՝Հայաստանից ստանում են պարբերա–կաններ, գեղարվեստական և այլ գրա–կանություն։ Սկսած 1962-ից Երևանի բու–հերում և տեխևիկումևերում ուսաևում եև եթովպահայ երիտասարդներ, որոևք, վե–րադառնալով, իրենց գիաելիքևերև ի սպաս եև դևում հայ համայնքի բարգավաճման գործին։ Պատկերազարդումը տես 496–497 էջե–րի միջն՝ ներդիրում, աղյուսակ XVIII։ Գրկ․ Աբրահամյան Ա․ Գ․, Տամա– ռուո ուրվագիծ հայ գաղթականության պատ–մության, հ․ 1–2, Ե․, 1964–67։ Эльянов А․ Я․, Эфиопия, М․, 1967; Тропическая Африка․ Проблемы истории, Сб․ статей, М․, 1973; Воб ликов О․ Р․, Эфиопия в борьбе за сохранение независимости․ 1860– 1960, М․, 1961; Ягья В․, Эфиопия в 1941–1954 гг․, М․, 1969․ Դ․ Հակոբշանյան ԵԼԱԿ (Fragaria elatior կամ F․ moschata), վարդազգիների ընտանիքի գետնաելակի ցեղի բազմամյա, կոճղարմատավոր, խո–տանման բույս։ Թփեր են, բարձրությունը 30–35 սմ է․ տերնները եռբլթակավոր են, խոշոր, կնճռոտ, բաց կանաչ։ Երկտուն բույս է։ Ծաղկակիրը տերնից բարձր է։ Ծաղիկները սպիտակ են, միասեռ (մշա–կության մեջ հանդիպում են նան երկսեռ ծաղիկներով)։ Պտուղը հատապտուղ է․ մանր (2–3 գ) երկարավուն, կոնաձն կամ ձվաձն, բաց վարդագույնից մուգ վար–դագույն, քաղցր, ունի մուսկատի համ ն յուրահատուկ բուրմունք։ Սերմերը դեղին են, կիսով չափ ընկղմված պտղա–մսի մեջ։ Վայրի տեսակը տարածված է Եվրոպայում (բացառությամբ Իտալիայի, Իսպանիայի ն Տարավային Ֆրանսիա–յի)։ Մշակում են Ֆրանսիայում, Իտալիա– յում, Անգլիայում, ԳՖՏ–ում, ԳԴՏ–ում ն ՍՍՏՄ–ում։ ՏՍՍՏ–ում մշակվում է գրեթե ամենուր։ ՍՍՏՄ միջին գոտում հայտնի են Շպանկա ն Միլանսկայա սորտերը։ Պտուղն օգտագործվում է թարմ ն վերամշակված (մուրաբա, ևյութ, ջեմ, օշարակ ևն) վիճակում։ ԵԼԱՄ, Էլամ, Ե ղի մա ի ս, Շ ու– շ ա ս տ ա ն (շումեր․ Nim, աքքադ․ Elam- էս, եբր․ Elam, հին պարսկ․ Qiouchas- tan, հուն․ ’EXujiaCa, Souaiavn), հին ստրկատիրական պետություն Պարսից ծո–ցից հյուսիս, Կերքա ն Կարուն գետերի ավազանում (այժմ՝ Ի»ուժաստանի շըր– ջան)։ Մայրաքաղաքն էր Շոշը կամ Շու–շանը (հուն․ Սուսա)՝ Կերքա գետի ափին։ Աստվածաշնչում «քաջ նետաձիգներ» ելա– մացիները (ինքնանվանումը՝ Տաթամթի) հիշատակվում են իբրն Սեմի սերունդ–ներ (Ծննդոց գիրք, ժ․ 22)։ Սակայն նրանց ցեղախմբի կամ լեզվախմբի հարցը պատմագիտության մեջ դեռնս անորոշ է։ Ե–ի արլ․ կողմում բնակվող ցեղերը (մնա–ցորդները պահպանվել են Բելուջստա– նում), որոնց մուգ մաշկի համար հին հույն հեղինակներն անվանել են եթով–պացիներ, հավանորեն ցեղակից են Տընդ– կասաանի դրավիդներին։ Վաղ դասակարգային հարաբերություն–ների ձնավորմանը (մ․ թ․ ա․ III հազար–ամյակ) զուգընթաց Ե–ում առաջացել ևն մանր պետ․ միավորումներ կամ քաղաք– պետություններ (Ավան, Անչան, Ադամ– դուն, Շոշ, Սիմաշ), որոնք հիշատակվում ևն մ․ թ․ ա․ III հազարամյակի կեսի շու– մերական վավերագրերում։ Մ․ թ․ ա․ XXIV-XXIII դդ․ Ե․ ենթարկվել է Աքքադի գերիշխանությանը, զգալի չափով կրել նրա քաղաքակրթության ազդեցությունը։ Մ․ թ․ ա․ XXII դ․ Ե․ անկախացել և հզորա–ցել Է։ Ե–ի Պուզուր–Իևշուշիևակ թագավո–րը, որի գահանիստն էր Ավան քաղաքը, իրեն անվանում էր հզոր արքա, որին Ինշուշինակ աստվածը պարգնել է համաշ–խարհային տիրապետություն։ Մ․ թ․ ա․ XXI դ․ Ե․ ընդունել է Շումերա–ւսքքադա– կան պետության (Ուրի III դինաստիայի) գերիշխանությունը։ Ե–ի որոշ քաղաքնե–րում իշխել են սումերացի կուսակալներ։ Ուրի Շուլգի թագավորի օրոք Շոշում կառուցվել է տաճար՝ քաղաքի հովանի աստծո՝ Ինշուշինակի անունով։ Մ․ թ․ ա․ XXI դ․ վերջին Ե․ կրկին անկախացել է և Կուտեր–Նախուևտ թագավորի գլխավո–րությամբ մասնակցել Շումևրա–աքքադա– կաև տիրակալությաև կործաևմաևը։ Տգո– րացած Ե․ մ․ թ․ ա․ XIX դ․ տիրել է նույ– ևիսկ Տարավային Միջագետքը (Լարսա– յում գահակալել է Ե–ի Կուտուրմապուկ թագավորի որդի Վարադ–Սինը)։ Կուտուր– մապուկը և Վարադ–Սինը արձաևագրու– թյուններում իրենց փառաբանում են որ–պես շումերների ու նրանց մշակույթի խնա–մակալներ։ Շումերի քաղաքներում նրանք կատարել են շինարարական աշխատանք–ներ։ Վարադ–Սինին հաջորդել է նրա եղ–բայրը՝ Ռիմ–Սինը, որը շուրջ 30 տարի Լարսայի համար պայքարել է Բաբելո– նիայի Տամուրաբի թագավորի (իշխել է մ․ թ․ ա․ 1792–59) դեմ։ Տամուրաբին, ի վերջո, գրավել է ոչ միայն Լարսան, այլև Ե–ի արքայանիստ Ցամուտբալը։ Ե–ում ապաստաևած Ռիմ–Սիևը Տամուրաբիի մահից հետո Փորձել է վերագրավել Լար–սան, բայց հաջողություն չի ունեցել։ Մ․ թ․ ա․ XVIII–XIII դդ․ Ե․ ենթարկվել է քասիթական ցեղերի տիրապետությանը։ Վերջինիս անկումից հետո Ե․ նոր վերելք է ապրել։ Իսկ Շուտրուկ–Նախունտ I թագա–վորը հիմնել է ուժեղ տերություն։ Թագա–վորությունն առավելապես հզորացել է նրա որդու՝ Շիլհակ–Ինշուշինակի օրոք (մ․ թ․ ա․ 1165–50), Ե–ի սահմանները տա–րածվել են Պարսից ծոցից մինչև Նուզա (այժմյան Քերքուկի մոտ), Եփրատից միև–չև Կենտրոնական Իրան։ Նրա հաջորդի՝ Տուտելուտուշ–Ինշուշինակի ժամաևակ Ե․ եևթարկվել է բաբելակաև Նաբուգո– դոևոսոր Г թագավորի (իշխել է մ․ թ, ա․ 1146–23) հարձակումևերիև և աևկում ապրել։ Այևուհետև Ե–ի դեմ բազմիցս կռիվներ է մղել Ասորեստաևը, և Ե․ ևա– ճախ դաշնակցել է Բաբելոնիային։ Աշ– շուրբանիպալ թագավորին ևաջողվել է մ․ թ․ ա․ 639-ին վճռական հաղթանակ տանել Ե–ի դեմ, նրան ենթարկել Ասորես– տանի գերիշխանությանը։ Մ․ թ․ ա․ VI դարից թուլացած Ե․ հպատակվևլ է Մա– ըաստաևին, ապա Աքեմենյան Պարսկաս–տանին ն մտել նրանց տերության մեջ՝ որպևս առանձին սատրապություն։ Ե–ի հնագույն պետ․ ավանդներին կռթնող Աքեմենյան առաջին գահակալները կրել են «Անչանի արքա» տիտղոսը ն թողել են նաև ելամերեն արձաևագրություևներ։ Ելամերեն բնագրերում (Ե–ի Շուտրուկ– Նախունտ II թագավորի արձանագրու– թյունը, Դարեհ Աքեմենյանի եռալեզու արձանագրություննևրը) Տայաստանը կոչվում է իյար–Մինայապ կամ Տար–Մի– նայապ։ Գրկ․ Մովսես Խորենացի, Աշ– խարհացոյց յաւելուածովք նախնեաց, Վնւո․, 1881 (գլուխ ԼԱ)։ Дьяконов М․ М․, Очерк истории древнего Ирана, М․, 1961; Cameron G․ G․, History of early Iran, Chicago, 1936․ Մ․ Կաւովաւյան
ԵԼԱՆՅԱՆ Ֆրունզե Մեխակի (ծն․ 22․2․ 1928, Երնան), բալետի հայ սովետական արտիստ։ ՏՍՍՏ ժող․ արտիստ (1967)։ Ալովակիայի կուլտուրայի վաստ․ գործիչ։ 1944-ին ավարտել է Եբևաևի պարարվես–տի ուսումնարանը, ընդունվևլ Սպենդիար– յանի անվ․ օպերայի ն բալետի թատրոն, 1949–68-ին՝ մենապարող։ Դերապարե– րից են՝ Զիգֆրիդ (Չայկովսկու «Կա–րապի լիճը»), Ալբերտ (Ադանի «ժիզել»), Ներսո, Արմեն (Ա․ Խաչատրյանի «Գայա– նե»), Դավիթ («Խանդութ», ըստ Սպեն– դիարյանի երաժշտության),Ռուբեն (Եղիա– զարյանի «Սևաև»)։
ԵԼԳԱՎԱ (և․ Միտավա), քաղաք Լատվիա– կաև ՍՍՏ–ում։ Երկաթուղային և ավաո– խճուղային հաևգույց Է, ևավահաևգիստ Լիելուպև գետի ափիև։ 64 հզ․ բև․ (1976)։
ԵԼԵՆՈՎԿԱ, Սևան քաղաքի ևախկիև (1830–1935) անվանումը։ Ե․ է կոչվել Նիկոլայ I կայսեր քրոջ անունով։ ԵԼԵՑ, քաղաք ՌՍՖՍՏ Լիպեցկի մար–զում, Դոնի վտակ Սոսնա գետի ափին, Մոսկվա–Վորոնեժ ավտոխճուղու վրա։ Եր–կաթուղային հանգույց Է։ 112 հզ․ բն․ (1976)։ ԵԼԻձԱՎԵՏԱ ՊԵՏՐՈՎՆԱ (1709-1762), Ռուսաստանի կայսրուհի 1741-ից։ Պետրոս I-ի և Եկատերիևա I-ի դուստրը։ Գաև է բարձրացել պալատական հեղաշրջման միջոցով։ Ե․ Պ–ի կառավարումը համըն–կել է Ռուսաստանի տնտ․ վերելքին։ Նրա օրոք հիմնադրվել է Մոսկվայի համալսա–րանը (1755), վերականգնվել են Սենա–տը, կոլեգիաները, վևրացվել ներքին մաք–սատները, աշխուժացել է արտաքին առևտուրը։ Նրա գահակալությաև տարի–ներին Ռուսաստանը մասնակցել է Ցոթ– նամյա պատերազմին (տես Յոթնամյա ւցաաերազմ 1156–63)։ ԵԼԻ&ԱՎԵՏԳՐԱԴ, Ե լ ի U Ш վ և Ш- գ ր ա դ, Կի․յւովոգրաղի, նախկին (մինչև 1924-ը) աևվաևումը։
ԵԼԻՋԱՎԵՏՊՈԼ (Գանձակ), Կխրովաբադ քաղաքի անվանումը 1804–1918-ին։ Ե․ է կոչվել Ռուսաստանի կայսր Ալեքսանդր I-ի կնոջ՝ Ելիզավետա Ալեքսեննայի (1779–1826) անունով։ ԵԼԻձԱՐՈՎ Մարկ Տիմռֆեևիչ [22․3․1863, գ․ Բեստուժևկա (քւյժմ՝ Կույբիշևի մարզի Պրիվոլժիեի շրջաևում) – 10․3․1919, Պետ– րոգրադ], սովետական պետական ն կու–սակցական գործիչ։ ՍՄԿԿ անդամ 1893-ից։ 1886-ին ավարտել է Պետերբուր– գի համալսարանը։ Եղել է Ա․ Ի․ Րւլյա– նովի մտերիմը և ամուսնացել նրա քրոջ՝ Ա․ Ի․ Ուլյանովայի (տես Եւխզարովա– ՈնԱանովա) հետ։ Կուսակցական աշ–խատանք է կատարել Պետերբուրգում, Մոսկվայում, Սամարայում։ Տեղափոիսս–կւսն գործունեության ևամար երկու ան–գամ (1901–05) ձերբակալվել և աքսոր–
