■ՀՍՍՀ–ում։ 1973–ին U 1974-ին ՍՍՀՄ ԺՏՆՑ–ում «բասաուբմաև» և «կծու եր–շիկը» սաացհլ եև բրոևզե մեդալ։
ԵՐԵՎԱՆԻ «ՆԱԻՐԻՏ» ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ
ՄԻԱՎՈՐՈՒՄ Ս․Մ․ Կիրռվի ան–վան, ՍՍՏՄ քիմիական արդյունա–բերության մինիստրության խոշորագույն ձեռնարկություն։ Մինչև 1976-ը կոչվել է Երևաևի Ս․ Մ․ Կիրովի անվ, քիմիական կոմբինատ (հիմնադրվել է 1940-ին՝ Երե– վանի կարբիդի գործարանի բազայի վրա)։ Միավորումն ունի կարբիդի (չոր սառույ– ցի և հեղուկ ածխաթթվի բաժանմունքնև– րով), բնական գազից ացետիլենի ստաց–ման (մեթանի պիրոլի զի ^ ացետիլենի խտացման և կուտակման արտադրամա– սերով), քլորի և կաուստիկ սոդայի (քլոր– բեևզոլի, սինթետիկ, գազային և ռեակ–տիվ աղաթթուների, քլորնաիրիտի ստաց–ման արտադրամասևրով), կաուչուկի և լատեքսևերի (պոլիմերացման, առանձ–նացման և ապրաևքային լատեքսների արտադրամասերով), օդի թթվածնով, թե–թև բենզինի թթվեցմամբ քացախաթթվի ստացմաև արտադրություններ։ 1976-ին միավորումը թողարկում էր 34 տեսակի քիմ․ արտադրանք (նաիրիտներ, տեխնի–կական քլորբենզոլ, չոր սառույց, ռևակ– տիվ աղաթթու նն)։ Արտադրանքն օգտա–գործվում է ռետինատեխնիկական, կաբե–լի, կոշիկի, ավտոմոբիլային, ավիացիոն, նավթաքիմիական արդյունաբևրության մեջ և այլ բևագավառևերում։ Միավորման արտադրանքը մշտապես ցուցադրվել է ՏՍՍՏ, ՍՍՏՄ ԺՏՆՑ–ներում, 1958-ից՝ ութ անգամ արժանացել մեդալների և դիպլոմևերի։ Միավորումև ունի պանսիո–նատ․ պիոներական ճամբար (Տրազդա– նի շրջանում), մշակույթի պալատ, հան–րակացարաններ, ստադիոն (7 հզ․ տեղ) են։ X հնգամյակում արմատապես կվերա–կառուցվի կաուչուկի և լատեքսևերի ար–տադրությունը, շաևագործման կհանձնը– վեւն Նոր ար– տադրամասի I և II հերթերը (աարեկաև 20 հզ․ in ընդհանուր կարողությամբ)։ 1979-ից դիվինիլից քլորոպրենի ստաց–ման համալիրի կարողությունը կհասցը– վի տասնյակ հզ․ տ–ի, որը հնարավորու–թյուն կտա փակել կարբիդի և մի քանի այլ արտադրամասեր, ստեղծել արտա–դրության առավել անվտանգ պայմաններ, կրճատել ջրի սպառումը, նվազեցնել մըթ– նոլորտ արտածվող գազերը ևն։
ԵՐԵՎԱՆԻ ՆԱՀԱՆԳ, վարչական միավոր, ստեղծվել է 1849-ի հունիսի 9-ի կայսերա–կան հրամանագրով, որը գործադրվել է 1850-ի հունվարի 1-ից։ Նախապես կազմ–ված էր Երեանի, Ալեքսանդրապոլի, Նոր Բայազետի, Նախիջևաևի և Օրդուբադի գավառևերից։ 1874-ին նահանգի տարած–քը (27․830 կմ2) բաժանվեց 7 գավառի՝ Երեանի, Ալեքսանդրապոլի, Էջմիածնի, Նախիջևանի, Նոր Բայազևտի, Շարուր– Դարալագյազի և Սուրմալուի։ Մրաևք, իրենց հերթին, բաժանվում էիև ոստիկա–նական տեղամասերի, որոնք ընդհանուր առմամբ համընկնում էին պարսկ․ տի–րապետության ժամանակաշրջանի մահալ– ներին։ 1897-ի մարդահամարով Ե․ ն․ ունևր մոտ 830 հզ․ բն․ (56%–ը հայեր)։ Ե․ ն–ի գլուխ կանգնած էր գեներալ–նա– հանգապետը։ Նրա ձեռքում էր կենտրո–նացված տեղական բարձրագույն քաղա–քացիական և ռազմ, վարչությունը։ Նա– հանգապետը անմիջականորևն ենթարկ–վում էր Կովկասի փոխարքային։ Նահան–գի կառավարչական ևաստատություններն Էին նահանգապետի գրասենյակը, նա–հանգական վարչությունը, զինապարտու–թյան ատյանը, գյուղացիական գործերի ատյանը, վիճակագրական կոմիտեն։ Ուներ նաև նահանգական դատարան՝ քաղաքա–ցիական և քրեական գործերի իրավասու–թյամբ, ժանդարմական վարչություն, պետ․ ունեցվածքնևրի կառավարման գրասեն–յակ։ Նահանգի կառավարման գործը լիո–վին հարմարեցված էր Ռուսական կայսրու–թյան ընդհանուր կառավարման համա–կարգին։ Ե․ ն–ի ստեղծումը դրական նշա–նակություն ունեցավ ինչպես հայերի ազ–գային համախմբման, այնպես և տնտ․, քաղ․ ու մշակութային կյանքի զարգաց–ման առումով։ Գոյատևել է միևչև 1918-ը։ Վ․ Դի in յան
ԵՐԵՎԱՆԻ ՇԱՄՊԱՅՆ ԳԻՆԻՆԵՐԻ ԳՈՐ–ԾԱՐԱՆ, ՏՍՍՏ սննդի արդյունաբե–րության մինիստրության ձեռնարկու–թյուն։ Առաջին հերթը շահագործման է հանձնվել 1952-ին, երկրորդը՝ 1957-ին։ Ունի շշերով, հոսքային եղանակով շամ–պայնի, սեղանի գինու ստացման, լցման,, վերամշակման (երկու) և այլ արտադրա–մաս եր, գիտական և արտադրակաև փոր– ձարաևևեր։ Արտադրում է բրյուտ, ամե– ևաաևապակ, անապակ, կիսաանապակ շամպայն, սեղանի 18 մակնիշի գինիներ։ 1952-ին արտադրևլ է 105 ևզ․ ղկչ սեղանի գինի ն 30 հզ․ շիշ շամպայն, 1975-ին՝ համապատասխանաբար 1 մլն 130 հզ․ ղկչ և 3 մլև շիշ։ Արտադրաևքն առաքվում է ՌՍՖՍՏ արնելյան շրջաններ, նաև արտասահմանյան երկրներ (Չեխոսլո– վակիա, ԳԴՏ ևև)։ 1957-ից որոշ արտա–դրատեսակներ ներկայացվել եև միջազ–գային և համամիութենական ցուցահան–դեսների ու համտեսների, ուր անապակ շամպայնը շահել է ոսկե, իսկ «Մեղրա– ձոր», «Այրում», «Արագած» գինինևրը՝ արծաթե և բրոնզե մեդալներ։ ՍՍՏՄ–ում լայն ճանաչում են գտել «Անուշ», «Նազե–լի», «Զվարթնոց», «Վերնաշեն», «Պորտ–վեյն» և այլ սեղաևի գինիները։ Գինի–ների ստացման տեխնոլոգիան կատա–րելագործվել է գործարանի գիտական փորձարանում (տևխնիկական գիտ․ դ–ր Ն․ Բ․ Կազումովի ղեկավարությամբ)։ Գինիների մշակման, կայուևացմաև, սո– սընձման համար գործարանի փորձարա–նի առաջարկությամբ ՍՍՏՄ–ում առա–ջին անգամ օգտագործվել են դիատոմի– տային Փոշի և պոլիմերներ։
ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ 1724, Երևաևի բևակչությաև զիևված պայքարը թուրքակաև զավթիչների դեմ։ 1723-ին թուրք, զորքերը ներխուժեցին Անդրկով–կաս՝ ռուս, բանակի առաջխաղացումը կանգնեցնելու, Անդրկովկասի ազատա–գրական շարժումները ճնշելու, երկրամա–սը գրավելու։ Թուրք, մի զորաբանակ Աբդուլլաև Փաշայի գլխավորությամբ մտավ Արևելյան Տայաստան։ Երևանի պարսից խանը 12 հազարանոց բանակով Եղվարդ գյուղի մոտ փորձեց կասեցնել թուրքերի առաջխաղացումը, սակայն պարտվեց և ևահաևջեց՝ ամրաևալով Երե– վանի բերդում։ Թուրք, զորքերը, գրավե–լով մի քաևի բևակավայր, ապրիլի 7-իև պաշարեցիև Երևաևը։ Քաղաքի հայ բնակ–չությունը Տովհաննես Տունդիբեկյանի, Պողոս Քիչիբեկյանի, Կառչիկ Տովհան– նեսի, Դավիթ Միրզեջանյանի և ուրիշ զորապետնևրի գլխավորությամբ, ետ մղեց թշնամու գրոհները։ Մեծ կորուստներ կրած թուրք, զորքերը, համալրում ստա–նալով, անցան Տրազդան գետը, բայց հայերը, տալով 2000 զոհ, ետ շպրտեցին թշնամուն։ Տայ զորագնդերի հրամանա–տարները խորևրդակցեցին Ձորագյուղ թա–ղի Ս․ Մարգիս եկեղեցում և որոշեցիև դիմադրել միևչև վերջ։ Կազմվեցին Երե– վանի հին թաղի, Կոնդի հայ բոշանևրի և շրջակա գյուղերի բնակիչների ջոկատ–ներ։ Մարտիկների թիվը հասավ մոտ 10 հգ–ի։ Քաղաքի շուրջը ստեղծված ամ–րությունները, Տրազդան գետը, այգինե–րը ևպաստևցին պաշտպանությանը։ Թուրք, զորքևրը առժամանակ դադարեցրին հար–ձակումները, բայց Եգիպտոսից 3 հազա–րանոց մի ջոկատ համալրում ստանալուց հետո վերսկսեցին գրոևները և մտան Ձորագյուղ, որի պաշտպանները, չդիմա–նալով թշնամու գերազանց ուժերի ճընշ– մանը, ետ քաշվեցին։ Նրանց օգնության եկան մյուս թաղերից։ Թուրքերը պարտ–վեցին՝ տալով 6000 սպանված, իսկ հա–յերը կորցրեցին 1300 մարդ։ Աբդուլլահ փաշան նոր ուժեր խնդրեց սուլթւսնից։ Վերջինս օգնության ուղարկեց Սարու Մուստաֆա և Ռաջաբ փաշաներին՝ 38 հազարանոց բանակով։ Թուրք, զորքերի թիվը հասավ 70 հզ–ի։ Մինչդեռ Երևանի պաշտպանների ուժևրը սպառվել Էին։ Նրանք որոշեցին բանակցություններ սկսել թուրքերի հետ, սակայմ ևաջողու– թյուն չունևցան։ Տունիսի 7-ին թուրք, զորքը բոլոր կողմերից գրոհեց քաղաքի վրա և գրավեց այն՝ կորցնելով 15 հզ, զին– վոր։ Գրկ» Աբրահամ Երևանցի, Պւաո– մութիւն պաաերազմացն, Ե․, 1938։ Մ ի ր զ ո– յ ա ն Ա․, Երևանի 1724 թ․ հերոսական պաշտ–պանությունը թյուրքական զավթիչներից, «Տե–ղեկագիր ՛ՀՍՍՀ ԳԱ, հաս․ գիտ․», 1953, К» 3։ Աբրահամյան Ա․է Մարտիրոս դի Առաքելի ժամանակագրությունը, «Մա–տենադարանի գիտական նյութերի ժողովա–ծու», 1941, № 1։ Ա․ Միրզոյան
ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԱՏԱՆԻ ՀԱՆԴԻՍԱՏԵՍԻ
ԹԱՏՐՈՆ, բացվել է 1929-ի նոյեմբերի 29-ին, Գ․ Սմիռնովի և Ա․ Շչերբակովի «Պայթյուև» պիեսի ներկայացումով; Առա–ջիև բևմադրություևևերից եև Ն․ Զարյա– նի «Առանց Լենինի, Լենինի ուղիով», Մ․ Քոչարյանի «Չքավորը», Գ․ Գաբրիել– յանի «Կրակե օղակում», Մ․ Արմենի «Սկաուտ–89», «Առաջին պատկոմներ»-ը։ Տաջողված բեմադրություններից են՝ Դ․ Դեմիրճյանի «Քաջ Նազար»-ը, «Գի– քոր»-ը (ըստ Տ․ Թումանյանի), Շիլլերի «Սեր և խարդավանք»-ը, Ա․ Գայդարի «Թիմուրը և նրա կոմաևդան», Ա․ Շայբոնի «Թիկունքում», Գ․ Սունդուկյանի «Խաթա–բալա»^, «Ինչպես Էր կոփվում պողպա–տը» (ըստ Ն․ Օստրովսկու), «Արտիստը» (ըստ Ա․ Շիրվանզադեի), Բ․ Լավրենյովի
