հասարակարգի հիման վրա և դրա շրջա–նակներում «տնտեսության սոցիալիստա–կանացմանը»։ Արտադրության միջոցնե–րի հասարակական, պետ․ սեփականու–թյան փոխարեն՝ որպես «Դ․ ս․»-ի հավա–սարազոր հիմք անհրաժեշտ է համար–վում պետ․ հսկողությունը «խառը էկոնո–միկայի» նկատմամբ, որը մոնոպոլիանե–րի տիրապևտության պայմաններում պե– տական–կապիտալիստական ձեռնարկու–թյունների կողքին տեղ է տալիս նաև մաս–նավոր կապիտալիստական ձեռնարկու–թյուններին ու մրցակցությանը։ Ըստ «Դ․ ս․»-ի դոկտրինայի Էկոնոմիկայի նկատ–մամբ բուրժ․ պետության վերահսկո–ղությունը ներկայացվում է որպես սո–ցիալիստական միջոցառում, որի մշա–կումը կախված է, առաջին հերթին, «բարոյական բարեփոխումից», ռեֆորմ–ների անցկացման մասին «ընդհանուր համաձայնության» ձեռքբերումից՝ աշխար–հայացքների տարբերության պահպան– մամբ, բոլոր հայացքները (բացառությամբ կոմունիզմի) հանդոլրժելու պայմաննե–րում։ «Դ․ ս․»-ի գաղափարը դարձել է Սո–ցիալիստական ինտերնացիոնալի նշա– նաբանը։ 1951-ին Սոցիալիստական ին–տերնացիոնալի Ֆրանկֆուրտի (ԳՖՏ) կոնգրեսի դեկլարացիան ձևականորեն ևս անջրպետվեց մարքսիզմից, իր հիմնական դոկտրինան հռչակելով «Դ․ ս․», որը կոչ–ված էր տալ բարձր զարգացած երկրնե– րում սոցիալական հարցերի միակ հնա–րավոր լուծումը։ 1970-ական թթ․ համար Սոցիալիստական ինտերնացիոնալի կու–սակցությունները առաջ քաշեցին «սոցիա–լական դեմոկրատիայի» հասնելու խըն– դիրները։ «Դ․ ս․»-ի գաղափարները լայ–նորեն օգտագործվում են կապիտալիզմի պաշտպանության համար մոնոպոլիստա–կան կապիտալի երկրներում, սոցիալիզմի կառուցման պրակտիկայի վրա ոտնձգու–թյուններ գործելու և սոցիալիստական Ър^тЛЛгртплЗ կապիտալիզմը վէրականգնն– լու փորձերը քողարկելու համար։ «Դ․ ս․» տերմինը գիտական չէ, քանի որ իբրև սոցիալիզմի վերնաշենք այն ընդունում է բուրժուական դեմոկրատիայի համա–կարգը և հնարավոր է համարում ոչ դե–մոկրատական կառուցվածքի գոյությունը սոցիալիզմի պայմաններում։ Մինչդեռ սո–ցիալիզմի կառուցումը հնարավոր է միայն պրոլետարիատի դիկտատուրայի և սո–ցիալիստական դեմոկրատիայի պայման–ներում։ Գրկ․ Լենին Վ․ Ի․, Իմպերիալիզմը որ–պես կապիտալիզմի բարձրագույն ստադիա, Երկ․, հ․ 22։ Նույնի, Սպաոնացող աղետը և ինչպես պայքարել նրա դեմ, Երկ․, հ․ 25։ Программные документы борьбы за мир, демократию и социализм, М․, 1961; Между–народное Совещание коммунистических и рабочих партий․ Москва, 1969 (Сборник материалов), Прага, 1969; Идеология совре–менного реформизма, М․, 1970; Tho–mas N․, Democratic socialism, N․ Y․, 1953; Sozialdemokratie in Europa, Hannover, 1966․ Ա․ կոււիկյաՆ
ԴԵՄՈԿՐԱՏԱԿԱՆ 5ԵՆՏՐԱԼԻ&Մ, մարքս– լենինյան կուսակցությունների ղեկա–վարման, սոցիալիստական պետության, սոցիալիստական տնտեսության կառա–վարման կազմակերպական կառուցվածքի կարևորագույն սկզբունք։ Ըստ ներկա ՍՄԿԿ կանոնադրության, Դ․ ց․ նշանա–կում է՝ «․․․ ա) կուսակցության բոլոր ղե–կավար օրգանների ընտրականություն՝ ներքնից մինչև վերև, բ) կուսակցական օրգանների պարբերական հաշվետվու–թյուն իրենց կուսակցական կազմակեր–պությունների և վերադաս օրգանների առջև, գ) կուսակցական խիստ կարգա–պահություն և փոքրամասևության են–թարկվելը մեծամասնությանը, դ) վերա–դաս օրգանների որոշումների պարտա–դիր լինելը ստորադաս օրգանների հա–մար» (ՍՄԿԿ XXIV համագումարի նյու–թերը, 1971, էջ 291)։ Եթե դասակարգային անտագոնիստական հասարակության մեջ դեմոկրատիան և ցեևտրալիզմը ևակադիր ևն և գտնվում են մշտական կոնֆլիկտի մեջ, ապա սոցիալիզմի պայմաններում դրանք հանդես են գալիս դիալեկտիկա–կան միասնության մեջ։ Գ․ ց–ի գաղափարը, որպես պրոլետարական հեղափոխական կուսակցության կառուցվածքի կազմա–կերպական սկզբունք, առաջ են քաշել Կ․ Մարքսը և Ֆ․ էնգելսը․ այն իր գործ–նական արտահայտությունն է գտել Կո–մունիստների միության կազմակերպա–կան կառուցվածքում։ Ընդհանրացնելով պրոլետարիատի դասակարգային պայ–քարի փորձը՝ Վ․ Ի․ Լենինը զարգացրեց Դ․ ց–ի սկզբունքը։ «Ի՛նչ անել», «Նամակ ընկերոջը մեր կազմակերպական խնդիր–ների մասին», «Մի քայլ առաջ, երկու քայլ հետ» և այլ աշխատություններում նա մշակել է նոր տիպի պրոլետարական կու–սակցության կազմակերպական սկզբունք–ները։ Կուսակցական կյանքի Լենինի մշա– կած նորմերը դրվել են ՌՍԳԲԿ երկրորդ համագումարի (1903) ընդունած կուսակ–ցության կանոնադրության հիմքում, որ ճշտվել ու լրացվել է հետագա համագու–մարներում ու կոնֆերանսներում։ ՌՍԳԲԿ I կոնֆերանսը (1905) Դ․ ց–ի սկզբունքը համարել է անվիճելի։ ՌՍԴԲԿ չորրորդ (միավորիչ) համագումարում (1906) առա–ջին անգամ կանոնադրության մեջ մտցվեց՝ կուսակցության բոլոր կազմակերպություն–ները կառուցվում են Գ․ ց–ի սկզբունքնե–րով դրույթը։ ՌԿ(բ)Կ ութերորդ համա– ռուսաստանյան կոնֆերանսում (1919) Դ․ ց․ ընդունվեց որպես կուսակցության կազ–մակերպական կառուցվածքի ղեկավար սկզբունք։ Դ․ ց–ի դեմ հանդես են եկել տրոցկիստները, «ձախ կոմունիստները» և հակակուսակցական այլ խմբավորում–ներ, որոնք, քողարկվելով կուսակցու–թյան մեջ դեմոկրատիայի զարգացման քողի տակ՝ ձգտում էին ազատություն տալ ֆրակցիոնականությանը, դրանով իսկ փորձելով պառակտևլ կուսակցության միասնությունը։ ՌԿ(բ)Կ տասներորդ հա–մագումարը (1921) դատապարտել է կու–սակցության մեջ ամեն տեսակ խմբավո–րումների գոյությունը և ընդունել Լենինի առաջ քաշած «կուսակցության միասնու–թյան մասին» բանաձևը։ ՍՄԿԿ քսանե–րորդ համագումարը (1956) մատնանշել է Դ․ g-ի սկզբունքների խստիվ պահպան–ման անհրաժեշտությունը, որն իր արտա–հայտությունը գտավ ՍՄԿԿ ԿԿ–ի հոկտեմ–բերյան (1964) պլենումից հետո՝ կենտրո–նում և տեղերում կոլեկտիվ ղեկավարման սկզբունքի հետագա ամրապնդման, կու–սակցական մարմինների պլենումների դե–րի բարձրացման, կադրերի նկատմամբ լիովին վստահության դրսնորման, ներ–կուսակցական ինֆորմացիայի բարելավ–ման մեջ։ Դ․ ց–ի գիտական սկզբունքները և հիմունքները դրված են սովետական պետ․ օրգանների, արհմիությունների, ԼԿԵՄ և մյուս կազմակերպությունների հիմքում։ Դ․ ց․ օրգանապես կապված է ներկուսակցական դեմոկրատիայի հետ, որ նշանակում է՝ կուսակցական համա–գումարների, կոնֆերանսների, պլենում–ների, ժողովների սիստեմատիկ ևրավի– րում, քննադատության և ինքնաքննադա–տության ծավալում ևն։ Դ․ ց․ ժողովրդակաև տևտ fa–un! թյան կառավարման մեջ, սոցիալիզմի ժամանակ տնտեսության ղե–կավարման արմատական սկզբունք որ համապատասխանում է սոցիալիզմի էու–թյանը։ Ընդգրկում է արտադրության, բաշխման, վւոխանակության և սպառման պրոցեսները։ Դ․ ց–ի կարնորագայն գիծը մի կողմից կենտրոնացված տնտ․ ղեկա–վարման առաջատար դերն է, մյուս կող–մից՝ սոցիալիզմին ներքնապես հատուկ կառավարմաև դեմոկրատական բնույթը։ ժող․ տնտեսության կառավարման մեջ Դ․ ց–ի հիմնական մեթոդական և տեսա–կան գաղափարներն առաջադրել և ձևա–կերպել է Վ․ Ի․ Լենինը։ Արտադրության միջոցների հանրային սոցիալիստական սեփականությունը հնա–րավորություն է ընձեռում և անհրաժեշտու–թյուն դարձնում ամբողջ հասարակության մասշտաբով կենտրոնացնելու տնտ․ կա–ռավարման կարնորագույն ֆունկցիանե–րը։ Դ․ ց․ միաժամանակ ենթադրում է ձեռնարկությունների և մյուս տնտ․ օղակ–ների հարաբերական տնտ․ ինքնուրույ–նություն։ Կենտրոնացված կարգով որոշ–վում են ժողովրդատնտեսական կառուց–վածքը և համամասնությունները, հա–սարակության տնտ․ զարգացման ուղղու–թյունները և տեմպերը, համաձայնեցվում ու կապակցվում են պետ․ պլանները, անց–կացվում է միասնական տեխ․ առաջըն–թացի, կապիտալ ներդրումների, արտա–դրության տեղաբաշխման, աշխատավար–ձի, գների, ֆինանսների բնագավառնե–րում, իրագործվում հաշվառման և վիճա–կագրության, մշակվում տնտեսության վարման նորմերի համակարգ՝ տնտ․ բո–լոր օղակների համար։ Տնտ․ կառավար–ման մյուս ֆունկցիաներն իրականացնում են ինքնուրույն գործող ձեռնարկություն–ներն ու մյուս օղակները։ Տնտ․ ինքնու–րույնությունը, աշխատավորների ստեղծա–գործական նախաձեռնությունը զարգա–նում են կենտրոնացված տնտ․ ղեկավար–ման պայմաններում։ Տնտ․ կառավարման խիստ կենտրոնացումը, բյուրոկրատական ցևնտրալիզմը խաթարում են աշխատա–վորների, կոլեկտիվների նախաձեռնու–թյունը, իջեցնում նրանց պատասխանա– տըվությունը, իսկ ցենտրալիզմի թուլացու–մը հնարավորություն չի ընձեռում իրա–գործելու արդյունավետ պլանավորում, մասնատում է գործունեությունը, հասցը– նում տեղայնության։ Կենտրոնացման և ինքնուրույնության, միանձնյա ղեկավա–
