մասերին, միջինասիական հանրապետու–թյուններին (բացառությամբ բարձր լեռ–նային շրջանների), ինչպես նաև ՍՍՏՄ եվրոպական մասի հվ–արլ․ շրջաններին։ ՏՍՍՏ–ում Ե–ի հատկապես ենթակա են չոր տափաստանային և լեռնա–տափաս– տանային գոտիները։ Չորային են եղել 1941, 1961, 1962, 1970, 1971, 1973 թթ․։ Ե–ի համար կիրառվում է ագրոտեխնիկա–կան և մելիորատիվ միջոցառումների հա–մալիր՝ ուղղված հողի ջուրը կլանող և ջուրը պահող հատկությունները բարելա–վելուն, ձյունը դաշտում պահելուն։ Տես նաև Երաշտակայունություն։
ԵՐԱՇՏԱԿԱՅՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ բ ՈԼ J U և ր ի, ունակություն, որով բույսերը կարողա–նում են դիմանալ բջիջներում, հյուսվածք–ներում, օրգաններում առաջացած ջրի պակասին, ինչպես նաև գերտաքացմաևը։ Տամեմատաբար ավելի երաշտակայուն են քսերոֆխտները։ Ե․ պայմանավորված է բույսերի ժառանգական հատկանիշնե–րով, որոնք առաջացել են Էվոլյուցիայի պրոցեսում, սակայն կարող են ձեռք բեր–վել նաև անհատական զարգացման՝ օն–տոգենեզի ընթացքում։ Ե–յան ձևավոր–ման համար կարևոր նշանակություն ունեն օդի և հողի խոնավությունը, հանքային սնուցումը, ֆոտոսինթեզի ինտենսիվու–թյունը և ֆիզիոլոգիական այլ պրոցես–ներ։ Կեսօրյա ժամերին, իսկ երաշտը շարունակվելիս՝ նաև ամբողջ օրը, բույ–սերի մեջ առաջանում է խոնավության պակաս, օրգանների գերտաքացում, բույ–սերն սկսում են թառամել։ Տեղի է ունե–նում սպիտակուցների խոր հիդրոլիզ, ցիտոպլազմայի քայքայում, խանգարվում է շաքարնևրի ֆոսֆորիլացումը ևն։ Ջրա–զրկումը բջիջներում առաջացնում է նաև ցիտոպլազմայի կուոիդա–քիմիական հատկությունների, դիսպերս վիճակի փո–փոխություն։ Այդ բոլորը բացասաբար են ազդում բույսի աճման և բերքատվության վրա, հաճախ՝ նրա ոչնչացման պատճառ Դ^ո*սու ․Ն․կարսլը Հ սսօացնսլ նախացան–քային մշակությամբ՝ պարարտացման U ոռոգման ռեժիմները կանոնավորելով։ Գրկ․ Բադալյան Վ․ Ս․, Բույսերի չորադիմացկունությունը և նրա բարձրացման եղանակները, Ե․, 1961։ Генкель П․А․, Физиология устойчивости растительных ор–ганизмов, в кн․։ Физиология сельскохозяй–ственных растений, т․ 3, М․, 1967․
ԵՐԱՇՏԱՀԱՎԵՐ (Paridae), ճնճղուկազ– գիների կարգի թռչունների ընտանիք։ Մանր թռչուններ են, մարմնի երկարու–թյունը՝ 100–170 մմ, քաշը՝ 7–23 գ։ Կտու–ցը կարճ Է, կոնաձև։ Քթանցքերը ծածկ– Միջերկրածովյան երաշտահավ ված են կոշտ, փոքր փետուրներով։ Ոտ–քերն ամուր են, հաստ, ուժեղ մատներով և կորացած ճիրաններով, որոնք լավ հար–մարված են ծառերի ճյուղերով մագլցե–լուն։ Էգը և արուև ևամարյա միագույն են։ Բնադրում են ծառերի փչակներում կամ փակ բներ են պատրաստում։ Գնում են 4–16 ձու՝ սպիտակ կամ կարմրադարչ– նագույն։ Անտառաբնակ, նստակյաց թըռ– չուններ են, մասամբ՝ քոչվոր։ Սնվում են միջատներով, օգուտ տալիս անտառա–տնտեսությանը և այգեգործությանը։ ՍՍՏՄ–ում հայտնի է 15 տեսակ, որից 7-ը՝ նաև ՏՍՍՏ–ում։
ԵՐԱՊՒԱՆ, գյուղ Կիլիկիայում, Ադանա վիլայեթի Տաճըն գավառում։ XX դ․ սկզբին ուներ ավելի քան 1000 տուն հայ բնակիչ։ Զբաղվում էին երկրագործությամբ և արհեստներով։ Ուներ եկեղեցի և վար–ժարան։ բնակիչները 1915-ին տեղահան–վեցին և քշվեցին Սիրիա, որտեղից հե–տագայում նրանց մեծ մասը անցավ Լի–բանան և այլ երկրներ։
ԵՐԱՍԻ*, գետ, տես Արաըս։
ԵՐԱՍԻ (մինչն 1968-ը՝ Արազդայան), ավան Տայկական ՍՍՏ Արարատի շրջանում, շրջկենտրոնից 21 կմ հարավ– արևելք։ Այգեգործական սովետական տնտեսությունն զբաղվում է նաև անաս–նապահությամբ և վիտամինային խոտա–լյուրի արտադրությամբ։ Ունի գինու գոր–ծարան, ութամյա դպրոց, ակումբ, գրա–դարան, բուժկայան։ ԵՐԱՍ ԻԼԱՀՈՒՆ (մինչն 1950-Ը՝ Ղուրու Արագ), գյուղ Տայկական ՍՍՏ Տոկ– տեմբերյանի շրջանում, շրջկենտրոնից 19 կմ հարավ–արհելք։ Կոլտնտեսությունն զբաղվում է այգեգործությամբ, պտղաբու–ծությամբ, բանջարաբուծությամբ, հա– ցաևատիկի ն խորդենու մշակությամբ, անասնապահությամբ, թռչնաբուծու– թյամբ։ Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադարան, մսուր, մանկապարտեզ, բուժ–կայան։ Տիմնադրվել է 1920-ին։
ԵՐԱՍԻԱՁՈՐ, գավառ Մսծ Տայքի Այ– րարաա նահանգում, աես Արշարոմւիք՝․ ԵՐԳ, գրականության մեջ՝ չափածո ստեղծագործություն կամ նրա մասերը մատնանշող հասկացություն, որ գործածվում է տարբեր իմաստներով, ա․ պատմական խոշոր երևույթների մա–սին կամ ևերոսական թեմայով գրված ստեղծագործությունները («Երգ Ռոլան– դի մասին», «Երգ իմ Սիդի մասին»,Մ․Գոր– կու «Մրրկահավի երգը» ևն)։ բ․ Որոշ գեղարվեստական մեծ ստեղծագործու–թյունների գլուխները (մասերը)։ Օրի–նակ, Տոմերոսի «Իլիական»-ը և «Ոդիսա–կան»^ բաղկացած են 24 Ե–ից (գլխից)։ Այդպես են և Դանտեի «Աստվածային կա–տակերգություն», Ա․ Պուշկինի «Ռուս– լան և Լյուդմիլա», Տ․ Թումանյանի «Անուշ» պոեմների գլուխները։ գ․ Քնարա–կան փոքրածավալ ստեղծագործություն (Վ․ Տերյանի «Անջատման երգ», «Աշնան ևրգ», Մ․ Մեծարեցնի «Սիրևրգ» ևն)։ դ․ Այն ստեղծագործությունները, որոնք դարձել են երաժշտական ստեղծագործու–թյան տեքստ, հիմք։ Տես նաև Բանաստեղ–ծություն ։ Երաժշտության մեջ՝* փոքրա–ծավալ վոկալ ստեղծագործություն, որի մեջ երաժշտությունն արտահայտում է գրական տեքստի ընդհանրացած կերպա–րային բովանդակությունը։ Ե–ին բնորոշ են ցայտուն մեղեդայնությունը, ար–տահայտչամիջոցների պարզությունը, կա–ռուցվածքային հստակությունը (մեծ մա–սամբ՝ տուն, կրկներգով կամ առանց կրկներգի)։ Ե–երը ստորաբաժանվում են ժողովրդականի և պրոֆեսիոնալի (կոմ–պոզիտորական), որոնք իրենց հերթին տարբերվում են ժանրով, կառուցվածքով, կատարման և այլ հատկանիշներով (հե–ղափոխական և կենցաղային, քնարական և ձոներ գային, միաձայն և բազմաձայն, միայնակ կամ խմբով կատարվող, նվա–գակցությամբ և առանց նվագակցության ևն)։ Մի քանի լեզուներում «Ե․» տերմի–նով (գերմ․՝ Lied, ֆրանս․՝ chanson, անգլ․՝ song) նշվում է նաև ռոմանսը։ «ԵՐԳ ԵՐԳՈՑ» (եբրայերեն՝ «Շիր հա շի–րիմ»), սիրային հնագույն երգերի ու բա–նաստեղծությունների ժողովածու։ Աստ– վածաշնչխ գլուխներից մեկը։ Քրիստոնեա–կան ավանդությունը այն վերագրում է հին եբրայեցիների արքա Սողոմոնին, որը սիրո երգեր է ձոնել կնոջը՝ Սուլա– միթին։ «Ե․ ե․» ամբողջացել–ձեավորվել է մ․ թ․ ա․ III դ․, սակայն բանահյուսական ակունքներն ավելի վաղ շրջանից են։ Ընդգրկում է նաև հին եբրայական հար– սանեկան արարողական երգեր։ «Ե․ ե․»-ի սիրային բովաևդակությունը հետագայում մերժվել Է․ վաղ քրիստոնեության շրջա–նից այն ընկալվել է իբրև Քրիստոս–փե– սայի և հարս–եկեղեցու փոխաբերություն– պատկեր, որ ընդունված այլաբանություն է ավետարանական գրքերում և միջնա–դարյան գրականության մեջ։ «Ե․ ե․»-ի քնարականությունը, աշխարհիկ պատ–կերների ու զգացմունքների ինքնատիպու–թյունը, սիրո, բնության գովերգումը ներ–շնչանքի աղբյուր ևև եղել միջնադարի և հետագա դարերի համաշխարհային շատ սաեղծագործողների huri/urp։ Ռուս գրա–կանության մեջ հայտնի են Գ․ Դերժավի– նի «Սողոմոն և Սուլամիթ» կանտատը, Ն․ Ռիմսկի–Կորսակովի «Տրեական եր–գեր»-^ Ա․ Ռուբինշաեյնի «Սուլամիթ» օպերան։ Տայ իրականության մեջ «Ե․ ե․» հետքեր է թողել միջնադարյան տաղ–երգության (Գրիգոր Նարեկացի, Գրիգո–րիս Աղթամարցի) վրա։ «Ե․ ե․»-ի ստեղ–ծագործական օգտագործման նմուշ է Պ․ Սևակի համանուն պոեմը։ Մ․ Ավդաւբեգյան «ԵՐԳ ԻԱ ՍԻԴԻ ՄԱՍԻՆ» («Е1 cantar de Mio Cid»), իսպանական Էպիկական պոեմ։ Ստեղծվել է 1140-ին՝ անհայտ երգիչ Իաւգլարի կողմից։ Պահպանվել է 1307-ի ոչ լրիվ գրառումը։ Պոեմում երգվում են ազգային հերոս Ռոդրիգո Գիաս դե Բի– վարի (1026-ի և 1043-ի միջև– 1099) քաջագործությունները հայրենիքի ազա–տագրության համար մղված պայքարում։ Թշնամին, գնահատելով նրա քաջությունն ու վեհանձնությունը, Սիդ (արաբ, սաիդ կամ սեիդ=տեր) անունն է ավել նրան։ Պոեմը իսպանական ժողովրդի ազատա–սիրության ու հայրենասիրության խոր– հըրդանիշն Է։ Այն դարձել է թատերական ստեղծագործությունների աղբյուր (Գիլ–
