Դեղնա–շիկակարմիր է, լինում է ևան մոխ–րագույն, սն, սպիաակ և բծավոր։ Վա–րում է գիշերային ն մթնշաղային կյանք, ապրում ոչ մեծ խմբերով։ Ունենում է 6– 8 ձագ։ Տանդիպում է միայն Ավաորալիա– յում, մեծ վնաս է հասցնում անասնապա–հությանը, որի պատճառով գրեթե ոչըն– չացվել է։ Տեշտ ընտելացվում ն լավ խաչա–սերվում է տարբեր ցեղի ընտանի շների հետ։ Դինգո
ԴԻՆՆԻԿ Ալեքսանդր Նիկոլանիչ (1876– 1950), սովետական մեխանիկ։ ԱՍՏՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1946)։ Ավարտել է Կիևի համալսարանը (1899)։ 1914–41-ին եղել է Դնեպրոպետրովսկի լեռնային ն մետա– լուրգիական ինստ–ների, 1944-ից՝ Կինի ևամալսարանի պրոֆևսոր։ Աշխատանք–ները վերաբերում են ձողերի և կա–մարների կայունության, սալերի և մեմբ–րանների ամրության ու տատանումների հարցերին։
ԴԻՆՈՋԱՎՐԵՐ (<հուն․ 6eiv6£– անսո–վոր, սարսափելի և aaupa–մողես), մե–զոզոյան բրածո սողունների խումբ։ Տայտ–նի են միջին տրիասից։ Ապրել են մինչև վերին կավճի վերջը։ Երկարությունը հա–սել է 25 մ։ Մեծ մասամբ ունեցել են փոքր գլուխ, երկար պարանոց, պոչ, լավ զար–գացած կոնքոսկր ն հետին վերջավորու– Դինոզավրի կս՜ախքը թյուններ։ Որոշ ներկայացուցիչներ կրել են պաշտպանական միջոցներ (ոսկրային զրահ, փշեր–ելուններ, եղջյուրներ)։ Բազ–մացել են ձվերով։ Բաժանվում են 2 կար–գի՝ մողեսակոնքավորներ և թռչնակոնքա– վորներ։ Տնագույն Դ․ եղել են ցամաքային գիշատիչներ։ Տրիասի վերջում առաջացել են ամենակեր ն խոտակեր Դ․, որոնք ապրել են ջրային ավազաններում ն ծո–վի մերձափնյա գոտում։ Դ–ի բրածո մնա–ցորդներ (կմախք, գանգ, ձվեր) հայտնա–բերվել են բոլոր մայր ցամաքներում (ՍՍՏՄ–ում՝ Ղազախստանում, Ուզբեկըս– տանում, Տաջիկստանում, Կիրգիզիայում)։ Սովետական հնէաբանների արշավախում– բ՜ը 1946–49-ին ՄԺՏ–ում հայտնաբերել է Դ–ի լրիվ պահպանված կմախքներ։ Դ․ ղեկավարող բրածոներ են մեզոզո– յի ցամաքայիև նստվածքների երկրաբա–նական հասակի որոշման ևամար։
ԴԻՈԳԵՆԵՍ ԼԱԵՐՏՑԻ ((ՃԼ07^Դ6 ծ Лаёр- Tioc;) (մ․ թ․ III դ․ I կես), հին հունական փիլիսոփայության պատմաբան։ Նրա «Նշանավոր փիլիսոփաների կյանքի, ուս–մունքների և ասացվածքների մասին» աշխատությունը անտիկ դարաշրջանի փի–լիսոփայության պատմությանը վերաբե–րող և մեզ ևասած միակ երկն է։ Այն ևե– տաքրքրական տեղեկությունևեր է հաղոր–դում հուն, փիլիսոփաների կենսագրու–թյունների ն ուսմունքների մասին, որ քննադատորեն օգտագործվում է նաև այժմ։
ԴԻՈԳԵՆԵՍ ՍԻՆՈՊԱՑԻ կամ Դ ի ռ– գենես Կինիկ (ձւօ^^ղք; ծ Sivco- jietfe) (մ․ թ․ ա․ մոտ 404–323), հույն փիլիսոփա, Կինիկյան դպրոցի հիմնա–դիր, Անտիսֆենի աշակերտը։ Դ․ Ս․ ըն–դունում էր միայն եզակիների գոյությու–նը, քննադատելով գաղափարների, որ–պես ընդհանուր գոյությունների մասին Պլատոնի ուսմունքը։ Նա վճռականորեն մերժել է քաղաքակրթության պատմական նշանակությունը, պահանջել վերադարձ նախնադարյան վիճակին կամ նույնիսկ կենդանական կյանքին։ Մշակույթը հայ–տարարել է բռնություն մարդու վրա, մեր– ժել պետության անհրաժեշտությունը, իրեն հայտարարել աշխարհի քաղաքացի։ Բարոյական ն հասարակական կյանքի նկատմամբ Դ․ Ս–ու ունեցած անտարբե–րությունը հասցվել է կյանքի լոկ ամեևա– անևրաժեշտ պահանջմունքների ընդուն–մանը։ Ավանդույթի համաձայն Դ․ Ս․ ապ–րել է տակառում, դրանով ընդգծելով հարմարավետ կյանքի նկատմամբ իր ունեցած անտարբերությունը։ Նա մերժել է նաև բազմաստվածությունը, կրոնական ողջ պաշտամունքը, քննադատել է դասա–յին տարբերությունները, հարուստների ցոփությունը, քարոզել՝ ասկետիզմը։ Գրկ․ Դիոգինես, Ալեքսանղրապոլ, 1900։
ԴԻՈԳԵՆԵՍԻ ԼԱՊՏԵՐ, ըստ հին հունա–կան ավանդության Դիոգենես Սքւնուցա– ցին (մ․ թ․ ա․ մոտ 404–323) օրը ցերեկով, վառվող լապտերը ձեռքին, շրջում էր Աթենքի փողոցներով։ Երբ հարցնում էին այդ տարօրինակ վարմունքի պատճառը, պատասխանում էր, թե մարդ է որոնում։ Այստեղից էլ՝ Դ․ լ․ արտահայտությունը։ ԴԻՈԴ [դի․․․ ն (էչեկար)ոդ], էլեկտրական հոսանքի միակողմ հաղորդականությամբ էլեկտրավակուումային, իոնային (գա– զապարպիչային) կամ կիսահաղորդչային երկէլեկտրոդ սարք։ Էլեկտրավակուումա– յին և իոնային Դ–ների էլեկտրոդներն են ուղղակի կամ անուղղակի շիկացման կա–թոդը և անոդը։ Անոդի դրական լարման դեպքում էլեկտրավակուումային Դ–ի էլեկտրոդների միջն ստեղծվում է Էլեկ–տրոնային ևոսանք։ Ցածր ճնշման ինևրտ գազ, ջրածին կամ սնդիկի գոլորշի պարու– նակող Դ–ում առաջանում ևն էլեկտրոնա–յին ն իոնային հոսանքներ։ Անոդի բացա–սական լարման դեպքում այդ Դ–ներում հոսանք չկա (տես էչեկւորավակուումային սարք, Գազաւորոն)։ Կիսահաղորդչային Դ–ում միակողմ հաղորդականությունը կի– սահաղորդչում կամ մետաղ–կիսահաղոր– դիչ կոնտակտում էլեկտրոնախոռոչային անցում առաջանալու հետնանք է (տես Կիսահաղորդչային դիոդ)։ Դ–ները կիրա–ռում են ռադիոտեխնիկայում, էլեկտրոնի–կայում, էներգետիկայում և տեխնիկայի այլ բնագավառներում, գլխավորապես փոփոխական հոսանքի ուղղման, դե– տեկտման, հաճախականությունների փո–խակերպման ու բազմապատկման և էլեկ– տըրական շղթաների անջատման համար։
ԴԻՈԴՈՐՈՍ ՍԻԿԻԼԻԱՏԻ (ձւօՑաթօ; ծ SixeXicox^) (մ․ թ․ ա․ մոտ 90 – մ․ թ․ ա․ 21), հույն պատմիչ։ Ծնվել է Սիկիլիա կղզու (այստևղից էլ՝ Սիկիլիացի անվա–նումը) Ագիրիա կամ Արկիռիա քաղաքում։ Շրջագայել է Եվրոպայի և Ասիսքյի շատ երկրներում։ Տաստատվելով Տռոմում՝ գրել է «Պատմական գրադարան» աշխատու–թյունը (40 գրքից բաղկացած), որտեղ շարադրել է Տունաստանի, Տռոմի, Տին Արևելքի ու հելլենականացված երկրնե–րի պատմությունը, աշխարհագրությունը՝ չանտեսելով ազգագրական ու մշակու–թային հարցերը։ Առաջին 6 գրքում Դ․ Ս․ ազգախոսական եղանակով շարադրել է ավանդական ժամանակների պատմությու–նը (մինչև Տրոյայի կործանումը), մյուս–ներում՝ տարեգրության ձևով պատմու–թյունը հասցրել է մինչև Տուլիոս Կեսարի Գաղիակաև պատերազմները (մ․ թ․ ա․ 60)։ 15 գիրք (1–5 և 11–20) պահպան–վել են լրիվ, մյուսներից՝ հատվածներ։ Դ․ Ս–ի աշխատության շարադրանքը հըս– տակ է, չափազանցություններից զերծ։ Սակայն քննական վերաբերմունքը թույլ է, իսկ նյութի դասավորությունը տարե–գրության տեսքով խաթարևլ է դեպքերի կապակցությունը։ Դ․ Ս–ի երկում մի քա–նի կարևոր տհղեկություևներ կան նաև Տայաստանի վերաբերյալ։ Այսպևս, Դ․ Ս․ գրում է Տայոց Արդոատես թագավորի (տակավիև անճանաչ) մասին, որի ուժե–րով մ․ թ․ ա․ III դ․ սկզբին Կապադովկիա– յի գահաժառանգ Արիարաթես II ազատա–գրել է հայրենիքը մակեդոնական տիրա–պետությունից և վերակաևգնել թագավո–րությունը։ Դ․ Ս․ տեղեկություններ է հա–ղորդում նաև Մեծ Տայքի, Ծոփքի ու Կա– պադովկիայի մ․ թ․ ա․ II դ․ քաղ․ հարա–բերությունների մասին։ Դ․ Ս–ի մատենա–գրական երկի մասին ակնածանքով է ար–տահայտվել Մովսես Ւարենացին (գիրք Գ, գլ․ Ա)։ Երկ․ Պաամութիւն Մեծին Աղեքսանդրի Մա– կեդոնացւոյ, թարգմանեալ ի Մաւոենադա– րանէ պաւոմագրութեանց Դիոդորոսի Սիկի– լիացւոյ մեծանուն հեղինակի ի Գաբրիէլ սարկաւագէ Վարժապեաեան Պաակփնեանց, Ասարախան, 1827։ Diodori Bibliotheca his–torical․․, v# 1–5 [ed․], J․ Teubner, Aipsiae, 1888–1906; Историческая библиотека, т․ 1-6, СПБ, 1774–75․
ԴԻՈԿՂԵՏԻԱՆՈՍ Գայոս Ավրելիոս Վա– լերիոս (Gaius Aurelius Valerius Diocle- tianus) (մոտ 243, Դիոկլեա – 313, Դալ– մատիա), հռոմեական կայսր 284–305-ին։ Կայսրության հասարակական–տնտ․, քաղ․ ճգնաժամը վերացնելու նպատակով կա–տարել է վարչական, դրամական, հարկա–յին, հողային, ռազմ, և այլ բարեփոխում–
