ւոի իներտությունը որոշվում է կետի ա զանգվածով, իսկ մարմնինը՝ M գումարա–յին զանգվածով (համընթաց շարժման դեպքում) և մարմնի զբաղեցրած ծավա–լում զանգվածի բաշխմամբ ու պտտման առանցքի նկատմամբ մարմնի իներցիա–յի մոմենտով (պտտական շարժման դեպ–քում)։ Լույսի արագությանը մոտ արա–գությամբ շարժվող մարմինների շարժում–ներն ուսումնասիրում է հարաբերականու–թյան տեսությունը, տարրական մասնիկ– ներինը՝ քվանտային մեխանիկան, իսկ լույսի արագությունից զգալիորեն փոքր արագությամբ շարժվող մարմինների շարժումները՝ դասական Գ․։ Վերջինիս հիմքում ընկած են Ի․ Նյուտոնի երեք օրենքները (տես Նյուտոնի, օրենքներ), որոնցից ստացվում են Դ–ի խնդիրների լուծման համար անհրաժեշտ բոլոր հավա–սարումներն ու թեորեմները։ Դ–ի խնդիր–ները երկու դասի են։ Առաջին դասի խըն– դիրներում պահանջվում է որոշել մարմնի վրա ազդող ուժերը, եթե հայտնի է մարմ–նի շարժման օրենքը։ Այդպիսի խնդրի դասական օրինակ է ւոի եզերական ձգո–ղության օրենքը։ Տեխնիկայում նմանօրի–նակ խնդիր է շարժվող մարմինների կա–պերի (տես Կապեր մեխանիկական) հա–կազդումները որոշելը։ Երկրորդ դասի խնդիրներում (Դ–ի հիմնական խնդիրներ) պահանջվում է որոշել մարմնի շարժման օրենքը, եթե հայտնի են նրա վրա ազդող ուժերը և սկզբնական պայմաննևրը (մարմ–նի դիրքը և արագությունը շարժումն սկսե–լու պահին)։ Օրինակ, իմանալով արկի արագությունը փողից դուրս գալու պահին (սկզբնական արագություն) ն շարժման ընթացքում արկի վրա ազդող ծանրության ու օդի դիմադրության ուժերը, կարելի է որոշել արկի շարժման օրենքը, մասնա–վորապես, ևետագիծը, թռիչքի հորիզոնա–կան հեռավորությունը, մինչև նպատակա–կետը շարժվելու ժամանակամիջոցը ևն։ Մեխանիկական տարբեր համակար–գերի, ինչպես նաև ոչ–համըևթաց շարժվող պինդ մարմինների շարժումները նկարա–գրող հավասարումները ստացվում են Դ–ի հիմնական օրենքից (Նյուտոնի երկ–րորդ օրենք)։ Մասնավորապես, z ան–շարժ առանցքի շուրջը պտտվող պինդ մարմնի համար ստացվում է Ize = Mz, որտեղ 12-ը մարմնի իներցիայի մոմենտն է z առանցքի նկատմամբ, e-ը՝ անկյու–նային արագացումը, Mz-ը՝ պտտող մո–մենտը, որը հավասար է մարմնի վրա ազ–դող բոլոր ուժերի մոմենտների ( z առանց–քի նկատմամբ) գումարին։ Մեխանիկական համակարգերի շար–ժումներն ուսումնասիրվում են նաև Դ–ի ընդհանուր թեորեմներով, որոնք ստաց– վում են Նյուտոնի ևրկրորդ և երրորդ օրենքներից։ Դրանցից են․ զանգվածների (կամ իներցիայի) կենտրոնի շարժման, շարժման քանակի մոմենտի, կինետիկ Էներգիայի փոփոխման թեորեմները։ Դ–ի խնդիրների լուծման համար Նյուտոնի երկրորդ օրենքի փոխարեն հաճախ օգտա–գործում են մեխանիկայի սկզբունքները (տես Դ՚Աչամբերքւ սկզբունք, Դ՝Աւամբեր– Լագրանժի սկզբունք, Մեխանիկայի վա– րիացիոն սկզբունքներ), ինչպես նաև դրանցից ստացվող շարժման հավասա– րումները, մասնավորապես Լագրանժի հա–վասարումները։ Նյուտոնի երկրորդ օրենքը և դրանից ստացվող բոլոր հետե– վանքները ճիշտ են միայն հաշվարկման իներցիալ համակարգերում, իսկ հաշվարկ–ման ոչ–իներցիալ համակարգերում ճիշտ կլինեն միայն այն դեպքում, երբ հաշվի ևն առնվում նաև տեղափոխման և Կորիո– լիսի՝ իևերցիայի ուժերը (տես Հարաբե–րական շարժում)։ Այդպիսի խնդիրներ են առաջանում, երբ հետազոտվում է Երկրի պտտման ազդեցությունը մարմին–ների (Երկրի մակերևույթի նկատմամբ) շարժումների վրա։ Դ–ում քննարկվում են նաև հատուկ խնդիրներ, գիրոսկոպի տե–սություն, շարժման կայունության տեսու–թյուն, մեխանիկական տատանումների տեսություն, հարվածի տեսություն ևն։ Դ–ի օրենքները կիրառվում են միայն հոծ միջավայրերի շարժումներն ուսումնասի–րելիս, ընդ որում, կախված միջավայրի հատկություններից՝ տարբերում են․ նյու–թական կետի և նյութական կետերի հա–մակարգի Դ․, պինդ մարմնի Դ․, փոփո–խական զանգվածով մարմնի Դ․, դեֆոր– մացվող մարմնի Դ․, հեղուկի և գազի Դ․։ Կոնկրետ մարմինների նկատմամբ Դ–ի մեթոդների կիրառման շնորհիվ առա–ջացել են երկնային մեխանիկան, բալիս–տիկան, հրթիռի Դ․ ևն։ Գրկ․ Лойцянский Л․ Г․, Лурье А․ И․, Курс теоретической механики, т, 2, 5 изд․, М․, 1954․
ԴԻՆԱՄԻԿԱ (<հուն․ 6vva^uc;–ուժ, զո–րություն), երաժշտութ՜յան մեջ․ 1․ հնչման ուժգնության երնույթը ն դրա ուսմունքը։ Երաժշտական երկի բովանդա–կության (բնույթի, տրամադրության) բա–ցահայտումը խոշոր չափով կախված է նրա ևնչման հարաբերական ուժգնությու–նից, կատարման ընթացքում դրա փոփո–խություններից, մասնավորապես՝ դի–նամիկական հակադրությունների կիրա–ռումից։ Դ–ի երանգները նոտաներում նշվում են իտալ․ բառերով և սրանց սկզբնատառերով (տես Ն ուռա գրություն)։ Լատինական նևմագրության մեջ եղել են միայն շեշտեր, հայկ․ խազերում, Կոմի– տասի տվյալներով՝ ձայնուժի հատուկ նշաններ, 6ո․ Ս․ Բախի վոկալ գործե–րում միայն՝ f(forte–ուժգին) և p(piano– մեղմ), իսկ կլավիրային գործերում Դ․ բացառիկ դեպքերում է նշված։ Երաժշտ․ մեջ հոգեբանական նախասկզբի խորաց–ման և գործիքների ու կատարողական արվեստի կատարելագործման հետ մեկ–տեղ մեծացել է Դ–ի երանգների արտա–հայտչական դերը, ավելացել դրանց քա–նակը, տարբերակումը, ըստ այնմ՝ ման– րամասնացել է նշումը նոտաներում։ Չնւա յած դրան, երաժշտական երկը կատա–րելիս շատ բան մնում է կատարողի գեղա–գիտական նախաձեռնությանը, նրա ստևղ– ծագործական մեկնաբանմանը։ 2․ Որպես երաժշտական ձայնագիտության բաժին ուսումնասիրում է երաժշտական գործիք–ների հնչման ուժային հնարավորություն–ները և նպաստում գործիքաշինությանը (տես նաև Ձայնագիտություն երաժշտա–կան)։ Ռ․ Աթւսյան
ԴԻՆԱՄԻԿԱԿԱՆ ԱՄՐՈՒԹՅՈՒՆ, կոնստ–րուկցիայի և նրա տարրերի նյութի՝ դի– նամիկական բեռնվածքների ազդեցու–թյանը դիմադրելու ունակությունը՝ առանց տարրերի քայքայման և նրանց ձևի Էական փուիոխության։ Պարբերաբար կրկնվող բեռնվածքների ազդեցությաև դեպքում նյութի Դ․ ա․ թվապես բնութագրվում է դիմացկունության սահմանով (տես Հոգ–նածություն մետաղների), որը լարում–ների տատանումների մեծ ամպլիտուդ– ների դեպքում զգալիորեն փոքր է ստա–տիկական ամրության սահմանից։ Տար–վածի դեպքում Դ․ ա․ բնութագրվում է ամենամեծ լարումով, որին նյութը կարող է դիմանալ հարվածի փոքր ժամանակա–հատվածում, ինչպես նաև հարվածային ճլությամբ։
ԴԻՆԱՄԻԿԱԿԱՆ ԵՐԿՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, ֆիզիկական երկրաբան ու– թ յ ու ն, երկրաբանությաև ուղղություն, ուսումնասիրում և պարզաբանում է երկ–րի ռելիեֆի ու ներքին կառուցվածքի փոփոխության, ապարների առաջացման ու քայքայման երնույթները։ Դ․ ե․ ձևա– վորվել է XIX դ․ սկզբներին Չ․ Լայեփ ու Է․ Զյուսի աշխատանքնևրի հիման վրա։ Դ․ և․ հետազոտում է երկրաբանական արտածին և ներծին երևույթևևրը (տես Արտածին պրոցեսներ, Ներծին պրոցես–ներ)։ Երկրաբանության բոլոր ճյուղերը, առանձնապես տեկտոնիկաև, հրաբխա–գիտությունը, սեյսմոլոգիան, գեոմորֆո–լոգիան, այս կամ այն չափով կապված են Դ․ ե–յան հևտ։ Լաբորատոր պայման–ներում երկրաբանական երևույթների մո–դելավորումը, երկրաֆիզիկայի, երկրա–քիմիայի ու թերմոդինամիկայի տվյալնե–րը լայնորեն կիրառվում են Դ․ ե–յան բնա–գավառում։ Դ․ ե․ նպաստում է շիևարարու– թյան և օգտակար ևանածոների որոնման տեղամասերը ճիշտ ընտրելուն։ Գրկ․ Якушева А․ Փ․, Динамическая геология, М․, 1970․
ԴԻՆԱՄԻԿԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԱՎՈՐՈՒՄ, տես Մաթեմատիկական ծրագրավորում։
ԴԻՆԱՄԻԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳ (դասական իմաստով), ազատության վերջավոր թվով աստիճաններ ունեցող մեխանիկական հա–մակարգ։ Այդպիսին է դասական դինա–միկայի օրենքներով շարժվող վերջավոր թվով նյութական կետերի կամ պինդ մար–մինների համակարգը։ Դ․ հ–ի վիճակը բնութագրվում է նրա դասավորությամբ, ընդ որում, շարժման օրենքը նշում է հա–մակարգի վիճակի փոփոխման արագու–թյունը։ Պարզագույն դեպքում համակարգի վի–ճակը կարելի է բնութագրել wi, W2, ․․․, Wm մեծություններով, որոնք կարող են ստանալ կամայական (իրական) արժեք–ներ, ընդ որում, երկու տարբեր wi, ․․․,wm և w՝i, ․․․, w՝i խմբերին համապատաս–խանում են համակարգի տարբեր վիճակ–ներ և հակառակը։ Այն դեպքում, երբ Wi-երը և w՝i-ները մեծությամբ քիչ են տարբերվում, համակարգի համապատաս–խան վիճակները մոտ են և շարժման օրեն– քը գրվում է wi = fi(wi, ․․․,Wm) դիֆերեն–ցիալ հավասարումների անսքով, ուր i=l, 2, Դիտարկելովwi, ․․․, wm ար– ժեքները որպես m-չափանի տարածու–թյան w կետի կոորդինատնևր, կարելի է համապատասխան Դ․ հ–ի վիճակը երկրա–
