գանում է ժամանակակից ճաըւո․ և քա–ղաքաշինությունը (գլխավորապես Աղիս Աբհբայումյ։ Մինչև XIX դ․ գեղաևկաըչությունը հիմ–նականում պաշտամունքային բնույթի էր (եկեղեցական որմնանկարչություն, սըր– բաևկարչություև, գրքի մանրանկարչու–թյուն)։ Ավելի ուշ տեղ է գրավել նաև աշ–խարհիկ թեմատիկան (գլխավորապես մարտանկարչությունը)։ Ավանդական գե–ղանկարչությանը բնորոշ է ոճավորումը։ ժամանակակից գեղանկարչությունը իր արտացոլումն է գտել հայտնի նկարիչ–ներ Ալե Ֆելլեգե Սելամի, Աֆնորկ տևկ– լեի, Գեբրե Մարիամ Վագայեի և ուրիշ–ների գործերում։ XII․ Երաժշտությունը Տնագույն ժամանակներից Ե–ում զար–գացել է եկեղեցական երաժշտություն, որը VI դ․ հոգնորական Ցարեդը գրառել է հատուկ նշաններով (կիրառվում է ցայսօր)։ Ազգային երաժշտ․ գործիքներն են՝ մասենիո, կրար, ուաշենտ, բևգանա, կեբերո, մելակևնտ։ Ե–ում հնուց գոյու–թյուն է ունեցել նաև աշխարհիկ երաժըշ– տություև։ Առաջիև երաժշտ․ դպրոցը (կոև– սերվատորիա) Ադիս Աբեբայում հիմ–նադրվել է 1946-ին (մինչև 1948-ը դիրեկ–տորը հղել է Ա․ Կոնտորովիչը, 1962– 1965-ին՝ Ն․ Նալբանդյանը)։ Ե–ի երաժշտ․ արվեստի բնագավառում կարևոր ավաևդ ունեն սփյուռքահայ երաժիշտ եղբայրներ Գևորգ, Տակոբ և Ներսես Նալբանդյան– ները, որոնք զբաղվել են խմբավարական– մանկավարժական աշխատանքով, մշակել հայկ․ և եթովպական ժողովրդական եր–գեր։ XIII․ Թատրոնը XX դ․ դպրոցական ներկայացումների հիման վրա կազմավորվեց Ե–ի ներկայիս թատրոնը։ Ներկայացումների ևամար գըր– վում էին սցենարներ, որոնց առաջին հե–ղինակներից են գրող Եվտակի Նգուսեն։ Պետ․ աաաոատհ աոաոևոատությաևև ու չինովնիկությանն է նվիրված Տեկլահաու– րիայի «Անասունների կատակերգությու–նը»։ 1935–36-ին կառուցվել է «Եթովպիա–կան հայրենասիրության ընկերություն» թատրոնը։ 1950-ին Ադիս Աբեբայում կազ–մակերպվել է Ե–ի ժողովուրդների ինք–նագործ արվեստի փառատոն։ XIV․ Տայերը Եթովպիայում Տայ–եթովպական վաղեմի հարաբե–րությունների մասին վկայում է Մովսես Խորենացու գրի առած մի ավանդություն, որի համաձայն, ասորեստանցիների Տևտամոս թագավորի՝ Պրիամոսին ուղար–կած օգնական զորքի մեջ եղել է նաև հայազգի զորավար Զարմայրը՝ եթով– պակաև զորքով։ Տայ–եթովպակաև կա–պերը սերտացել եև 451-ի Քաղկեդոևի տիեզերակաև ժողովից հետո, երբ եթով– պացիևերը, ասորիևերը, ղպտիևերը և հայերը համատեղ մերժել են բյուգանդա–կան եկեղեցու պահանջները։ Ե–ի հայ համայնքը կազմավորվել Է VII դ․, երբ արաբները նվաճելով Սիրիան, Պաղեստինն ու Եգիպտոսը, սկսել են հալա–ծել տեղի քրիստոնյաներին և մեծ թվով հայեր գաղթել ու ապաստաևել են մեր–ձակա քրիստոնյա երկրում՝ Ե–ում և ներ–կայիս Գեսսիե քաղաքի մոտ կառուցել են եկեղեցի (Ս․ Ստեփանոս)։ Տայերի հիմ–նած բնակավայրը հաբեշ մատենագրու–թյան մեջ հիշատակվում է «Տայկական կղզի» անունով (այստեղ է իր կրթությունն ստացել Ե–ի մեծ լուսավորիչ և բարեփո– խիչ Եվստաթեոսը։) Տամայնքը համալըր– վել է XII դ․ Եգիպտոսից և XIV դ․ վերջին Կիլիկիայից (հայկ․ թագավորության ան– Ադիս Աբեբայի Ս․ Գևորգ եկեղեցին կումից հետո) գաղթած հայերով։ Եթով– պահայ համայնքը ստվարացել է XIX դ․ վերջերին, երբ 1894–96-ի կոտորածների հետևաևքով բազմաթիվ հայեր Կիլիկիա– յից գաղթել եև Ե․։ Նորագաղթ հայերի մեծ մասը արհեստավորներ (ոսկերիչներ, զի–նագործներ, երկաթագործներ) ու գյու–ղացիներ Էին, որոնց գալով փոխվեց հա–մայնքի սոցիալական կազմը (մինչ այդ գերակշռում էին առևտրականներն ու պետ․ ծառայողները)։ Կային նաև ճար–տարապետներ, դեղագործներ, մեքենա– գեւոներ։ Թեն վաճառականները մեծ թիվ չեն կազմել, բայց որոշ դեր են խաղացել երկրի տնտ․ կյանքում, հատկապես ար–տաքին առևտրի ասպարեզում։ XIX դ․ վերջին և XX դ․ սկզբին Ե–ում գործել են հայկ․ 10 առևտրական տներ, որոնք իրենց մասնաճյուղերն ունեին Ասիայի Ա Եվրո–պայի մի շարք երկրևերում; Տայ առևտրա–կանները Ե․ եև ևերմուծել երկաթեղեև, զեևք ու զիևամթերք, մետաքս, կապար, բամբակեղևև, ևերկեր, մեքեևաևեր, գոր– ծիքևեր, արտահաևել՝ մորթի, սուրճ ևև։ Տայերը իրենց գործունեությամբ կարե– վոր դեր Էիև խաղում հաս–քաղ․ կյաևքում։ Տայտնի եև Մատթևոս աևուևով ևոգևորա– կաև դիվաևագետը, որը 1513-իև հատուկ առաքելությամբ ուղարկվել է Պորտու– գալիա, Մուրադ Տալեպցիև՝ Ե–ի թագա–վորի դեսպաևև ու առևտրական ներկա–յացուցիչը Տևդկաստաևում (XVII դ․)։ Ե–ի մասիև առաջիև գիտակաև աշխար–հացույցը, որտեղ մեծ ճշգրտությամբ տըր– ված եև երկրի տեղագրություևը, լեռևերի, դաշտերի, գետերի, քաղաքևերի ևկարա– գրություևև ու չավւագրություևը, կազմել է XVII–XVIII դդ․ հայ տոմարագետ, թվա– բաևագետ, ճաևապարհորդ Ավետիք Բաղ– դասարյաևը։ XVIII դ․ 60–70-ակաև թթ․ պետ․ գաևձապահ էր Սեֆել աևունով մի հայ, իսկ ևրա մահից հետո՝ Տովհաև– ևես Թովմաջյաևը, ապա ևրա որդի Պողոսը։ Քսաև տարուց ավելի երկրի գլխավոր ճարտարապետև է եղել Գրիգոր Տովյաևը (XIX դ․), ճաևաչված ճարտարապետ Էր Միևաս Խերպիկյաևը, Մեևելիք կայսեր բժշկապետև էր Պողոս Մարգարյաևը, ոս–կերչապետը՝ Տիգրաև Տեպեյաևը։ Տայ– լե Սելասիե կայսեր օրոք արքուևի փողե– րաևոցի պետև էր Միքայել Թոփչյաևը, ֆիևաևսակաև գործերի կառավարիչը՝ Աբրահամ Քորհաճյաևը, արքուևի դեղա–գործ՝ Արշակ Թերզյաևը, արքուևի ևվա– գախմբի ղեկավար Գ․ Նալբաևդյանը՝ Ե–ի պետ․ հիմևի երաժշտությաև հեղիևա– կը։ Օտար և ներքիև թշևամիևերի դեմ եթովպակաև ժողովրդի մղած պայքա–րի պատմությաև մեջ ևշաևակալից տեղ ուևի Աարգիս Թերզյաևը (Ե․ է եկել 1882-իև), որը վարել է զիևվորակաև և վարչակաև բարձր պաշտոևևեր, գլխավո–րել Լոևդոև, Բեռլիև, Վիեևևա, Տռոմ, Րրյուսել, Վաշիևգաոև ուղարկված եթով–պակաև դիվանագիտական խմբերը։ Նա առաջիևև է կազմակերպել մեքեևաևերի ևերմուծումը Ե․, ձեռևարկել Զիբութի– Ադիս Աբեբա երկաթուղու կառուցումը, եթովպակաև բանակը սպառազիևել ժա– մաևակակից զեևքով։ Ե–ի հայերի ևվիրվա– ծություևը լավագույևս դրսևորվեց 1935-ին, իտալ․ ֆաշիզմի դեմ եթովպակաև ժո–ղովրդի ազգայիև–ազատագրակաև պատե–րազմի ժամաևակ, երբ կազմակերպվեց Ե–ի սուվերեևություևև ու առաջադիմությունը պաշտպաևող «Տայ համայևքի միությու– ևը», որի ևպատակև էր կամավորներով և այլ միջոցներով օգևել եթովպակաև ժո– ղովրդիև։ Պատերազմում աչքի ըևկաև հայ կամավորևեր Բաբկեև Սեֆերյաևը, Ստե–փան Փափազյաևը, Գեհերյանը և ուրիշ– ևեր։ 1930–50-ակաև թթ․ եթովպահայերի թի–վը հասավ 1500-ի (հիմնականում բևակ– վում Էիև Ադիս Աբեբայում, իևչպես ևաև Դիրեդավա և Տարեր քաղաքևերում)։ 1920-ակաև թթ․ գործում է «Եթովպահայ գաղութայիև ժողովը», որը համայևքի ղե–կավար մարմիևև է և ըևտրվում է 4 տարիև մեկ։ Տամայևքում գործում եև ՏԲԸՄ Ե–ի մասնաճյուղը (1908), Եկեղեցասեր աիկ– ևաևց միությունը (1965), Բարեսեր աիկ– ևաևց միությունը, «Արարատ» մարզակաև միություևը (1943), «Արարատ» երգի–պա– րի խումբը (ղեկ․ Տիգրաև և Շնորհիկ Որբերյաևևեր), «Մուրադյաև» երգչա–խումբը (ղեկ․ Ներսես Նալբաևդյաև), «Տայ բեմ» թատերախումբը։ Ե–ում հայկ․ առաջիև դպրոցը՝ Ազգայիև արարատյաև վարժարաևը, բացվել է 1918-իև (միևչ այդ՝ 1915-ից գործել է Օվսաևևա ձԼեռահ– յաևի «Ծաղկոցը»՝ 20 աշակերտով), այ– ևուհետև 1932-իև ըևդարձակվել և վերաև– վաևվել է Ազգայիև Գևորգով վարժարան։ Լույս եև տեսել «Նոր ծաղիկ» (1932) և «Փյուևիկ» (1958–62) պարբերակաևևերը։ Եթովպահայ թեմը Էջմիածնակաև է, գոր–ծող Ա․ Գևորգ եկևղեցիև կառուցվել է 1934-իև։ Վերջիև ժամաևակևերս ծայր առած արտագաղթի հետևաևքով Ե–ում հայերի թիվը ևվազել է (800 հոգի՝ 1977-իև)։ Եթովպաևայ համայևքը մշտապես սերտ կապեր է պահպաևում Սովետակաև Տա– յաստաևի հետ։ Երկրորդ համաշխարհա– յիև պատերազմի ժամաևակ մասևակցե– ցիև «Սասուևցի Դավիթ» տաևկայիև շա– րասյաև համար հաևգաևակությաևը։ Եթով–պահայ կազմակերպություևները, իևչպես ևաև առանձին աևհատևեր, Սովետակաև
