դեցությունից։ Նրա տակ գտնվում են կանաչ (III) և կարմիր (IV) ճառագայթնե–րի նկատմամբ զգայուն շերտերը։ Վեր–ջին երկուսը զգայունացված են։ Լուսա–* զգայուն շերտերը, բացի արծաթի հա– լոգենիդներից, պարունակում են նաև դեղին, ծիրանի և երկնագույն ներկեր առաջացնող բաղադրիչներ։ Սրանք միա–նալով հայտածիչում պարունակվող ն լավ դիֆուզվող բաղադրիչների օքսի–դացման (վերականգնվում են արծաթի հալոգենիդները) արդյունքների հետ, ստանում են անլուծելի ներկեր։ Լուսա– նկարելիս լուսազգայուն շերտերը են–թարկվում են լուսանկարվող առարկայից անդրադարձած ճառագայթների ներգոր–ծությանը։ Նրանց վրա ստացվում են առարկայի թաքնված երեք պատկերներ, որոնցից յուրաքանչյուրը համապատաս–խանում է մեկ հիմնական գույնի։ Եթե լուսազգայուն ժապավենը դարձելի Է, նախ ենթարկվում է սև–սպիտակ հայ–տածման, ապա լուսավորվում և ենթարկ–վում գունավոր հայտածման։ Առաջին հայտածման ժամանակ չվերականգնված արծաթի հալոգենիդները վերականգնը– վում են։ Գունավոր հայտածիչի օքսի–դացած բաղադրիչները միանում են լու–սազգայուն շերտերում գտնվող ներկա– նյութերին՝ առաջացնելով անլուծելի ներ–կեր։ Ստացվում են եռշերտ գունավոր պատկերներ։ Այնուհետև հեռացվում է լուսազգայուն շերտերում եղած ողջ ար–ծաթը։ Լուսանկարչական ժապավենի վրա մնում են առարկայի դեղին, ծիրանի ն երկնագույն պատկերները, որոնց համա–տեղ դիտումն առաջացնում է առարկայի բնական գույների զգացողությունը։ Նե–գատիվ գունավոր ժապավենը լուսանկա– րելուց հետո ենթարկվում է գունավոր հայտածման, որի շնորհիվ ստացվում են առարկայի եռշերտ պատկերը լրացու–ցիչ գույներով։ Այնուհետև հեռացվում է լուսազգայուն շերտերում գտնվող ողջ ար–ծաթը (վերականգնված և չվերականգ– նըված)։ Ստացված նեգատիվից պատկերը պատճենահան կամ խոշորացնող սարքով տեղափոխվում է պոզիտիվ ժապավենի վրա։ Վերջինը մշակվում է նեգատիվ ժա–պավենի նման։ Նրա վրա առաջանում են եռշերտ պատկերներ, որոնց համատեղ դիտումն առաջացնում է բնական գույ–ների զգացողություն։
ԳՈՒՆԱՎՈՐ ԿԻՆՈ, տես Կինոտեխնիկա։
ԳՈՒՆԱՎՈՐ ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, պատկերները բնական գույներով վեր–արտադրող հեռուստատեսություն։ Օպ–տիկայից հայտնի է, որ գույների և երանգ–ների բազմազանությունը ստացվում է երեք հիմնական՝ կարմիր, կանաչ ու կա–պույտ գույների տարբեր հարաբերություն–ների խառնուրդից կամ համադրումից, որի օրինաչափությունների (տես Գու– նայնության տեսություն) վրա է հիմնված Գ․ հ․։ Առաջին երկգույն համակարգն առաջարկել և արտոնագրել է հայ զիտ– նական–գյուտարար Տ․ Աղամյանը 1907-ին, Բեռլինում։ 1925-ին Տ․ Ադամյանը առա– ջարկել և ցուցադրել է երեք հիմնական գույների դաշտերի հաջորդական հաղորդ–ման համակարգը։ Այդ համակարգի հիմ–նական բաղադրիչը լեհ գիտնական Նիպ– կովի առաջարկած՝ պարուրաձև դասա–վորված մանր անցքերով սկավառակն Է, որը տեղադրվում է հաղորդվող պատկե–րից հետո և պտտվելիս իրագործում պատ–կերի տարրալուծումը՝ «փռումը», առանձին տարրերի հաջորդականության։ Այդ սկա–վառակի կատարելագործված տարբերակն ունեցել է պարուրաձև դասավորված անց–քերի երեք խումբ՝ յուրաքանչյուրը ծածկ–ված հիմնական գույներից մեկի ֆիլտ–րով։ Պտտվելիս սկավառակը տարրա–լուծում էր գունավոր պատկերը երեք մեներանգ (կարմիր, կանաչ, կապույտ) պատկերների հաջորդականության։ Ըն–դունիչում նույնանման սկավառակը ապա–հովում էր այդ երեք միագույն պատկեր–ների համադրումը։ Միաժամանակ առա–ջարկվել (Րերդ, Զենկինս) և ԱՄՆ–ում ներդրվել է Գ․ հ–յան՝ գույների մեխանի–կական համադրմամբ համակարգը։ ժա–մանակակից Գ․ հ–յան մեջ կիրառվում է ֆրանսիացի ինժեներ Վալենսիի առա– ջարկած գունավոր դաշտերի հաղորդման միաժամանակյա սկզբունքը, որն անփո–փոխ թողնելով սև–սպիտակ ևեռուստա– տեսության հաճախային սպեկտրը, հնա–րավոր դարձրեց գունավոր և սև–սպիտակ համակարգերի համատեղելիությունը (սև– սպիտակ հեռուստացույցով կարելի է դիտել նաև գունավոր հաղորդումները՝ ընկալելով դրանք իբրև սև–սպիտակ)։ Պատկերների տարրալուծումը և դրանց համադրումն ընդունիչում իրագործվում են հատուկ եռաճառագայթ դիմակային կինեսկոպով։ Այդ սարքն ունի Էլեկտրո–նային 3 թնդանոթ, մետաղե ստվերային դիմակ և հիմնական 3 գույներով առկայ– ծող կետերի (900 հազար կետ) եռյակնե–րից բաղկացած նուրբ կազմության եռա– ռաստր Էկրան։ Երեք փնջերից յուրաքան–չյուրը ռմբակոծում է եռյակի միայն «իր» գույնի կետը, իսկ փռումն ապահովվում է մեկ սարքով։ 1965-ին «Մոլնիա–1» տիե–զերական արբանյակի միջոցով ՍՍՏՄ–ում իրագործվեց գունավոր պատկերի հա–ղորդումը մոտ 1500 կմ հեռավորության վրա։ Գ․ հ–յան համար նոր հեռանկարներ է բացում քվանտային Էլեկտրոնիկան, որը խիստ հարստացնելով հաղորդում–ներին հատկացվող հաճախականություն–ների տիրույթը, միաժամանակ, բարձր մեներանգության գույներ արձակող լա–զերների հիման վրա հնարավոր է դարձ–նում մեծ Էկրանի գունավոր և ծավալային հեռուստատեսության պրոբլեմի լուծումը։ Տես նաև Հեռուստատեսություն։ Գբկ․ Հակոբյան Հ․ Ս․, Հովհաննես Աբգաբի Ադամյան․ գունավոր հեռուստատե–սության և լուսա–հեռագրության գյուտարար, Ե․, 1968։ Шмаков П․ В․, Цветное и объемное телевидение, М․, 1955; Айс–берг Е․ Д․, Дури Т․П․, Цветное телевидение– Это почти просто, пер․ с франц․, М․, 1969․ Գ․ Գբիգորյւսն, Ռ․ Ղւսղւսրյւսն
ԳՈՒՆԱՎՈՐ ՄԵՏԱԼՈՒՐԳԻԱ, ծանր ար դյունաբերության ճյուղ։ Ընդգրկում է հան–քավայրի հետազոտումը, հանքանյութի արդյունահանումը և հարստացումը, գու–նավոր, հազվագյուտ, թանկարժեք մետաղ–ների և նրանց համաձուլվածքների արտա–դրությունն ու առաջնային մշակումը, ինչ–պես նաև բնական ալմաստի հանույթը և արհեստական ալմաստների արտադրու–թյունը։ Զբաղվում է նաև երկրորդային մետալուրգիական հումքի վերամշակ– մամբ, մետաղների մաքրմամբ, տարբեր մետաղափոշիների, ձուլվածքների, մա– քուր–գերմաքուր, ծանր, թեթև, ազնիվ, հազվագյուտ, ցրված, ռադիոակտիվդ մե–տաղների, նրանց աղերի, միացություն–ների, ուղեկցող քիմ․ արտադրանքների, Էլեկտրոդային և խարամասիտալային իրերի, կիսահաղորդիչների և այլ նյութե–րի արտադրությամբ։ Գ․ մ․ մշակում է Դ․ Ի․ Մենդելեևի պարբերական աղյուսա–կի 104 հայտնի էլեմենտներից 73-ը։ Այն առաջատար տեղ է գրավում տեխնիկա–պես զարգացած երկրների տնտեսությու–նում։ Գ․ մ․ ՍՍՏՄ–ում ստեղծվել է սովետա–կան իշխանության տարիներին։ Գունա–վոր մետաղների արտադրությամբ այն աշխարհում գրավում է առաջնակարգ տեղ։ Գ․ մ․ հաջողությամբ զարգանում է
ՌՍՖՍՏ–ում, Ղազախաոանում, Ուկրսփ– նայում, Ուզբեկաոանում, Կիրգիզիայում, Տաջիկստանում, Ադրբեջանում, Վրաստա– նում։ Տայաստանի ընդերքը ես հարուստ է գունավոր մետաղներով։ Տայաստանի տա–րածքում դեռ մ․ թ․ ա․ վեցերորդ հա–զարամյակի վերջում արտադրվել է պղինձ։ Տայկ․ լեռնաշխարհում գունավոր մե–տաղների ձուլումը հայտնի է եղել մ․ թ․ ա․ Ill –II հազարամյակում (Մեծամոր)։ Պատմական և հնագիտական տեղեկու–թյունները վկայում են, որ մշակվել են ինչպես պղնձի, անագի, այնպես էլ ոսկու հանքավայրեր (մ․ թ․ ա․ IV–III դդ․, Զոդ, Զանգեզուր)։ Պղնձահանքերի մշակումը, երբեմն տևական ընդմիջումներով, շա–րունակվել է միջին դարերում։ Պղնձա–հանքերի և բազմամետաղ հանքանյութե–րի մշակումը առավել բարձր զարգացման հասավ XVIII դ․ երկրորդ կեսին, երբ Ախթալայում, իսկ այնուհետև Ալավեր– դում, վերականգնվեց պղնձահանքի ար–դյունահանումը, որի հիմքի վրա 1770–ին կառուցվեց Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանը։ XIX դ․ վերջին Հայաստա–նում գործում էր պղնձաձուլական 19 գոր–ծարան և արտադրվում էր տարեկան մինչև 790 տ սև պղինձ։ Գործարանները հիմ–նականում պատկանում էին ֆրանս․ կա–պիտալին։ 1918–20–ին Տայաստանի մե– տաղահանքերն ամբողջովին ավերված էին, իսկ գունավոր մետաղների արտա–դրությունը՝ դադարեցված։ Տայաստանում սովետական կարգերի հաստատումից հե–տո, Տեղկոմի 1921-ի հունվ․ 11-ի դեկրե–տով ազգայնացվեցին երկրի ևանքային արդյունաբերությունն ու մետալուրգիա– կան գործարանները։ Մեծ կապիտալ ներ–դրումների շնորհիվ նորոգվեցին հեղեղ–ված հանքահորերն ու ավերված գործա–րանները, և 1924-ին Ալավերդու ու Ղա– փանի գործարանները տվեցին առաջին ձուլվածքը։ Տայաստանում հայտնաբեր–վել են պղնձի, մոլիբդենի, երկաթի, ոս–կու, արծաթի, բարիումի, տիտանի, սըն– դիկի, ալյումինի, մագնեզիումի և այլ մե–տաղների մոտ 300 հանքավայրեր։ Դրանք մեծամասնությամբ կոմպլեքսային են և պարունակում են նաև ուղեկցող մետաղ–
