Պ․ Դուրյան Ե․ Մ․ Դուբյան–Աբմենյան կի կենդանության օրոք բեմադրվել են «Թատրոն Օսմանիե»-ում և մեծ ևաջողու– թյուն ունեցել։ Դ–ից մեզ է հասել 39 բանաստեղծու–թյուն, որոնցից 26-ը գրված են 187ք–ին։ Տայրենասիրական մի քանի երգերում («Վիշտք հայուն», «Իղձք առ Տայաստան»), նկարագրելով Տայաստանի ծանր վիճա–կը, Դ․ փրկության ելքը համարում էր լու–սավորությունն ու միաբանությունը, կոչ էր անում դիմել ինքնապաշտպանության («Նոր սև օրեր»)։ Դ–ի բանաստեղծություն–ները, որոնց մեծ մասի քնարական հերո–սը ինքը՝ հեղինակն Է, ունեն հասարա– կակաև ու համամարդկային արժեք։ Դ․ հայ նոր քնարերգության առաջին խոշոր սիրերգակն է։ "Նրա սիրային տաղերում («Ի՜ցիվ թե», «Պետք է մեռնի՜լ», «Սիրեցի քեզ») առկա են դիմանկարային շատ մաևրամասներ, բայց բանաստեղծի հա–մար Էականը արտաքինը չէ, այլ ապրում–ները, հոգեբանությունը։ Դ–ի ընկսղ– մամբ ’ բնության գեղեցկությունները կրա–վորական են, բնությունը ձգտում է նմանվել կույսին, ներշնչվում է նրանից («Նե», «Զ՚նե պաշտեմ», «Մանիշակ», «Ներա հետ»)։ Նա լքերժված սիրո երգիչ է («Տծծյունք», «Սիրել», «Դրժել»), բայց անկարող է ապրել առանց սիրո։ «Պա–տանի Դուրյանը,– գրել է Վ․ Բրյուսովը,– մնում է հայ պոեզիայի պատմության մեջ որպես վառ, հրաշեկ շտրիխ․ ի թիվս մյուս, ավելի հանդարտ բանաստեղծների, նա ցույց տվեց, թե ինչ է նշանակում ստեղծա–գործության մեջ «ավյունը», անմիջական ապրումների ուժը․․․ Սրանում է Դուրյանի ստեղծագործության պատմական նշա–նակությունը․․․» («Տայաստանի և հայ կուլտուրայի մասին», 1967, էջ 109)։ Տայ նոր քնարերգության մեջ Դ․ սկըզբ– նավորել է մարդու մեջ մարդկայինը պաև– պանելու և զարգացնելու թեման։ «Լճակ», «Ի՜նչ կըսեն» բանաստեղծություններում դատապարտել է անտարբեր միջավայրը, բողոքել նրա անմարդկայնության դեմ։ Նրա քնարական հերոսը սիրում է կյան–քը, սակայն աշխարհում «անապակ սեր», «ազատ օղ» ն ազատություն չգտնելով, փարվում է գերեզմանին։ Մահվան ու գերեզմանի գաղափարները Դ–ի ստեղծա–գործության ւքեջ հանդես են գալիս որ–պես ներկայի դեմ բողոքի կրքոտ ու տա–ռապալի արտահայտություններ («Տեծեծ– մունք»)։ Այդ տառապանքը ողբերգական է դառնում նշանավոր «Տրտունջք»-ում։ Բանաստեղծը կարեկցում է բոլոր նրանց, ովքեր «վսեմ երազներ» ունեին, բայց որոնց բաժին էր ընկել «սև ճակատագի– րը»։ Մարդու և կյանքի նկատմամբ ունե–ցած սերն ստիպում է բանաստեղծին ընդ– վըզել աստծու դեմ։ Դ․ մարդկության հա–մար տենչում էր մի ուրիշ աշխարհ և երա–զում․ «Ա՜հ, երբ պիտի ջնջվի աշխարհիս վրայեն թագը, փառքը և միայն եղբայրու–թյունը իր մանիշակներովը մարդոց ճա–կատը պիտի պճնե փոխանակ դափնիի․․․», «Ե՛րբ տիեզերք համեղբայրության վա–ռարան մը պիտի ըլլա» (Երկ․ ժող․, հ․ 2, 1972, էջ 85, հ․ 1, 1971, էջ 121)։ Դ․ վերականգնեց միջնադարյան քնար–երգության հետ պատմականորեն խզված կապը, հրաժարվեց կլասիցիզմից, նկա–րագրությունից, բանաստեղծությանը ևա– ղորդեց զգացմունքային խորություն, հո–գեբանություն։ Նա խոր հետք է թողել հայ բանաստեղծության վրա։ Դ–ին բարձր են գնահատել Տ․ Թումանյանը, Գ․ Զոհ– րապը, Մ․ Մեծարենցը, Դ․ Վարուժանը, Վ․ Տերյանը, Ե․ Չարենցը, Պ․ Սնակը, ինչպես նաև Ցու․ Վեսելովսկին, իտալացի գրողներ ու քննադատներ Զ․Պ․ Լաչինին, Ֆ․ Ն․ Վալենտինիև, Ա․ Վիոլանտեն։ Նրա բանաստեղծությունները թարգմանվել են ֆրանս․, անգլ․, գերմ․, ռուս․, իտալ․, ռում․, բուլղ․, հունգ․, հուն․, պարսկ․, թուրք․։ Երկ․ Երկ․, կազմ, և տեքստը խմբ․ Տ․ Աճաո–յան, Ե․, 1947։ Երկ․ Ժող․, հ․ 1-2, Ե․, 1971–72։ Տաղք և թատերգությունք, ԿՊ, 1872։ Տաղք և թատերգությունք, նամականի, դամբանա–կան․․․, ԿՊ, 1893։ Բանաստեղծություններ, վաղ–պատ, 1904։ Տաղք և նամականի, Նյու 6որք, 1918։ Ընտիր քերթվածներ, Վնն․, 1922, Տալեպ, 1945։ Քերթվածներ, Բեյրութ, 1926։ Տաղեր, Ե․, 1932։ Տաղեր, նամակներ․․․, Վնտ․, 1945։ Տաղք, Երուսաղեմ, 1967։ Նամականի, Երուսաղեմ, 1967։ Teheraz М․, Poet՝es Armeniens, P¥, 1913 (տողացի թրգմ․ զետեղ–ված են Դ–ի բոլոր տաղերը)։ Turian В․, 1 miserabili, Milano, 1916․ Գրկ․ էքսերճյան Բ․, Ընդարձակ կեն–սագրություն բարեհիշատակ Պետրոս Դուր– յանի, ԿՊ, 1893։ ՛Հակոբյան Ս․, Պետ–րոս Դուրյան, Վնն․, 1922։ Ղան ալան՝ յան Տ․, Պետրոս Դուրյան, Ե․, 1957։ Թե ր՝ զիբաշյան Վ․, Պետրոս Դուրյան, Ե․, 1959։ Սարինյան Ս․, ՛Հայկական ռո–մանտիզմ, Ե․, 1966։ Չոպանյան Ա․, Պետրոս Դուրյանի կյանքն ու գործը, վերամշկ․ և ճոխացված հրտ․, Ե․, 1967։ Շ ա ր ու ր– յ ա ն Ա․, Պետրոս Դուրյան, Ե․, 1972։ Սևակ Պ․, Մեր քնարերգության Վահագնը, Երկ․ ժող․, հ․ 5, Ե․, 1974։ Веселовский Ю․, Очерки армянской литературы и жизни, Ар–мавир, 1906; Nazarianz Н․, Valen- $ i n i F․, Bedros Turian, Poe’ta Armeno, Bari, 1915․ Ա․ Շարուրյան ԴՈՒՐ8ԱՆ–ԱՐՄԵՆՅԱՆ (իսկական ազգա–նունը՝ Դանդուրյան) Եկատերինա Միքայելի [28․8(9․9)․1885, Թիֆլիս –6․5․ 1969, Լենինական], հայ սովետական դե–րասանուհի։ ՏՍՍՏ ժող․ արտիստուհի (1947)։ Ա․ Արմենյանի կինը։ Սովորել է Թիֆլիսի Տովնանյաև դպրոցում, ապա՝ ռուս, գիմնազիայում։ 1902-ից հանդես է եկել Բաքվի ևայկ․ թատրոնում։ 1908-ին մասնակցել է ԱբեԱան–Արմենյան թա–տերախմբի հյուրախաղերին, Մարգարի–տի (Շիրվանզադեի «Պատվի համար»), Դեզդեմոնայի (Շեքսպիրի «Օթելլո»), Ամալյայի («էիլլերի «Ավազակներ») և այլ դերերով արժանացել արևմտահայ մտավորականների բարձր գնահատակա– Դուրովներ․ 1․ Անատոլի Լեոնիդովիչ, 2․ Վլադիմիր Լեոնիդովիչ, 3․ Անատոլի Անատոլևիչ, 4․ Ցուրի Վլադիմիրովիչ, 5․ Վլադիմիր Գրիգորևիչ
