կում են Գոգարենե անվանաձևով։ Ուևի Էթնիկական ծագում։ Արլ–ից սաևմանա– կից է եղել Ուտիք, հվ–ից՝ Այրարատ, արմ ից՝ Տայք նահանգներին, հս–ից՝ Վիր–քին։ Ֆիզիկա–աշխարհագրական առումով Հրաբխային բարձրավանդակ է՝ զետեղ–ված Արսիան–Թրիսղեթի հ Փոքր Կովկա–սի լեռների միջև։ Բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ Գ․ մ․ թ․ ա․ VIII դ․ մտել է Ուրարտական, մ․ թ․ ա․ IV–II դդ․՝ Երվանդունիների հայկական պետության կազմի մեջ։ Արտաշեսյան և Արշակունի թագավորների ժամանակ (մ․ թ․ ա․ II – մ․ թ․ V դդ․) Գ․ Մեծ Տայքի չորս սահմանապահ բդեշխություններից մեկն էր՛ Գ՜Ի բդեշխի անձնական զորա– թիվը 4500 հեծյալ Էր։ 387-ին, Բյուզան–դիայի ն Իրանի միջև Մեծ Տայքի բաժան– մամբ Գ․, բացառությամբ Տաշիր գավառի, միացվեց Վիրքին։ Ըստ <Աշխարհացոյց»-ի (VII դ․) Գ–ի կազմում էին Զորոփոր, Կող– բոփոր, Ծոբոփոր, Տաշիր, Թռեղք, Կան– գարք, Արդահան, Վերին Զավախք և Կղարջք գավառները։ 652-ի հայ–արաբական համաձայնա– գրով Թեոդորոս Ռշտունին վերամիավորել է նաև Գ․։ VIII դ․ Գ–ի արմ․ գավառները մտել են Տփղիսի արաբ, ամիրայության, IX դ․ կեսից՝ վրաց Բագրատունիների տի–րույթների մեջ, իսկ արլ․ գավառները՝ հայ Բագրատունիների։ 969–970-ին արլ․ Գ–ում Տայոց թագավոր Աշոտ Գ Ողոր–մածի որդի Գուրգենը կամ Կյուրիկեն (տես Կյուրքւկյաններ) հիմնել է թագավո–րություն՝ Շամշուլդե կենտրոնով։ 1065-ին այս թագավորության կենտրոնը տեղա–փոխվել է Լոռե բերդաքաղաքը, որի հա–մար այն կոչվել է նաև Լոռու թագավորու–թյուն։ XI դ․ վերջինն XII դ․ սկզբին Լոռու թագավորությանը տիրել են սելջուկ նվա–ճողները։ Իսկ 1118–1123-ին այն սելջուկ–ներից գրավել է Գավիթ Շինարար թագա–վորը և տվել վրաց Օրբելիևերին։ Այդ հողերը վրացիները կոչել են Սոմխիթ։ ճնշելով Օրբելիների խռովությունը (1177)՝ վրաց Գեորգի III թագավորը Սոմ– խիթը Լոռե բերդաքաղաքով հանձնել է ղփչաղներին, իսկ 1185-ից՝ Զաքարյան– ներին։ XII–XIII դդ․ Գ–ում կալվածներ են ունեցել նան Մամիկոնյանները (Գսե– ղում) ն Արծրունիները (Մահկանաբեր– 16, ՃՍձ III ^ատոր դում)։ Կյուրիկյանների և Զաքարյաննե– րի օրոք արևելյան Գ․ եղել է հայ մշա–կույթի ու գիտության կենտրոն։ Սանահ– նի, Տաղբատի, Տաղարծնի, Նոր Գետի– կի, Քոբայրի կրթարաններում ուսուցա–նել են քերականություն, հռետորություն, աստղագիտություն, երաժշտություն։ Տաղ– բւաոը հայտնի էր նաև մանրանկարչա–կան դպրոցով։ Տայ ճարտ․ արվեստի նշանավոր հուշարձաններից են Սանահ– նի, Տաղբատի, Տաղարծնի, Նոր Գետի– կի, Քոբայրի, նորակերտի, Օձունի, Մա–կարի վանքերը, Դսեղի Բարձրաքաշը։ Գ–ի քաղաքներն էին Լոռեն, Արտանուջը, Արդահանը։ Արդյունագործական կենտ–րոններ են եղել Պղնձահանքը և Մանեսը (այժմ՝ Ալավերդի)։ Զարգացած էր գոր–գագործությունը, փայտամշակությունը, մետաղագործությունը։ Արևելյան Գ–ում ապրել և ստեղծագործել են միջնադար–յան ականավոր գիտնականներ Տովհան–նես Սարկավագը, Գրիգոր Տուտեորդին, Գավիթ Քոբայրեցին, Մխիթար Գոշը, Վար– դան Արևելցին, Կիրակոս Գանձակեցին։ Մոնղ․ նվաճումից (1236) հետո Զաքար– յանների տիրույթ արևելյան Գ․ մտել է Գյուրջխսաանխ վիւայեթխ մեջ։ Արնմտյան Գ․ 1260-ից մտել է Սամցխե– Սաաթաբագո իշխանության մեջ։ XVI – XVII դդ․ Սաաթաբագոյի հողերը հետզհե–տե զավթել են թուրք–օսմանցիները։ Արե– վելյան Գ․ 1515-ի պայմանագրով գրավել է Սեֆյան Իրանը, մեծ մասը մտցրել Քարթլ–Կախեթի վալիության մեջ, մնա–ցած մասը ընդգրկվել է Չուխուր–Սաադի վիլայեթում։ 1724–28-ին Լոռի–Փամբակի հ Աղստևի շրջանները զավթել է Թուր–քիան։ 1735-ին դրանք դարձյալ վերադարձ–վել են Իրանին։ Նադիր շահի մահից (1747) հետո Կախեթն ու Քարթլին անկախացել են, իսկ 1762-ից միավորվել միասնական թագավորության մեջ՝ Տերակլ II-ի գըլ– խավորությամբ։ Վրաստանի կազմում արե– վելյան Գ․ 1801-ին անցել է Ռուսաստանին։ Գրկ․ Ե ր և մ՜ յ ա ն Ս․ Տ․, Հայաստանը ըստ «Աշխարհացոյցի», Ե․, 1963։ Լալայան Ե․, Բորչալուի գավառ, «ԱՀ», 1901, գիրք 7–8։ Ոսկյան Հ․, Գուգարքի վանքերը, Վնն․, 1960։ Դևեջյան Ս․ Տ․, Տաշիր– Ձորագետի բրոնզեդարյան մի քանի ոսկե և արծաթե իրեր, «ԼՀԳ», 1966, № 12։ Խ ա ն– զ ա դ յ ա ն Է․ Վ․, Հայկական լեռնաշխար– հի մշակույթը մ․ թ․ ա․ III հազարամյակում, Ե․, 1967։ Մաթևոսյան Ռ․ Ի․, Արե– վելյաե Գուգարքը XI դ․ առաջին կեսին, «ՊԲՀ», 1969, №2։ Տովհաննիսյան Մ․, Հայաստանի բերդերը, Վետ․, 1970։ Հայ ժո–ղովրդի պատմություն, հ․ 1, Ե․, 1971, հ․ 3, Ե․, 1976, հ․ 4, Ե․, 1972։ Еремян С․ Т․, Юрий Боголюбский в армянских и грузин–ских источниках, «ԵՊՀ գիտ․ աշխատ․», 1946, հ․ 23։
ԳՈՒԳԱՐՔ», եռօրյա թերթ։ ՏԿԿ Գուգար– Քի 2Ր2Կոմի և աշխատավորների դեպու–տատների շրջանային սովետի օրգան։ Լույս է տեսնում 1965-ից, Կիրովականում։ Լուսաբանում է շրջանի արդյունաբերա–կան և գյուղատևտ․ ձեռնարկությունների աշխատանքը, տարածում առաջավոր փոր–ձը, արտացոլում շրջանի մշակութային և մարզակաև կյանքը։ Գ․ հաջորդել է «Սո–ցիալիստական արշավ» (1931–52), «Կի– րովականի կոլտնտեսական» (1953–60), «Փարոս» (1962–63) թերթերին։
ԳՈՒԳԱՐՔԻ ՇՐՋԱՆ, վարչական շրջան Տայկական ՍՍՏ հյուսիսում։ Կազմվել է 1930-ի սեպտեմբերի 9–ին (մինչև 1935-ը՝ Ղարաքիլիսայի շրջան, 1935–64-ը՝ Կի– րովականի շրջան)։ Սահմանակից է Արա– գածի, Տրազդանի, Իջևանի, Թումանյանի, Ստեփանավանի ն Սպիտակի շրջաննե–րին։ Բն․ 27․757 (1976)։ Տարածությունը 776 կւ12 Է։ Կենտրոնը՝ Մեղրուտ։ Քարտեզը տես 129-րդ Էջից առաջ։ Բնական պայմանները։ Գըտ– նըվում է Փամբակի միջին ն ստորին, Աղս– տնի վերին հոսանքների ավազաններում։ Մակերևույթը լեռնոտ Է։ Տս–ում ձգվում է Բազումի լեռնաշղթայի արլ․ մասը և Գուգարաց լեռների համակարգի մեջ Ոչխարի հոտը ալպյան արոտավայրերում մտնող Սևորդյաց ու Բովաքարի (Տալա– բի) լեռնաշղթաները։ Վերջինս աչքի է ընկնում բացարձակ (ավելի քան 3000 մ) և հարաբերական (մինչև 1000–1500 մ) բարձրություններով։ Բազումի և Բովա–քարի լեռնաշղթաները կառուցվածքային միասնություն են կազմում (կամարա– հորսաային բարձրացում են), իսկ լեռ– նագրորեն իրարից բաժանված են Գայ– լաձոր անտեցեդենա կիրճով։ Գ․ շ–ի հվ–ում տարածվում է Փամբակի լեռնաշղթայի միջին, բարձրադիր հատվածը (Թեժ լեռ, 3101 է/, Մեծ Մայմեխ, 3094 */), որը Փամբա–կի հովտից բարձր է ավելի քան 1500 մ։ Գ․ շ–ի ցածրադիր մասը Փամբակի գոգ–հովիտն Է՝ միջլեռնային, նեղ, երկարավուն գրաբենսինկլինալային իջվածքը, լցված
