Գրիգոր Տաթևացու դիմանկարը․ «Մեկնութիւն Գաւթի սաղմոսների» ձեռագրից (1449, Երնանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ․ Մա–տենադարան, ձեռ․ JSS 1203) էջ 8–9)։ Զգայական ընկալումը ճանաչ–ման սկզբնական և անհրաժեշտ աստի–ճանն է։ Սակայն որպեսզի մարդ ընկալի այն, ինչ գտնվում է «արտաքոյ քան զմեզ», պետք Է, որ զգայարանները առողջ լինեն, իսկ ընկալման առարկան՝ պարզ։ Առանց դրա ճանաչումն անհնար է։ ճանաչման բարձրագույն աստիճանը բանականու–թյունն է, որը հենվելով զգայարանների ձեռք բերած արդյունքների վրա, ճանա–չում է իրի էություևը։ Մատերիալիստական հակումները ավելի ուժեղանում են Գ․ S>–yv որաՏաբանակսէւ հայացքներում։ Նու/իեալիգւքի դիրքերից նա ընդհանուր հասկացությունների (ունիվերսալիանե– րի) բնույթի խնդիրը լուծել է հօգուտ եզա–կի, «անհատ» իրերի առաջնության։ Նա մեղադրել է նեոպլատոնական Պորփյու–րին այն բանում, որ վերջինս աղավաղել է առաջնային և երկրորդային գոյացու–թյունների առնչակցության վերաբերյալ արիստոտելյան դրույթը։ Ըստ Գ․ Տ–ու, եզակին, որպես «ճշմարիտ գոյ», մարդու մտածողության մեջ հիմք է «երկրորդային և անմարմին գոյի» առաջացման համար, «․․․զի ի ժողովիլ անհատիցն լինի տե–սակն և սեռն, և ի բառնիլ անհատիցն բառ– նին և նոքա» («Լուծումն համառօտ ի տե– սութիւնն Գաւթի Անյաղթի», Մեսրոպ Մաշ–տոցի անվ․ Մատենադարան, ձեռ․ JSP1695, էջ 47 ա)։ Ընդհանուր հասկացողություն–ները, ունիվերսալիաները լոկ իրերի անուններ են․ մարդկային միտքը, վերա–ցարկելով բազում իրերի ընդհանուր հատ–կանիշները, խմբավորում է նրանց սեռե–րի և տեսակների մեջ, անուններ տալով իրերին։ Սա հայ միջնադարյան փիլիսո–փայության մատերիալիստական միտում–ների զարգացման բարձրակետն էր։ Գ․ Տ–ու հոգեբանական ևայացքներում ևս դրսևորվել են ժամանակի համար առաջա– վոր գաղափարներ։ Նա քննադաաել է հարցեր։ Առաջ քաշելով «համընդհանուր Պլատոնի ուսմունքը, հերքել նրա այն բարօրության» սկզբունքը, Գ․ Տ․ այն միտքը, թե հոգին նախորդում է մարմնին։ հավասարապես տարածել է ամբողջ հա– Ըստ Գ․ Տ–ու հոգին և մարմինը առաջանում սարակության վրա և գտել, որ ժողովրդին են միաժամանակ։ Մարմնի զարգացմանը վերաբերող կենսական հարցերը պետք է համապատասխան, աստիճանաբար զար– լուծի ժողովրդի մեծամասնությունը՝ ընդ– գանում են և հոգու տարբեր ձևերը՝ բուսա– ևանուր համաձայնությամբ։ Նրա զարգաց– կան, հետո՝ կենդանական և վերջում րած տեսությունը մի առաջընթաց քայլ ամենակատարյալը՝ բանական հոգին։ էր հայ փիլ․ մտքի պատմության մեջ։ Առանց մարմնի բանական հոգին անզոր Ուշագրավ են նաև Գ․ Տ–ու սոցիալ– է և անօգնական, ինչպես իր գործիքներից տնտեսագիտական հայացքները, որոնք զրկված արհեստավորը։ Տոգու բնականոն առկա են նրա փիլ․, աստվածաբանական գործունեությունը անմիջականորեն կախ– աշխատություններում և քարոզներում։ Գ․ ված է մարմնից, նրա զգայարաններից։ Տ–ու ասույթները նրան բնորոշում են որ– XV դ․ պայմանևերում Գ․ Տ․ խորաթափան– պես ֆեոդալական արտադրաեղանակի, ցորեն կռահել է, որ մարդու ուղղահա– բնատնտեսության տեսաբանի։ Գ․ Տ–ու յաց կեցվածքը, որն ազատել է նրա ձեռ– տնտեսագիտական ուսմունքի մեջ մեծ քերը և դարձրել աշխատանքի գործիք, տեղ է հատկացվել աշխատանքի՝ որպես էական նշանակություն ունի բանականու– հասարակության նյութական բարիքների թյան ու լեզվի գործունեության համար։ հիմնական աղբյուրի, ինչպես և արժեքի, Գ․ Տ–ու մանկավարժական հայացքները գնի և այլ հարցերի ուսումնասիրությանը։ խարսխված են նրա իմացաբանության և Գ․ Տ․ բացի այդ ուսումնասիրում է նան հոգեբանության վրա։ Մերժելով «բնա– շահույթի կատեգորիան, որը նա համա–ծին» բարոյական հատկությունները և բում է մարդկանց արտադրական–առևտը– գաղափարները՝ Գ․ Տ․ երեխայի դաստիա– բական գործունեության նպատակը։ Բնա– րակության գործում որոշիչ դեր է հատ– տնտեսության գաղափարախոսը այն կար– կացրել ուսուցչին։ Դաստիարակողը պետք ծիքին է, որ շահույթի կուտակման մրցա– է լուսավոր մտքի և անարատ վարքի տեր վազքը կատարվում է հանուն սեփական լինի։ Նա պետք է հեռու պահի աշակերտին բարեկեցության բարձրացման, իսկ դըր– շրջապատի վատ ազդեցությունից, նրա դապատճառը նախանձն Է։ Գ․ Տ․ տարբե– մեջ սեր արթնացնի գիտության հանդեպ բում է շահույթի չորս աղբյուր՝ գյուղա– և զգուշորեն լրացնի նրա հոգու «անգիր տնտեսություն, արդյունագործություն, տախտակը»։ Գ․ Տ․ խորհուրդ է տվել ուսու– առնտուր, վաշխառություն, որտեղ ներ– ցումը սկսել վաղ մանկությունից, քանի դրված գումարները վերադառնում են դեռ երեխայի զգայարանները նուրբ են ավելցուկով։ Ամենաշահավետ ու ամենա– ու դյուրընկալ, իսկ հոգին ծանրաբեռն– գովական բնագավառը նա համարում է ված չէ անօգուտ գիտելիքներով, հոգսե– գյուղատնտեսությունը։ Գ․ Տ․ աշխատանքի րով և մեղքերով։ Մտավոր և բարոյական բաժանման անհրաժեշտությունը բխեց– դաստիարակությունն, ըստ Գ․ Տ–ու, ան– նում է մարդու էությունից, որը միայնակ պայման պետք է զուգակցվի ֆիզիկական դաստիարակության հետ, որպեսզի ներ– Գրիգոր Տաթևացի․ «Ծնունդ», ման– ղաշնակորեն զարգանան աշակերտի և րանկար 1297-ի Ավետարանից, նկարազարդ– մարմինը, և՛ «բանական հոգին»։ ժամա– ված է 1378-ին (Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի նակակիցների հաղորդումների համա– անվ․ Մատենադարան, ձեո․ W 7482) ձայն, Դ․ Տ․ դաստիարակել է 300-ից ավե–լի աշակերտ, որոնցից շատերը դարձել են ականավոր գիտնականներ, եկեղե–ցական գործիչներ, բանաստեղծներ և մատենագիրներ (Թովմա Մեծոփեցի, Առա–քել Սյունեցի, Մատթեոս Ջուղայեցի և ուրիշներ)։ Սոցիալ–քաղ․ հայացքներով Գ․ Տ․ ֆեո–դալական իրավակարգի գաղափարախոս էր և արդարացնում էր ֆեոդալական հիե–րարխիան։ Տասարակությունը նա նմա–նեցնում էր մի օրգանիզմի, որի ամեն մի անդամ կատարում է միայն իրեն հատուկ և նախապես սահմանված պաշտոնը։ Տա– սարակական ներդաշնակությունը կախ–ված է նրա բոլոր անդամների ճիշտ համա–գործակցությունից։ Աղանդավորական շարժումները, ինչպես և իշխող դասերի ագահությունը, ըստ Գ․ Տ–ու, հասարա–կական ներդաշնակության խախտման հիմնական պատճառներն են։ Տայ պե–տականության վերացման պատճառը ոչ թե աստվածային նախասահմանումն է» այլ հայ իշխանների եսամոլությունը և արատավոր քաղաքականությունը։ Միա– պետը կամ իշխանը, ըստ Գ․ Տ–ու, իրա–վունք չունի և անկարող է լուծելու համա–ժողովրդական նշանակություն ունեցող
