ջո, սազ, թառ, չոնգուր, կոբզա նն), մ ու ր– ճ ի կ ա վ ո ր (սանթուր, ցիմբալ նն) և սահղևավոր (դաշնամուր, կլա–վեսին, կլավիկորդ նն) ենթախմբեր։ Փողավոր գործիքների խմբում զանազա–նում են՝ փողաբերանով նվագ–վող (ֆլեյտա, բլուլ նն), ս ու լ ի չ ա– Վ ո ր (շվի, թութակ, ֆլաժոլետ նն), պարզ կամ կրկնակի եղեգ– ն ա կ ո վ («պիպիչավոր»՝ կլարնետ, սաք–սոֆոն ևն, հոբոյ, ֆագոտ, դուդուկ, զուռնա, սուռնայ նն), մետաղյա (բաժա–կանման) բերանոցով նվագ–վող («մունդշտուկավոր»՝ վալդհոռև, շեփոր, փող, կոռնետ, տրոմբոն, տուբա, սաքսհոռն, բյուգելհոռն նն) ենթախըմ– բեր։ Փողայինների առաջին 3 ենթախմբե– րը բնութագրվում են նաև որպես փայ–տյա, վերջիևը՝ պ ղ և ձ յ ա փողավոր գործիքներ։ Տարվածային գործիքևերի խմբում տարբերում եև որոշակի և աևորոշ բարձր ու թյաև հևչյուև– ներով գործիքների ենթախմբեր (տիմ– պան, զանգակներ, քսիլոֆոն նն, զանա–զան թմբուկներ, ծնծղաներ, եռանկյունի նն)։ Տաճախ հատուկ խմբի մեջ առանձ–նանում են բոլոր օ դ հ ու ն չ (պննմա– տիկ) գործիքները, որոնց հնչյունը ստաց– ւ]ում է որնէ մեքենական ուժով օդը խողո–վակների կամ լեզվակների միջոցով անց–կացնելու և տատաևման դրությաև բե–րելու միջոցով (երգեհոև, ֆիսհարմոն, բայան, ևարմոն, ակորդեոն, կոնցերտին, բոլորը՝ ստեղնավոր, նան պարկապզուկի զանազան տեսակները են)։ Երբեմն, նկա–տի ունենալով նվազելու մեխանիզմը, մեկ խմբի մեջ են ընդգրկում բոլոր (լարային, պննմատիկ ն այլ) ստեղնավոր գործիքնե–րը։ Էլեկտրական կամ էլեկ–տրոնային գործիքների խումբը (էմիրիտոն, իոնիկա նն) համեմատաբար նոր է ստեղծվել, բուռն զարգացում է ապ–րում, շարունակ համալրվում նոր նմուշ–ներով։ Ե․ գ–ի պատրաստումը բարդ և նուրբ արտադրակաև պրոցես Է, ևրանց հևչման որակը (բնորոշությունը, գեղեցկությունը, լիահնչությունը) կախված է գործիքի պատրաստման համար կիրառված նյու–թերի որակից ն հաջող զուգորդումից, ինչպես նաև դրա ձևի ու առանձին մասե–րի չափական հարաբերությունների նպա–տակահարմարությունից։ Շատ երկրնե– րում գոյություն ունի Ե․ գ–ի զարգացած ֆաբրիկային արտադրություն, սակայն որոշ դեպքերում (մասնավորապես՝ ջու–թակի, ալտի, թավջութակի) առավել բարձ–րորակ են ճանաչվում «տնայնագործական» եղանակով հատուկ վարպետների պատ–րաստած նմուշները։ Տայաստանում Ե․ գ–ի հիմնական տի–պային խմբերը հայտնի են եղել դեռևս հնագույն ժամանակներում, ն նրանց զար–գացումը ընթացել է մի կողմից կատարե–լագործման, մյուս կողմից՝ առանձին խըմ– բերի լրացման ուղղությամբ։ Պեղումնե–րից հայտնաբերված ամենահին գործիք–ները՝ բրոնզե զանգակներ, բոժոժներ, չխկչխկաևներ (տարածված են եղել մ․ թ․ ա․ 2-րդ հազարամյակի կեսերից), ծնծղա–ներ, դափ, թմբուկ, նաղարա, դհոլ ևև օգտագործվել են ինչպես զանազան ծիսա– կատարությունների, այնպես էլ ռազմի ևրթի ժամանակ։ Կարևոր դեր են խաղա–ցել նաև փողը և իր տարատեսակնևրը (ավագ փող, գալարափող նն), որոնց մասին հիշատակված են Մովսես Խորե– նացու, Փավստոս Բուզանդի, Ագաթան– գեղոսի և այլ պատմիչների գործերում։ Արևելյան գործիքևերի մասիև տեղեկու– թյուևներ կան նաև միջնադարյան Արևել–քի գիտնականների ու բանաստեղծների երկերում (Ալ Ֆարաբի, Իբն Սինա, Նի– զամի, Նավոի ն ուրիշներ)։ Մանրանկար–ներում հաճախ հանդիպում ենք հովվա–կան սրնգի։ Լարային գործիքները՝ բամ–բիռ, տավիղ, վին, շեշթա, քանոն, սազ նն, նույնպես հիշատակված են ձեռագրերում և մեծ մասամբ գուսանների, մթրուպների, աշուղների նվագարան են եղել։ Ներկա–յումս Տայաստանում ժող․ նվագարաննե–րից առավել գործածական են՝ դուդուկ, զուռնա, պարկապզուկ, թութակ կամ շվի, բլուլ (ւիողային), սազ, թառ, ուդ, քանոն, քամանչա (լարային), դափ ն դհոլ (ևարվա– ծային)։ Նորաստեղծ լարային աղեղնա–վոր գործիք է բամբիռը։ Երնանում գոր–ծում է երաժշտակաև գործիքների ֆաբրի–կա, որ թողարկում է դաշնամուր, էլեկ–տրակիթառ ու այլ նվագարաններ, հայտնի եև լարային–աղեղնավոր գործիքներ պատ–րաստող մի շարք շնորհալի վարպետներ; Գրկ․ իյանզադյան Է․, Հայկական հին երաժշտական գործիքները, «Աշխատու–թյուններ Տայաստանի պետ․ պատմ․ թան–գարանի», 1959, հ․ 5։ Քոչարյան Ա․, Երաժշտական գործիքները Հայաստանում (փողային խումբ), «ՊԲՀ», 1963, № 3։ Верт- ков К․, Благодатов Г․, Язо- в и ц к а я Э․, Атлас музыкальных инстру–ментов народов СССР, М․, 1963; Рогаль- Левицкий Д․ Р․, Современный ор–кестр, т․ 1–4, М․–Л․, 1953–56; Лиси–циан С․ С․, Старинные пляски и теат–ральные представления армянского народа, т․ 1, Е․, 1958; Благодатов Г․, Исто–рия симфонического оркестра, Л․, 1969; М о д р А․, Музыкальные инструменты, М․, 1959; Berlioz Н․, Grand traite de 1’instrumentation et orchestration moder- nes, P․, 1844; Sachs K․, The history of musical instruments, L․, 1940․ Ռ․ Աթայան, Լ․ Երնշակյան․
ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՔՆԵՐԻ ՖԱԲՐԻԿԱ Երհանի փորձարարական, ՏՍՍՏ անտառային և փայտամշակման արդյուևաբերության մինիստրության ձեռ–նարկություն։ Տիմնադրվել է 1962-ին, սկզբում կոչվել «Դաշնամուրի ֆաբրիկա» (թողարկել է միայն դաշնամուր)։ 1970-ից արտադրում է էլեկտրակիթառներ [երկ– լարառիչ, 12-լարանի, «Կռունկ 75», «Կռունկ 75 Մ» (1974-ին՝ 10700 հատ)], «Կոմիտաս 74» դաշնամուր (1974-ին՝ 1200 հատ), էլեկտրամանդոլինա։ Ունի նախապատրաստման, հավաքման, էլեկ–տրական և ստեղնային գործիքնևրի, ֆուրնիտուրայի արտադրամասեր։ Ֆաբ–րիկայի արտադրանքն իրացվում է ՍՍՏՄ–ում ն արտասահմանում (Տունաս– աան, Տոլանդիա, Լեհաստան, ԳԴՏ)։ Արտադրությունը կատարելագործելու, աշխատատար պրոցեսները մեքենայաց–նելու նպատակով X հնգամյակում կկազ–մակերպվի երկու նոր հոսքային գիծ, կտեղադրվի ժամանակակից ավտոմատ։
ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱ, 1․ օւկերայի սկզբնական անվանումներից, որ օգտա–գործվել է XVI–XVII դդ․ սահմանագծում՝ Ւտալիայում օպերայի ծննդի ժամանա–կից (իտալ․ dramma per (la) musica, dram- ma in musica) ընդհուպ մինչն XVIII դ․։ 2․ XIX դ․ 2-րդ կեսին ստեղծված հասկա–ցություն՝ կապված օպերային պայմանա–կանությունների դեմ մղված պայքարին։ Արտացոլել է օպերայում դրամատիկա–կան թատրոնի սկզբունքները ներմուծե–լու նոր միտումը։ 3․ Դրամատիկական ստեղծագործություն, ուր էական դերը հատկացվում է երաժշտությանը (վոկալ և գործիքային)։ Այդօրինակ Ե․ դ–ի նմուշ–ներ էիև 1910–20-ակաև թթ․ Տ․ Ռսկան– յաևի ջանքերով բեմադրված «Լեյլի և Մեջնուն» (Ա․ Տիգրանյանի երգերով), «Սայաթ–Նովա» (Սայաթ–Նովայի երգե–րո՛վ, Շ․ Տալյանի կոմպոզիցիայով) ներ–կայացումները։ 4․ Երբեմն «Ե․ դ․» են ան–վանվում գերիշխող դրամատիկական բո–վանդակությամբ և կոլիզիաներով օպե–րային ժանրի գործերը։
ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ ԸՆԿԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ, մասնագետ երաժիշտների ն երաժշտա–սերների միավորումներ, որոնց նպատակն է տարածել երաժշտական մշակույթը, ուսումնասիրել և պրոպագաևդել երաժըշ– տակաև արվեստի առաևձին տեսակները։ Ազգային և միջազգային Ե․ ը․ լինում են կատարողական (ևվագախմբային, երգ՝ չախմբային, կամերային), ստեղծագոր–ծական (կոմպոզիտորական, երաժշտա–գիտական), գիտական և լուսավորական։ Ե․ ը․ կազմակերպվել են XVI դ․ Իտալիա– յում, կոչվել երաժշտական ակադեմիա–ներ և հիմնականում զբաղվել երաժշտա–կաև ստեղծագործություևևերի կատար– մամբ։ Երաժշտակաև կոլեգիումևեր անու– նով Ե․ ը․ ստեղծվեցին XVII դ․ Գերմանիա– յում և եվրոպական այլ երկրներում։ XIX դ․ առաջացան արական երգչախմբա–յին ընկերություններ (Լիդերտաֆել) Գեր– մանիայում (առաջինը՝ Բեռլինում, 1809), Ավստրիայում, Շվեյցարիայում, ավե–լի ուշ՝ «Օրփեոն» սիրողական ընկերու–թյունը Ֆրանսիայում (1835)։ Ե․ ը․ մեծ տարածում գտան XIX դ․, հատկապես Գերմանիայում։ XX դ․ Ե․ ը–ից նշանավոր է ժամանակակից երաժշտության միջազ–գային ընկերությունը (հիմնվել է 1922-ին, Զալցբուրգում) և Երաժշտությաև միջազ–գային ընկերությունը (հիմնվել է 1927-ին, Բազելում)։ Ռուսաստանում առաջին Ե․ ը․ երևան են եկել XVIII դ․ վերջին («Երա– ժըշտական ակումբ», 1772, Պևտերբուրգ)։ Առաջին խոշոր Ե․ ը․ Պետերբուրգի ֆիլ– հարմոնիկ ընկերությունն էր (1802)։ 1840-ին Պետերբուրգում ստեղծվել է Սիմ–ֆոնիկ ընկերությունը, 1859-ին՝ նշանա–վոր Ռուսական երաժշտական ընկերու–թյունը, 1878-ին, Մոսկվայում՝ Ռուսական երգչախմբային ընկերությունը նն։ Սովե–տական տարիներին ստեղծվել են ժամա–նակակից երաժշտության ասոցիացիան (1923–30-ական թթ․ սկիզբ, Լենինգրադ, Մոսկվա), Պրոլետարական երաժիշտների ռոաաստանյան ասոցիացիան (1923–32), Տեղափոխական կոմպոզիտորների և երա– ժըշտական գործիչների միավորումը (1925–32), Մոսկվայում՝ Միջազգային
