ցուև (Կասպից ծովը)։ 2․ Տ և կ in ո ն ի– կ ա յ ու մ, երկրակեղևի ճկման մարզը, որը լր իվ կամ մասամբ լցված է նստվածք–ներով (օրինակ, Տաջիկական Դ․ Միջին Ասի այում, Արարատյան գոգավորությունը ՏՍՍՏ–ում)։
ԴԵՊՈՒՏԱՏ (լատ․ deputatus – ուղարկ–ված), պետական իշխանության ներկայա–ցուցչական մարմինների ընտրովի անդամ։ ՍՍՏՄ–ում Դ․ ժողովրդից լիազորված է մասնակցելու սովևտևերի կողմից պետ․ իշխանության իրականացմանը։ Դ․ ընտըր– վում է , ընդհանուր, հավասար և ուղղակի ընտրական իրավունքով՝ գաղտևի քվեար–կությամբ։ Գ․ կարող է լինել ՍՍՏՄ յուրա–քանչյուր քաղաքացի, անկախ ռասայական ու ազգային պատկանելությունից, սեռից, դավանանքից, կրթական ցենզից, նստա–կեցությունից, սոցիալական ծագումից, գույքային դրությունից և աևցյալ գործու– նեություևից։ Դ․ կարող են ընտրվել ՍՍՏՄ Գերագույն սովետում՝ 23, միութենա–կան և իևքնավաո հանրապետությունների Գերագույն սովետներում՝ 21, տեղական սովետներում՝ 18 տարին լրացրած քա–ղաքացիները։ Դ․ պարտավոր է մշտական կապ պահպանել ընտրողների, իրեն դե–պուտատության թեկնածու առաջադրած աշխատավորական կոլեկտիվների հետ, հասնել ընտրողների նակազնևրի կատար–մանը, նրանց իրազեկ դարձնել սովետի աշխատանքին, մասնակցել օրենքների, սովետի ու նրա մարմինների որոշումների կատարման կազմակերպմանը, կատարել քաղաքացիների կանոնավոր ընդունելու–թյուն, ընթացք տալ նրանց առաջարկու–թյուններին, դիմումներին ու գանգատնե–րին։ Դեպուտատական պարտականու–թյունների կատարման համար Դ–ին իրա–վունք է վերապաևվում՝ հարցեր մտցնելու սովետի քննարկմանը (Գերագույն սո–վետների Դ–ներն ունեն օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք), մասնակ–ցելու հարցերի քննարկմանը, որոշում–ների (օրենքների) ընդունմանը, ընտրելու և ընտրվելու սովետի մարմիններում, սո–վետի իրավասության մեջ մտնող ցանկա–ցած հարցի առնչությամբ հարցադրումով դիմելու պետ․ կառավարման մարմիննե–րին ու պաշտոնատար անձանց, օրենքով սահմանված ժամկետներում պատաս–խան ստանալու այդ կապակցությամբ։ ՍՍՏՄ–ում աշխատավորների դեպուտատ–ների սովետների դեպուտատների ստա–տուսի մասին օրենքը սահմանել է դեպու–տատական հիմնական երաշխիքները։ Առանց սովետի նախնական համաձայնու–թյան, իսկ սեսիաների միջև ընկած ժամա–նակամիջոցում, առանց համապատասխան սովետի գործադիր կոմիտեի կամ Գերա–գույն սովետի Նախագահության նախնա– կաև համաձայնության Դ–ին չի կարելի ենթարկել քրեական պատասխանատվու–թյան, կալանավորել կամ դատական կար–գով նրա նկատմամբ վարչական տույժի միջոցներ ձեռնարկել։ Իրեն չարդարաց– րած Դ․ կարող է ետ կանչվել ցանկացած ժամանակ։ ՏՍՍՏ Գերագույն սովետի և տեղակաև սովետների Դ–ների իրավա–կան վիճակը կարգավորվում է ՏՍՍՏ Սահ–մանադրությամբ (1937), «ՍՍՏՄ–ում աշ–խատավորների դեպուտատների սովետ– ների դեպուտատների ստատուսի մասին» օրենքով (1972) և ՏՍՍՏ մի շարք այլ օրենսդրական ակտերով։ Տ․ Իաչաարյան
ԴԵՍԱՆՏ (ֆրանս․ descente – ափհանում, վայրէջք), հատուկ պատրաստականու–թյան զորքեր, որոնք իջեցվում են հակա–ռակորդի զբաղեցրած տերիտորիա, հիմ–նականում մարտական գործողություններ վարելու նպատակով։ Ըստ մասշտաբի և նպատակների Դ․ լինում է ստրատեգիա–կան, օպերատիվ և տակտիկական, իսկ ըստ զորքերի փոխադրման եղանակի՝ ծովային, օդային, տանկային և կոմբի–նացված։ Օդային Դ․ կարող է լինել պա–րաշյուտային, վայրէջքային կամ պարա– շյուտավայրէջքային։
ԴԵՍԱՆՏԱՅԻՆ ՆԱՎԵՐ, ծովային դեսանտ–ներ փոխադրող ն ափ հանող վերջրյա մարտանավերի կարգ։ Ըստ նշանակման լինում են մեծ, միջին ու փոքր Դ․ ն․ և կատերներ։ ԱՄՆ–ում, Մեծ Բրիտանիա– յում, Ֆրանսիայում և այլ երկրևերում Դ․ և․ լինում են ունիվերսալ, ևետևակա– յիև և տանկային, կան նաև դեսաևտայիև, փոխադրովի ևավաևորոգարաններ, ուղ– ղաթիռակիրներ ևն։ ժամանակակից Դ ն․ ունեն փոքր թաղվածք, դեսանտային տախտակամածի ու ներքին զետեղարան–ների մեծ տարողություն, կարող են դե–սանտներ ընդունել ն իջեցնել սարքավոր–ված (նավահանգիստ, նավակայան) ու չսարքավորված (լողափ, ջրադաշտ ևև) ափերում, փոթորկի ժամանակ հաղթա–հարել մեծ հեռավորություն։ Դ․ ն–ի տակ– տիկա–տեխնիկական ցուցանիշները կախ–ված են նրանց նշանակումից (ամերիկյան խոշոր տանկա–դեսանտային նավերի ջրա–տարողությունը 4–8 հզ․ ա է, արագու–թյունը՝ 22–37 կմ/ժ, տարողությունը՝ 4 դեսանտային կատեր, 30 տանկ, 500– 700 մարդ)։ Բոլոր Դ․ ն․ ինքնապաշտպա–նության համար զինվում են հրետանիով (գլխավորապես, զենիթային)։ Դեսանտա–յին գործողությունների ժամանակ գոր–ծում են նավատորմի մարտանավերի և ավիացիայի պաշտպանությամբ։ ԴԵ ՍԱՆՏԻՍ (De Santis) Ջուգեպպե (ծն․ 1917), իտալացի կինոռեժիսոր։ Ավարտել է Տռոմի համալսարանի փիլ․ ֆակուլտետը։ Նեոռեափզւէի հիմնադիր–ներից է*․ 1943–45-ին մասնակցել է իտալ․ դիմադրության շարժմանը, ընդունվել Իտալիայի կոմկուսի շարքերը։ Իր քաղ․ Կադր «Խորտակված անուրջներ» կինոնկա–րից (1953), ռեժ․ Տ․ դե Սանտիս և գեղարվեստակաև հայացքևերը մարմնա–վորել է առաջին իսկ ֆիլմում («Ողբերգա–կան որս», 1947)։ Լավագույն կինոնկար–ներն են՝ «Չկա խաղաղություն ձիթենի–ների տակ» (1950), «Տռոմը ժամը 11-ին» (1952), «Ամուսին տվեք Աննա Զակկեոյին» (1953, սովետական պրոկատում՝ «Խոր–տակված անուրջներ»)։ 1964-ին բեմադը– րել է սովետա–իտալական «Նրանք գնում էին Արևելք» կիևոնկարը։ Դե Ս–ի կինո–նկարներն ունեն խոր սոցիալական բնույթ, հագեցված են ռոմանտիկ շնչով։ Գրկ․ Ка ц е в И․, Джузеппе Де Сантис, [М․, 1965]․
ԴԵՍԵՆՍԻԲԻԼԱՏՈՒՄ (դե․․․ և լատ․ sen- sibilis – զգայուն), տես Ապազգայունա– ցում։ ԴԵ ՍԻԿԱ (De Sika) Վիտտորիո (1901- 1974), իտալացի կինոռեժիսոր ն կինո–դերասան։ Զարգացնելով նեոոեափզւէի Կադր «՛Հաց, սեր և երնակայություն» կինո–նկարից (1953), ռեժ․ Վ․ դ և Ս ի կ ա սկզբունքները՝ ստեղծել է «Շուշա» (1946), «Տեծանիվ հափշտակողները» (1948), «Ումբերտո Դ․» (1951), «Տաց, սեր ն երևակայություև» (1953), «Ահեղ դատաս–տան» (1961), «Երեկ, այսօր, վաղը» (1963), «Ամուսնություն իտալական ձևով» (1964, ըստ Դե Ֆիլիպոյի «Ֆիլումենա Մարտու– րանո» պիեսի), «Արևածաղիկևեր» (1970, «Մոսֆիլմ»-ի մասևակցությամբ, իտալա– ֆրանս․ արտադրություն) կինոնկարները։ Դե Ս–ի ստեղծագործություններն ունեն խոր ևումանիստական բնույթ՝ ներթա–փանցված բուրժ․ բարքերի, ֆաշիզմի ու պատերազմի դեմ բողոքով։ Դև Ս–ի դերա–սանական և ռեժիսորական աշխատանք–ներին հատուկ է ժանրային բազմազա–նությունը, հոգեբանական խորությունը, սուր սատիրականի ու նուրբ կոմիկակա–նի համադրումը։ Գրկ․ Богемский Г․, Витторио Де Сика, М․, 1963․
ԴԵՍԿՐԻՊՏԻՎ ԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, տես Նկարագրական Լեզվաբանություն։
ԳԵՍՄՈՒՐԳԻԱ (հուն, беацо^ – կապ, վի–րակապ և epvov– գործ), ուսմունք վի–րակապերի և վիրակապության մեթոդնե–րի մասին։
ԳԵՍՆԱ, գետ ՌՍՖՍՏ–ում և Ուկրաինական ՍՍՏ–ում, Դնեպրի ձախ վտակը։ Սկիզբ է առնում Սմոլենսկի բարձրությունից, Կինի մոտ թափվում Դնեպրի մեջ։ Երկարու–թյունը 1130 կւէ է, ավազանը՝ 88900 կւէ2։
