գագհտիններով։ Ե–ից սկիզբ են սանում Գեղի գեաի ձախ վտակները։
ԵՐԿԱԹԲԵՏՈՆ, բետոնի և պողպատի ամրանի միաձույլ զուգակցում, որոնք կոնստրուկցիայում աշխատում են համա–տեղ։ «Ե․» տերմինը հաճախ օգտագործ–վում է որպես երկաթբետոնե կոնստրուկ–ցիաների U շինվածքների հավաքական անվանում։ Երկու՝ բոլորովին տարբեր հատկություննևրով նյութերի զուգակցու–մը Ե–ում պայմանավորված է նրանով, որ բետոնի ձգման ամրությունը զգալի չա–փով (10-–20 անգամ) փոքր է սեղմման ամրությունից, ուստի երկաթբետոնե կոնս–տրուկցիաներում բևտոնը նախատեսվում է սեղմող ճիգերը ընդունելու համպր։ Իսկ պողպատը, որն ունի ձգման բարձր ժամանակավոր դիմադրություն, գլխավո։- րապես օգտագործվում է ձգող ճիգերը ընդունելու համար։ Բետոնի ու պողպա–տի փոխազդեցությունը չափազանց ար–դյունավետ Է․ բետոնը պնդանալիս ամուր շաղկապվում է պողպատև ամրանին և հուսալիորեև պաշտպանում այն կոռոզիա–յից, քանի որ ցեմենտի հիդրատման պրո–ցեսում առաջանում է հիմնային միջա–վայր։ Բետոնի ու ամրանի միաձուլությունն ապահովվում է ևաև ևրանց գծային ըն–դարձակման գործակիցների հարաբերա–կան մոտիկությամբ (բետոնի համար՝ 7,5 • 10~6-ից մինչն 12-10՜6, պողպատե ամրանի համար՝ 12-10 6)։ Երբ ջևրմաս– տիճանը փոփոխվում է -40-ից մինչև 60°C միջակայքում, բետոևի և ամրանի հիմնական ֆիզիկամեխանիկական բնու–թագրերը գործնականում չևն փոխվում, որը թույլ է տալիս Ե․ կիրառել բոլոր կլի–մայական գոտիներում։ Պարբևրական պրոֆիլի ամրանի, եռակցովի կարկաս–ների ու ցանցերի կեռերի ու որմնակապե–րի կիրառումը նպաստում է բետոնի և ամ–րանի ավելի լավ շաղկապմանը ու համյս– տեղ աշխատանքին։ Բետոնի կառուցված–քը խախտվում է և ամրություևը զգալի չափով իջնում՝ 60°Շ–ից բարձր ջերմաստի–ճանում։ 200°C ջերմաստիճանի կարճատն ներգործության դեպքում բետոնի ամրու–թյունը իջնում է 30%, իսկ երկարատև ազդեցությաև դեպքում՝ 40% –ով։ 500– 600°C ջերմաստիճանը սովորական բետո–ևի համար կրիտիկակաև է, որի դեպքում այև քայքայվում Է։ Ուստի սովորական Ե․ հաևձևարարվում է կիրառել 200°C-hg ոչ բարձր ջերմաստիճաևում։ Միևչև 1700гС ջերմաստիճաևևերի պայմաններում աշ–խատող ջերմային ագրևգատնևրում օգ–տագործվում է կրակակայուն բետոնը։ Ե–ի համար մեծ նշանակություն ունեն բե–տոնի կծկվածքն ու սողքը։ Շաղկապման հետևանքով ամրանը խանգարում է բետո–նի ազատ կծկմանը, որը հանգեցնում է բետոնում ձգման, իսկ ամրանում՝ սեղմ–ման սկզբնական լարումների առաջպց– մանը։ Բետոնի սողքը առաջացնում է ճի–գերի վերաբաշխում ստատիկորեն անո–րոշելի համակարգերում, ճկվածքների մե–ծացում ծռվող տարրերում, բետոնի ու ամրանի միջն լարումների վերաբաշխում սեղմված տարրերում ևև։ Բետոևի այս հատկություևևերը հաշվի եև առնվում երկաթբետոնե կոնստրուկցիաներ նախա–գծելիս։ Բետոնի կծկվածքն ու Փոքր սահ– մանային ձգվածություեը (1 г/փ վրա 0,15 ւէմ) անխուսափելիորեն հանգեցնում են կոնստրուկցիաների ձգված գոտում ճաքերի առաջացմանը՝ շահագործման բեռնվածքների դեպքում։ Գործնականում, շահագործման նորմալ պայմաններում, մինչն 0,3 till բացվածքով ճաքերը չեն փոքրացնում Ե–ի կրող հատկություններն ու երկարակեցությունը։ Սակայն ցածր ճաքակայունություևը սահմանափակում է Ե–ի հետագա կատարելագործման և, մաս–նավորապես, ամրանի համար ավելի տըն– տեսողաբեր բարձրամուր պողպատների օգտագործման ևնարավորոլթյանները։ Ե–ում ճաքերի գոյացումից կարելի է խու–սափել նախնական լարման մեթոդով, երբ բետոնը կոնստրուկցիայի ձգված գո– տիներում ամրանի նախնական ձգման հաշվին արհեստականորևն շրջասեղմվում է։ Բարձր տեխնիկա տնտեսական ցու–ցիչների շնորհիվ նախալարված Ե․ կիրառ–վում է շենքերի ն ինժեներական կառույց–ների կրող կոնստրուկցիաներում (տես Նախաչարված կոնստրուկցիաներ)։ Ե–ի հիմնական թերությունը մեծ ծավալային զանգվածն է, որը զգալի չափով կարելի է վերացնել՝ օգտագործելով թեթև բետոն և բշշավոր բետոն։ ժամանակակից շինա–րարության մեջ Ե–ի լայն տարածումը պայմանավորված է այլ նյութերի համե–մատությամբ նրա բարձր տեխ, ու տնտ․ առավելություններով։ Ե–ից պատրաստ–ված կառույցները հրակայուն ու երկարա–կյաց են, չևն պահանջում հատուկ պաշտ–պանական միջոցներ մթնոլորտի քայ–քայիչ ներգործությունների նկատմամբ, բետոնի ամրությունը ժամանակի ընթաց–քում մեծանում է, իսկ բետոնով շրջափակ–ված ամրանը կոռոզիայի չի ենթարկվում։ Ե․ ունի մեծ կրողունակություն, լավ է ընդունում ստատիկական ու դինամիկա–կան (այդ թվում՝ սեյսմիկ) բեռնվածքնե–րը։ Ե–ից համեմատաբար ավելի հեշտ է ստեղծել ամենատարբեր ձների ճարտ․ արտահայտիչ կառույցներ ու կոնստրուկ–ցիաներ։ Ե–ի հիմնական ծավալը կազմում են շատ տարածված խիճը, կոպիճը, ավա–զը։ Տավաքովի Ե–ի կիրառումը զգալիո–րեն բարձրացնում է շինարարության ին–դուստրացման մակարդակը։ Կոնստրուկ–ցիաները նախօրոք պատրաստվում են լավ հանդերձված գործարաններում, իսկ շինհրապարակներում մոնտաժում են պատրաստի տարրերը մեքենայացված մի–ջոցներով։ Ե–ի առաջին կիրառողը համարվում է ֆրանսիացի այգեպան ժ․ Մոնիեն, որը Ֆրանսիայում և այլ երկրներում ստացել է Ե–ի գյուտի մի շարք արտոնագրեր։ Պողպատե ամրանով բետոնից կոնստրուկ–ցիաներ կիրառվել են նաև ավելի վաղ շրջանում։ Ռուսաստանի, Արևմտյան Եվ–րոպայի և Ամերիկայի շիևարարական տեխնիկայում Ե․ զգալի դեր սկսեց կատա–րել միայն XIX դ․ վերջին։ XX դ․ սկզբներին Ե–ի կիրառման հարցերով զբաղվել են ռուս գիտնականներ, պրոֆեսորներ Ի․ Գ․ Մալյուգան, Ն․ Ա․ ժիտկնիչը, Ս․ Ի․ Դրու– ժինինը ն ուրիշներ։ Սովետական Միու–թյունում երկաթբետոնե առաջին խոշո– րագույն կառույցը Վոլխովյան ՏԷԿ–ն է։ Գրկ, Мурашев В? И․, Трещиноустой- чивость, жесткость и прочность железобето–на» М․, 1949; Берг О* Я․, Физические основы теории прочности бетона и железо** бетона, М․, 1961․
ԵՐԿԱԹԲԵՏՈՆԵ ԿՈՆՍՏՐՈՒԿՑԻԱՆԵՐ ԵՎ ՇԻՆՎԱԾՔՆԵՐ, շենքերի և կառույց–ների տարրեր և այդ տարրերի զուգակ–ցումներ։ ժամանակակից Ե․ կ․ և շ․ դասա–կարգվում են ըստ մի քանի հատկանիշ–ների․ կատարման եղանակի (միաձույլ, հավաքովի, հավաքովի–միաձույլ), կիրառ–վող բետոնի տեսակի (ծանր, թևթն, բջջա–վոր, կրակակայուն և այլն), լարված վիճա–կի (սովորական և նախալարված)։ Պարզա–գույն երկաթբետոնե կոնստրուկցիաներ են առանձին հեծանային սալերը, հասա–րակ հեծանները, սյուները (նկ․ 1)։ Ե․ կ․ Երկաթբետոնե տարրերի ամրա– նավորումը, ա․ սալ, բ, հեծան, գ․ սյուն, /․ աշխատող ամրան, 2․ բաշխիչ ամ–րան, 3* լայնական ամրան (անուրներ), 4․ մոնտաժային ամրան, 5․ թեքված ամրան և շ–ի ամրանավորումը կատարվում է հյուս–ված և զոդված ցաևցերով ու կարկասնե–րով։ Ամրանը, որն իր վրա է վերցնում տարրում առաջ եկող հիմնական ձգող կամ սեղմող ճիգը, կոչվում է աշխատող ամ–րան, հեծանային սալերում աշխատող ամ–րանին ուղղահայաց տեղադրվում է բաշ–խիչ ամրան։ Գծային տարրերում ամրան է տեղադրվում նաև ևրանց լայնական ուղղությամբ՝ անուրների կամ լայնական ձողերի ձևով։ Այդ ամրանը թեք ձողերի հետ իր վրա է վերցնում տարրում գործող մոմենտների և լայնական ուժերի ազդեցու–թյունից առաջացող լարումների մի մասը։ Մ ի ա ձ ու յ լ երկաթբետոնե կոնստրուկ–ցիաները պատրաստվում են անմիջակա–նորեն շինհրապարակներում․ սովորա–բար կիրառվում են այն շենքերում ու կառույցներում, որոնց տարրերը ստան–դարտ չեն, և հատկապես մեծ բեռնվածք–ների դեպքում (բազմահարկ, արդ․ շեն–քերի ևիմքեր, կարկասներ ու ծածկեր, հիդրոտևխ․, տրանսպորտային և այլ կա–ռույցներ)։ Մի շարք կապիտալիստական երկրների (ԱՄՆ, Մեծ Բրիտանիա, Ֆրան–սիա ևն) ժամանակակից շիևարարական պրակտիկայում միաձույլ երկաթբետոնե կոնստրուկցիաները լայն կիրառություն ևն գտել, որը բացատրվում է այդ երկրնե– րում շենքերի ու կառույցների կոնստրուկ–ցիաների տիպայնացման և պարամետ–րերի միատեսակացման պետական հա–մակարգի բացակայությամբ։ ՍՍՏՄ–ում միաձույլ կոնստրուկցիաները գերակշռում Էին մինչև 30-ակաև թթ․։ Երկաթբետոնի արտադրության ընդհանուր ծավալում ՍՍՏՄ–ում միաձույլ երկաթբետոնե
