հասա–րակություններում գիրը և գրականությունը մատչելի են միայն արտոնյալ վերնախա–վին․ ժող․ զանգվածները համարյա ան–հաղորդ են նրան, որի հետևանքով էլ ժո–ղովրդի ամենօրյա գործածության մեջ կենդանի լեզվի կրած փոփոխությունները, իբրև գեղջկական, «ռամկական» իրողու–թյուններ, չեն արտացոլվում Գ․ լ–ի մեջ։ Գ․ լ․ ստանում է կանոնականացված ու պահածոյացված բնույթ, որը և ճեղքվածք է առաջացնում գրական ու խոսակցական լեզուների միջև։ Կենդանի լեզվի պատ–մական զարգացումով ու որակական ան–ցումով բոլորովին խզվում է նոր ձևավոր–ված խոսակցական լեզվի ու Գ․ լ–ի կապը և վերջինս դառնում է մեռած Գ․ լ․։ Ֆեոդա–լական հասարակության պայմաններում որևէ ժողովուրդ իբրև Գ․ լ․ կարող է օգ–տագործել նաև օտար լեզու՝ պետական կամ քաղաքակրթական գերիշխանության հետևանքով (ինչպես լատիներենը՝ միջ–նադարյան Եվրոպայում, որպես գիտու–թյան ու կրոնի լեզու, արաբերենը՝ մի քանի թուրքալեզու ժողովուրդների հա–մար ևն)։ Ազգերի կազմավորման ժամա–նակ հին, մեռած (օտար թև սեփական) լեզուներին փոխարինելու ևն գալիս նոր, ազգային Գ․ լ–ները, որոնք ձևավորվում են ընդհանուր ժողովրդա–խոսակցական լեզվի կամ առավել ընդհանրական բնույթ ունեցող բարբառի հիման վրա։ Առանձին դեպքերում, տնտ․ ու քաղ․ պայմանների բերումով, մեկ ազգի տարբեր հատված–ների մոտ կարող ևն ձևավորվել մեկ ազ–գային լեզվի գրական տարբերակներ (օրի–նակ՝ արևելահայերեն ն արևմտահայե–րեն, կոմի–զիրյաներեն ե․ կոմի–պերմե– րեն)։ Կապիտալիստական հասարակար–գում զգալիորեն ընդարձակվում են Գ․ լ–ի ֆունկցիաները, ձևավորվում են գե–ղարվեստական, գիտական, վարչա–դիվա– նագիտական տարբերակներ և մասնա–գիտական «լեզուներ»։ Գրագիտությունը նախակապիտալիստական հասարակու–թյունների համեմատությամբ մեծ տա–րածում է ստանում, որ և դառնում է գրա–կան ու խոսակցական տարբերակների միասնության պահպանման զորեղ գոր–ծոն։ Ազգային լեզուների գրական ու խո–սակցական տարբերակների առավել ան–խախտ միասնություն է ստեղծվում սո–ցիալիստական հասարակարգում՝ համա–տարած գրագիտության, պարտադիր ուսուցման, ռադիո–հեռուստատեսային լայն ցանցի, մամուլի, թատրոնի համաժո–ղովրդական բնույթի շնորհիվ։ Խոսակցա–կան ու գրական տարբերակները մշտա–պես փոխադարձ ազդեցության ու հարըս– տացման, ներթափանցումների պրոցես են ապրում, որը և ապահովում է նրանց միասնական զարգացումը և տանում դեպի զգալի տարբերությունների վերացում։ Սոցիալիստական հասարակության պայ–մաններում Գ․ լ–ներ են ստեղծում նաև նախկինում գրից ու գրականությունից զուրկ ժողովուրդներն ու էթնիկական խըմ– բերը։ Այդպիսի լեզուներն ընդունված է անվանել նորագիր լեզուներ (տես նաև Աշխարհաբար, Արեեւահայ գրական չե–ղա, Արնմւոահայ գրական ւեզու)։ է․ Աղա յան
ԳՐԱԿԱՆ ԻՄԲԱԿ(ՆԵՐ), գրողների, գրա–կանագետների՝ միևնույն ուղղության, սկզբունքների և հայացքների վրա հիմ– նըված ստեղծագործական միություն։ Գ․ խ–ների հետ են կապվում գրական սաչոն– ներն ու երեկույթները։ Այն սկզբնավորվել է դեռևս Տին Տռոմում (մ․ թ․ ա․ I դ․)․։ Միջին դարերում հայտնի էր «Կառլոս Մեծի ակադեմիան» (VII դ․)։ XII – XIII դդ․, իտալ․ վերածնության շրջանում, Ֆլորեն– ցիայում Լ․ Մեդիչիի տաճարում հավաք–վում էին բանաստեղծներ, փիլիսոփաներ, նկարիչներ, որոնց միավորում էին ոչ այնքան գեղագիտական միասնական սկզբունքները, որքան անտիկ արվեստի պաշտամունքը։ XIX դ․ ֆրանս․ բազմա–թիվ գրական սալոն–խմբակներից առանձ–նանում է օրիորդ Անսևլոյինը (մասնակ–ցությամբ Վ․ Տյուգոյի, Ա․ դը Վիսյիի* Ֆ․ Ռ․ Շաւոոբրիանի)։ Ռուսաստանում Գ․ խ–ները սկզբնավորվել են XVII դ․ 30– 40-ական թթ․։ 1801-ին կազմակերպվել է «Եղբայրական գրական հասարակու–թյուն»-^ XX դ․ 20-ական թթ․ գրական շարժման ընթացքը հայ իրականության մեջ լի էր որոնումներով, իրարամերժ գա–ղափարներով։ 1922–23-ին կազմակերպ–վել են հայ պրոլետարական առաջին Գ․ խ–ները («Մուրճ»-ը՝ Երևանում, «Դարբ– նոց»-ը՝ Թիֆլիսում, «Քուրա»-ն՝ Մոսկվա– յում)։ Այդ Գ․ խ–ների նպատակն էր ար–տացոլել հայ պրոլևտարիատի կյանքը։ 1922-ի հունիսին Ե․ Չարենցը, Ա․ Վշտու– նին և Գ․ Աբովը կազմակերպել են «Երեքի խմբակ»-ը (տես <Երեքի ղեկւարացիա>) 1923-ին Մ․ Արմենը Լենինականում պրո–լետ․ գրողների հետ հիմնադրել 1՜ «Տոկ– աեւ/բեր»-ր։ Թեհ այդ խմբակներն աոաշ– նորդվել են պրոլեակուլաի դրույթներով, բայց և այնպես զգալի գործ են կատարել հայ սովետական գրականության ձևավոր–ման և նրա գեղագիտական սկզբունքնե–րի մշակման ուղղությամբ։ Վ․ Վարդանյան
ԳՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔ, ստեղծագործական սկզբունքներով իըար մոտ կանգնած գրող–ների միասնությունը։ Գ․ հ–ի մեջ միավոր–վող գրողներն առնչվում են գաղափարա–կան ընդհանրություններով, կյանքի երե–վույթների ընտրության ու տիպականաց–ման, պատկերավորության ու ոճի սկզբունքներով։ Այդ միասնությունը հա–ճախ կազմակերպական ձևեր է ընդունում (գրական խմբավորումներ, մանիֆեստ– նևր, հրապարակային ելույթներ են)։ XIX դ․ երկրորդ կեսին առաջացան նա–տուրալիզմը, սիմվոլիզմը, XX դ․ սկզբին՝ ֆուտուրիզմը, ակմեիզմը ևն։ Տամապա– տասխաև պայմանների փոփոխության դեպքում Գ․ հ–ները վերանում են ասպա–րեզից։ Գ․ հ․ ասելով հասկանում են նաև միևնույն մեթոդի ստևղծագործական տար–բեր հոսանքներ։ Այսպես, ռոմանտիկա–կան մեթոդի մեջ եղել են առաջադիմական և հետադիմական հոսանքներ։ Սոցիալիս–տական ռեալիզմի ներսում գոյություն
