Կերպարվեստը։ Ե–nuf են ստեղծագոր– ծել նկարիչներ Նաղաշ Տովնաթանն ու Տովնաթան Տովնաթանյանը։ Տայ սա–տանում սովետական կարգեր հաստատ–վելուց հետո Ե․ դարձավ կերպարվեստի մեծ օջախ։ 1921-ից Ե․ տևղավւոխվեցին Մ․ Սարյանը, Ս․ Աղաջանյանը, Ս․ Առա– քելյանը, Տ․ Կոջոյանը, Ա․ Սարգսյանը, Ս․ Ստեփանյանը, Ա․Ռւրարտուն, Փ․Թեր– լեմեզյանը։ Ե–ում է ապրում հայ արվես– տագևտների զգալի մասը։ Այստեղ են գտնվում Փ․ Թևրլեմեզյանի անվ․ գեղար–վեստական ուսումնարանը, գեղարվես– տա–թատերական ինստ–ը, Տ․ Կոջոյա– նի անվ․ նկարչական դպրոցը, գեղար– վեստա–տեխնիկական ուսումնարանը, Տա–յաստանի պետական պատկերասրահը, Ե․ քաղաքի թանգարանի պատկերասրա–հը, Տայաստանի ժողովրդական ստեղծա–գործության տունը, մանկական պատկե–րասրահը, Տայաստանի նկարիչների միու–թյունը, Նկարչի տունը, ՍՍՏՄ գեղար–վեստական ֆոնդի հայկական բաժան–մունքը։ Մամուլը։ 1920-ի դեկտ․ 5-ին Ե–ում լույս տեսավ ՏԿԿ Կենտկոմի և Տայ– ևեղկոմի օրգան «Կոմունիստ» հայերեն օրաթերթի առաջին համարը (1921-ի մա–յիսից՝ «Խորհրդային Տայաստան»)։ 1920–30-ական թթ․ Ե–ում հրատարակվել է շուրջ 100 անուն պարբերական, այդ թվում՝ «Երիտասարդ կոմունիստ», «Գյու–ղատնտեսական հանդես», «Կարմիր գու–թան», «Երիտասարդ բանվոր», «Կարմիր զինվոր», «Բժշկական հանդես», «Գրա–կան դիրքերում»։ 1975-ին Ե–ում լույս էր տեսնում 110 անուն պարբերական՝ 16 մլն 268 հզ․ տպաքանակով։ Տանրապետա– կան թերթեր են․ հայևրևն՝ «Սովետական Տայաստան» (1920-ից), «Ավանգարդ» (1923-ից), «Պիոներ–կանչ» (1925-ից), «Գրական թերթ» (1932-ից), «Սովետա–կան դպրոց» (1940-ից), «Տայաստանի ֆիզկուլտուրնիկ» (1956-ից), «Տայրենի– քի ձայն» (1965-ից), «Գրքերի աշխարհ» (1968-ից), ռուսերեն՝ «Կոմունիստ» (1934-ից), «Կոմսոմոլեց» (1938-ից), ադըր– բեջաներեն՝ «Սովետ Էրմանիստանի» («Սովետական Տայաստան», 1934-ից), քրդերեն՝ «Ռյա թազա» («Նոր ուղի», 1930-ից)։ Ամսագրերից են՝ «Լենինյան ուղիով» (1922-ից), «Սովետական գրա–կանություն» (1934-ից), «Սովետական ար–վեստ» (1926-ից), «Գարուն» (1967-ից), «Պատմա–բանասիրական հանդես» (1958- ից), «Լրաբեր հասարակական գիտություն–ների» (1943-ից)։ Ե․ հրատարակչական խոշոր կենտրոն է։ Ե–ում են գտնվում ՏԿԿ Կենտկոմի, «Տայաստան», «Սովետական գրող», «Լույս», Տայկական ՍՍՏ ԳԱ, Երևանի համալսարանի և մի շարք այլ հրատա–րակչություններ։ 1975-ին լայս է տեսել 1053 անուն՜ գիրք՝ 10 մլն 308 հզ․ տպաքա–նակով (տես նաև Երնանի աւցագրությոմւ)։ Ռադիոն, հեռուստատեսությունը։ Ե–ում առաջին ռադիոհաղորդումները տրվել են 1926-ին։ 1947-ից սկսվել են սփյուռքահա–յության համար հաղորդումները։ 1975-ին օրվա հաղորդումների միջին ծավալը հա–սել է 37,0 ժ։ Տատուկ քաղաքային հա–ղորդումներ են տրվում Ե–ի, Լենինականի, «Տայկ նահապետ» (1970, քանդակագործ՝ Վ․ Նուրիջանյան) Կիրովականի և Ղափաևի համար։ Տա– ղորդամները արվում են հայերեն, ռու–սերեն, ադրբեջաներեն, արաբերեն, ֆրան–սերեն, անգլերեն։ 1957-ի փետրվ․ 9-ից գործում է հեռուստատեսությունը, օրա–կան 23 ժ միջին ծավալով (1975)։ հաղոր–դումները կատարվում են տեղական (եր–կու ծրագրով) և կեևտրոնական հեռուստա–տեսության ծրագրերով, որոնք հնարա–վորություն ունեն դիտևլու ՏՍՍՏ բո– լոր շրջանների բնակիչները։ 1965-ին շարք է մտել Մոսկվա–Սոչի–Թբիլիսի–Երե– վան ռադիոռելեային նոր գիծը, որի շնորհիվ ընդունվում են Մոսկվայի և ՍՍՏՄ այլ քաղաքևերի, ինչպես նան «Ինտերվիդենիե»-ի հաղորդումները։ 1977-ին ավարտվել է հեռուստացուցա– յին նոր աշտարակի (բարձր․ 312 մ) կա–ռուցումը։ Տեռուստատեսային հաղոր–դումները տրվում են հայերեն և ռուսերեն։ Կուլտուր–լուսավորական հիմնարկնե–րը։ 1975-ին Ե․ ուներ 119 գրադարան,՜ 64 ակումբային հիմնարկ, 15 թանգարան, 45 կինոթատրոն։ Գրադարաններից գրքի ֆոնդով ամևնամեծը Ա․ Մյասնիկյանի անվ․ հանրապետական գրադարանն է (6,2 մլն գիրք, ընդ որում ունի հայ հին տպագրության և հազվագյուտ գրքերի հավաքածուներ)։ Գրքի հարուստ ֆոնդեր ունևն նաև Ե–ի համալսարանի (հիմն․ 1921-ին), ՏՍՍՏ ԳԱ հիմնակազմ (հիմն․ 1935-ին), Ե–ի քաղաքային (ևիմն․ 1935-ին) և Խնկո Ապոր անվ․ (հիմն․ 1938-ին) գրա–դարանները։ Ե–ում են գտնվում պետական պատկերասրահը, հեղաՓոխության, Տա–յաստանի պատմության, Ե․ քաղաքի հիմ–նադրման («Էր եբ ունի»), Ե–ի պատմու–թյան, Տայաստանի բնության, երկրա–բանության, գրականության և արվեստի թանգարանները, Խ․ Աբովյանի, Տ․ Թու– մանյանի, Ա․ Իսահակյանի, Ա․ Սպեն– դիարյանի, Ե․ Չարենցի, Մ․ Սարյանի տուն–թանգարանները։ Շ․ Ֆ>ուրշոէղ]ւսն VI․ Առողջապահությունը 1920–21-ին ազգայնացվեցին Ե–ի հի–վանդանոցներն ու դեղատները, սկսվեց բուժկանխարգելիչ հիմնարկների կառու–ցումը, ստեղծվեց մոր ն մանկան պահ–պանության ծառայություն, պայքար ծա–վալվեց սուր վարակիչ հիվանդություննե– րի դեմ, կազմավորվեց սան–հակահամա–ճարակային միասնական կարգ, մշակվե–ցին և հրատարակվեցին սանիտարական օրենքներ։ Տիմնվեցին բժշկական ուսում–նական հաստատություններ (1921-ին՝ բժշկական ուսումնարանը, 1922-ին՝ հա–մալսարանի բժշկական ֆակուլտետը, որը 1930-ին վերակազմվեց Ե–ի բժշկական ինստ–ի)։ Մալարիայի և տրոպիկական հի–վանդությունների դեմ պայքարի նպա–տակով 1923-ին հիմնվեց տրոպիկական հիվանդությունների ինստ–ը։ 1925–26-ին մշակվեց Ե–ի բժշկա–սանիտարական հիմ–նարկների կառուցման հեռանկարա–յին պլան։ 1929-ից սկսած արդ․ ձեռնար–կություններում ստեղծվեցին բուժկետեր և առողջապահական կայաններ։ 1931-ին հիմնվեց շտապ օգնության կայանը, 1933-ին՝ սանիտարական տեսչությունը, 1937-ին կառուցվեց 4-րդ հիվանդանոցը, 1939-ին՝ 5-րդը։ 1941-ին Ե–ի ստացիո–նար բժշկական հիմնարկների թիվը հա–սավ 20-ի։ Տայրենական մեծ պատե–րազմի տարիներին Ե–ի հիվանդանոցները ևս վերակազմվեցին զինվորական հոս–պիտալների (Տայաստանի հոսպիտալա–յին մահճակալների 49%–ը Ե–ում էր)։ Ե–ի առողջապահությունը բուռն թափով զարգացավ ետպատերազմյան տարինե–րին։ Տիվանդանոցների միավորումը ամ– բուլաաոր–պոլիկլինիկային ևիմնարկնե– րին և սանիտարական ծառայության ար–մատական վերափոխումը բարելավեցին բնակչության բուժկանխարգելիչ ու սան– հակահամաճարակային ծառայությունը։ Ընդլայնվեց մանկական հիմնարկների ցանցը։ 1975-ի հունվ․ 1-ի տվյալներով Ե–ում գործում է 253 մանկապարտեզ ն մանկամսուր, ուր ընդգրկված է 40․027 երեխա։ Մտեղծվևլ են բժշկական տեղա– մւսսեր, որտեղ բուժական և կանխարգելիչ սպասարկումը կատարում են տեղամասա–յին բժիշկները։ 1955-ին մանկահասակ բնակչությանը սպասարկում էր 101 տեղա–մաս (1 տեղամասայիև բժիշկ՝ 130–140 երեխային), 1974-ին՝ 420 տեղամաս (1 բժիշկ՝ 75–80 երեխային)։ Վերջին մեկու– կես տասնամյակում շահագործման են հանձնվել 6-րդ կլինիկական (1962-ին), «Մալաթիա» (1965-ին) և Վ․ Ի․ Լենինի անվ․ հանրապետական կլինիկական (1970-ին) խոշոր հիվանդանոցները, Լ․ Ա Բնակելի տուն 26 կոմիսարների Փողոցում (1960-ական թթ․, ճարտ․ Ջ․ Թորոսյան, Լ․ Գևորգյան, Ի․ Չոլախյան)
