Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 3.djvu/278

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Այս էջը սրբագրված չէ

վերջ)։ Միավորում է բանվորների և ծառա–յողների զգալի մասին, ինչպես նաև մանր բուրժուազիայի և բուրժ․ մտավորակա–նության ներկայացուցիչներին։ Դ ա– նիայի վենստրե լիբերալ կ ու ս ա կ ց ու թ յ ու ն (ԴՎԼԿ), ստեղծ–վել է 1870-ին, ունի 113 հզ․ անդամ (1974)։ Պաշտպանում է խոշոր և միջակ հողատե–րերի, արդ․ բուրժուազիայի մի մասի շահերը։ Պահպանողակ ւս ն ժողռ– վըրդական կուսակցություն (ՊԺԿ), ստեղծվել է 1915-ին, ունի 92 հզ․ անդամ (1974-ի վերջ)։ Արտահայտում է խոշոր ֆինանսա–արդ․ բուրժուազիայի, կալվածատերերի և ազնվականության շա–հերը։ Վենստրե ռադիկալ կու–սակցություն (ՎՌԿ), ստեղծվել է 1905-ին, ունի 25 հզ․ անդամ (1974)։ Ար–տահայտում է քաղաքի ու գյուղի մանր բուրժուազիայի և մտավորականության որոշ մասի շահերը։ Սոցիալիստա–կան ժողովրդական կ ու ս ա կ– ց ու թ յ ու ն (ՍԺԿ), ստեղծվել է 1959-ին, ունի 7 հզ․ անդամ (1974)։ Արհմիությունները և մյուս հասարակա–կան կազմակերպությունները։ Դ–ում առա–ջին արհմիությունները հիմնվել են XIX դ․ 70-ական թթ․։ 1898-ին ստեղծվել է Դա–նիայի արհմիությունների կենտրոնական միավոր ու մը (ԴԱԿՄ)։ 1974-ին ԴԱԿՄ համախմբում էր երկրի 56 արհմիությունների 900 հզ․ բան– վոր–ծառայողների։ 1949-ից մտնում է Ազատ արհմիությունների միջազգային կոնֆեդերացիայի մեջ։ Դանի ա–ՍՍՏՄ համագործակցության ըն–կեր ու թ յ ու ն, ստեղծվել է 1945-ին՝ Դանիա–ՍՍՏՄ համագործակցության (1924) և Սովետական Միության բարեկամ–ների ընկերության (1924) միավորումով։ Խաղաղության պաշտպան ու– թյան ևամադանիական կոն–ֆերանս (1954)։ Դանիայի Կա–նանց դեմոկրատական մի ու– թ յ ու ն (1948), մանում է Կանանց միջազ–գային դեմոկրատական ֆեդերացիայի մեջ։ Նախկին ռազմագերինե–րի և Դիմադրությաև շարժ–ման մասնակիցների միու– թ յ ու ն (1945), համախմբում է Դիմադրու–թյան շարժման դանիական կազմակերպու–թյունները։ Դանիայի կոմունիս– տական երիտասարդական մ ի ու թ յ ու ն (ԴԿԵՄ, 1920), Տամա– դանիական երիտասարդա–կան խորհ ու ր դ (ՏԵիյ, 1940)։ VII․ Տնտեսա–աշխարհագրական ակ–նարկ Ընդհանուր բնութագիրը։ Դ․ ինդուստ–րիալ ագրարային երկիր Է՝ կապիտալիզ–մի զարգացման բարձր մակարդակով։ Կա–պիտալիստական աշխարհում Դ–ին բաժին է ընկնում բնակչության 0,2, արդ․ արտա– դըրանքի արժեքի 0,7, արտաքին առևտրի շրջանառության 1,3%–ը։ Մեկ շնչին ընկ–նող ազգային համախառն արտադրանքի քանակով կապիտալիստական աշխարհում Դ․ գրավում է 5–6-րդ տեղը։ Արդյունաբերությունը։ Երկրորդ հա–մաշխարհային պատերազմից հետո կա–ռուցվածքային կարևոր փովւոխություններ տեղի ունեցան արդյունաբերության մեջ․ Կրոնոբորգ դղյակը Հելսինգյոբի մոտակայ–քում, Ջելանդիա կղզում (1574–85) առաջատար տեղ գրավեց մեքենաշինու–թյունը, արագ զարգացան քիմիան և նավ–թավերամշակումը։ Արտադրության չա–փերով մեքենաշինության և մետաղա– մշակմաև մեջ առաևձնանում է հնագույն ճյուղերից մեկը՝ նավաշինությունը (Կո– պենևագեն, Օդենսե, Տելսինգյոր, Նակս– կով)։ Մեծ չափերի է հասել նավային դի–զելների, ցեմենտի և սննդի արդյունաբե–րության սարքավորումների արտադրու–թյունը։ Զարգացած են էլեկտրամեքենա–շինությունը, սարքաշինությունը, բժշկ․ գործիքների, հաշվիչ և պատճեևահաևող մեքենաների արտադրությունը։ Քիմ․ ար–դյունաբերությունը մասնագիտանում է ֆոսֆորային և ազոտային պարարտանյու–թերի, սինթետիկ խեժերի, պլաստմասսա–յի արտադրության ուղղությամբ։ Զարգա–ցած են դեղագործական արդյունաբերու–թյունը, շինանյութերի, ապակու և խեցե–ղենի արտադրությունը։ Գյուղատնտեսությանը բնորոշ են բար– ձըր մթերատվությունն ու ապրանքայնու–թյունը։ Կապիտալիստական խոշոր և մի–ջին տնտեսությունները զբաղվում են անասնապահությամբ ու հողագործու–թյամբ, գյուղաաևա․ հումքի վերամշակ– մամբ։ Մանր տնտեսությունները կազմում են ամբողջ տնտեսության 1/3-ը, տիրում են գյուղատնտ․ հողերի և խոշոր եղջերա–վոր անասունների 10%-ին (1970)։ Ետպա–տերազմյան տարիներին բնորոշ է գյու– ղատնտ․ արտադրության խոշորացումը։ Տողագործությունը մեքենայացված է և քիմիացված։ Զարգացած են անասնապա–հությունն ու թռչնաբուծությունը։ Անասնա–պահական մթերքները կազմում են գյու– ղաւոնւո․ ապրանքային արտադրանքի ընդհանուր արժեքի 9/10-ը, այդ թվում մսամթերք՝ մոտ 60% և կաթնամթերք՝ 25% ։ Դ․ բնակչության մեկ շնչին ընկնող կաթի, մսի և յուղի արտադրությամբ կա–պիտալիստական աշխարհում գրավում է II տեղը (Նոր Զելանդիայից հետո)։ Տրանսպորտը։ Առևտրակաև ևավատոր– մի տոննաժը 4661 հզ․ բրուտտո ռեգիստ–րային ա է (1975)։ 1974-ին երկաթուղային ճանապարհների երկարությունը 4245 կմ էր։ Լաստանավային, երկաթուղային հա–ղորդակցություն կա Ցուտլանդիա թերա– կղզու և կղզիների միջև, ինչպես նաև Շվե–դիայի, Նոր վեգի այ ի, ԳԴՏ–ի և ԳՖՏ–ի հետ։ Լաստաևավային գծերի երկարու– թյունը մոտ 700 կմ է։ Մի շարք կղզիներ կապված են կամուրջներով կամ հողա–թմբերով։ Արտաքին առևտուրը։ Դ–ի արտահա–նության ընդհանուր ինքնարժեքի 27%–ը (1970) բաժին է ըևկևում գյուղատնտ․ և սննդի արդյունաբերությանը, 30%–ը՝ մե–տաղամշակման և մեքենաշինական ար–դյունաբերությանը։ Ներմուծում է մետա– լուրգիական արտադրանք, մեքենաներ, նավթ, նավթամթերք, հանքային վառելա–նյութեր, հագուստ, պարենամթերք, կեր, քիմ․, տեքստիլ ապրանքներ։ Դրամական միավորը կրոնն է–ՍՍՏՄ Պետբանկի 1975-ի կուրսով 100 կրոնը հավասար է 12․7 ռուբ– լու։ VIII․ Առողջապահությունը 1970-ին ծնունդը կազմել է 1000 բնակչին' 14,4, ընդհանուր մահացությունը՝ 9,8, մանկական մահացությունը՝ 1000 ողջ ծնվածին 15 (1969)։ Դ–ում գերակշռում են սիրտ–անոթային համակարգի հիվան–դությունները և չարորակ նորագոյացու–թյունները։ Տարածված են գրիպը, ան–գինան, նշիկաբորբը, գրանցվում են տուբերկուլոզի դեպքեր։ IX․ ժողովրդական կրթությունը 7–14 տարեկան երեխաների պարտա–դիր կրթության մասին օրենքն ընդունվել է 1849-ին։ Դպրոցների ընդհանուր ղեկա–վարությունն իրագործում է լուսավորու–թյան մինիստրությունը։ Ուսումը ձրի Է։ Գործում են նաև մասևավոր միջնակարգ ուս․ հաստատություններ, որոնցում սո–վորում է աշակերտության մոտ 10%–ը։ 1959-ից պարտադիր է 7-ամյա կրթությու–նը։ Սկսած 6-րդ դասարաևից ուսուցումը բաժանվում է երկու ուղղության՝ տեսա–կանի և ըևդհանուրի (գործնական)։ Տեսա–կան բաժինն ավարտողը իրավունք է ստանում ուսումը շարունակել ռեալական դպրոցում, ընդհանուր բաժինն ավարտո–ղը՝ ընդունվել մասնագիտական տարրա–կան ուս․ հաստատություն։ Մեծ գրադարաններից են՝ Ազգային գրադարանը (թագավորական, հիմնվել է 1657-ի և 1664-ի միջև, 1,7 մլն գիրք), համալսարանի (1482, մոտ 800 հզ․ գիրք), Մունիցիպալ գրադարանները (1885, ավե–լի քան 1 մլն գիրք) Կոպենհագենում։ Թանգարաններից նշանավոր են Ազգայի–նը (հիմնվել է 1807-ին), Պետական գե–ղարվեստականը (1940–45)։ Դիմադրու–թյան շարժման թանգարանները (Կոպեն–հագենում), Տ․ Ք․ Անդերսենի տուն–թան– գարանը (Օդենսեում)։ «SAS» սկանդի–նավյան ավիա–ընկերության շեն–քը Կոպենհագե–նում (1959, ճարա․՝ Ա․ Ցա– կոբսէն)