Ե–յան մեջ առանձնացվում են մի շարք ճյուղեր և դիսցիպլիններ, երկրաքիմիա, երկրաֆիզիկա, տեկտոնիկա, պատմական երկրաբանություն, ռեգիոնալ երկրաբա–նություն, դինամիկական երկրաբանու–թյուն, հանքագիաություն, ջրաերկրաբա–նություն, հրաբխագիտություն, շեր–տագրություն, հնէաբան ութ յ ուն, ինժենե–րական երկրաբանություն, մետաղածնու– թյուն, երկ րամե խանիկ ա, վառելանյութե–րի երկրաբանություն, բյուրեղագիտու–թյուն, միներաչոգիա, պետրոգրաֆիա, չիթոչոգիա։ Երկրի կառուցվածքը, հատ–կությունները և զարգացման ընդԽսնուր օրինաչափություններն ուսումնասիրում է գեոնոմիան, իսկ Երկրի՝ իբրև մո–լորակային համակարգության անդամնե–րից մևկի՝ պլանևտոլոգիան (աստրոլոգիան)։ Այժմ երկրաքիմիան և երկրաֆիզիկան այնքան են ճյուղավոր–վել ու ինքնուրույնացել, որ դարձել են Ե–յանը ևամազոր գիտություններ։ Երկրա–բանական պատկերացումներ և ուսումնա–սիրության պարզունակ մեթոդներ մշակ–վել են դեռևս Տին Տունաստանում, Տռո– մում, Չինաստանում, Տնդկաստանում, Եգիպտոսում, Միջին Արնելքում, Տայաս– տանում։ «Գեոլոգիա» բառը արդի իմաս–տով օգտագործել է 1657-ին նորվեգացի բնագետ Մ․ Պ․ Էշոլտը։ Մինչ այդ «գեոլո– գիա» բառը օգտագործվում էր որպես թեոլոգիայի հակադրություն և հասկաց–վում էր «երկրային» կացության օրենքներ ու օրինաչափություններ։ Ե․ գիտական հիմքի վրա է դրվել կապիտալիստական հասարակարգի ձնավորման ժամանակ (XVI–XVIII դդ․)։ Ե–յան զարգացման հիմ–նական դրվագներն են՝ քարային կեղևով պատված հրահեղուկ Երկրի կծկվող մոդելի հիմնավորումը (XVII –XIX դդ․), կենսա– շերտագրական մեթոդի մշակումը (XVIII– XIX դդ․), գեոսինկլինալների և պլատ–ֆորմների տեսության մշակումը (XIX դ․), բնեռացնող մանրադիտակի գյուտը (XIX դ․ վերջը), տևկտոնական ցիկլերի սկզբուն–քը (XIX դ․), ապարների բացարձակ հա–սակի որոշման ռադիոլոգիական մեթոդ–ների մշակումը (XX դ․), օրոգեն փուլերի հայեցակետը (XX դ․)*, շարյաժների սկըզ– բունքը (XX դ․), օվկիանոսային պլատ–ֆորմների և ռիֆտերի տեսությունը (XX դ․), տեկւոոնամագմատիկակաև հա–մալիրների և երկրաբանական ֆորմա–ցիաների տեսությունը (XX դ․), օգտակար հանածոների առաջացման տեսությունը և դասակարգումը (XIX– XX դդ․), իզոտո–պային հարաբերությունների կիրառու–թյունը ապարների տիպականացման հա–մար (XX դ․)։ Ե–յան զարգացման համար հսկայական նշանակություն են ունեցել ֆիզիկական, փորձարարական և մաթե–մատիկական մոդելավորման մեթոդնևրի կիրառությունը, սևյսմոտեկտոնական, հնԷամագնիսաբանական, ծանրաչափա–կան ն էլեկտրահետախուզության մեթոդ–ները, ապարների փորձարկումը բարձր ճնշման ն ջերմության պայմաններում, երկրակեղնի դեֆորմացիաների և լա–րումների ուսումնասիրությունը մեխանի–կայի ու ֆիզիկայի օրենքների տեսան–կյունից, Երկրի ներքին կառուցվածքի ուսումնասիրությունը քվանտային վիճա– կագրության և թերմոդինամիկայի տես–անկյունից։ Վերջերս լայն թափ են ստա–ցել Տամաշխարհային օվկիանոսի հա–տակի երկրաբանական կառուցվածքի և օգտակար ևանածոնևրի հետազոտություն–ները, երկրակեղևի կառուցվածքի վերծա–նումը՝ արհեստական արբանյակների մի–ջոցով ստացված տվյալների հիման վրա։ Օգտակար հանածոների որոնման տեսու–թյունը դարձել է ժամանակակից Ե–յան հիմնական կիրառական խնդիրը։ Մինե–րալների առաջացման պայմանների մա–սին հավաքված երկրաբանական տեղե–կությունները օգտագործվում են օպտիկա* էներգետիկական կիրառության համար անհրաժեշտ բյուրեղների արտադրության մեջ։ Տեխնիկայի այս նորագույն ասպարե–զը կոչվում է գեոնիկա։ Չնայած հետազոտության նոր մեթոդների լայն կիրառմանը, Ե–յան շատ պրոբլեմներ մնում են վիճելի կամ չլուծված։ ՍՍՏՄ–ում երկրաբանական ուսումնասիրություններ են կատարում ՍՍՏՄ երկրաբանության մինիստրությունը, հանրապետական երկ–րաբանական մինիստրությունները և վար–չությունները, հաևքային հումքը շահագոր–ծող, ինչպևս նաև շինարարությամբ զբաղ–վող մինիստրությունները, մոտ 80 ԳՏԻ–նե– րի (մեծ մասամբ ՍՍՏՄ և հանրապետա–կան ԳԱ–ների), բուհերի երկրաբանական և լեռնային ֆակուլտետները։ 1976-ին երկրաբան մասնագետներ էին պատրաստ–վում ՍՍՏՄ 50 բուհում և մոտ 50 տեխ– նիկումում (այդ թվում՝ Երնանի պետ․ համալսարանում և Ղափանի լեռնա–մե– տալուրգիական աեխնիկումում)։ 1969-ին ՍՍՏՄ–ում աշխատում էիև 110 հզ․ երկ–րաբան։ ՏՍՍՏ–ում երկրաբանական ուսումնասիրություններ ևն կատարում ՏՍՍՏ ԳԱ երկրաբանական գիտություն–ների, երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմոլոգիայի ինստ–ները, ՏՍՍՏ Մի–նիստրների սովետի երկրաբանական վարչությունը, Գունավոր մետալուրգիայի վարչության երկրաբանահետախուզական տրեստը, Երնանի պետ․ համալսարանի երկրաբանական և պոլիտեխնիկական ինստ–ի լեռնային ֆակուլտետները։ Երկ–րաբանական լաբորատորիաներ և բաժին–ներ կան գիտահետազոտական և նախա–գծային շատ ինստ–ներում։ Գրկ․ Бубнов С․Н․, Основные проб–лемы геологии, М․, 1960; Ш а т с к и Й Н․ С․, Избр․ труды, т․ 1-4, М․, 1963-65; Штилле Г․, Избр․ труды, пер․ с нем․, М․, 1964; Жуков М․ М․, Словин В․ И-i Дунаева Н» Н․, Основы геоло–гии, М․, 1970; Ферхуген Дж․, Тер–нер Ф․, Вейс Л»,- Вархаортиг К․, Файф У․, Земля․ Введение в общую геологию, пер» с англ», М«, 1974;՛ Геологи–ческий словарь, т․ 1–2, М», 1973; Рефера–тивный журнал» Геология, М», 1954–75*․»; Տ u е s s Ed․, Das Antlit՝z der Erde, Bd 1–3, Prag–W*~Lpz», 1883–1909; Termier H* etG․, Traite de geologie, v․ 1–3, Р», 1952– 1956, Ա․ Ասչանյան
ԵՐԿՐԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ, 1․ ընդհանուր երկ–րագիտության՝ աշխարհագրական թա–ղանթի առավել ընդհանուր օրենքների մասին գիտության կրճատ անվանումը։ 2․ Երկրագնդի, որպես ամբողջական մո–լորակի, նրա ինքնազարգացման ամբող– ջական պատկերի ստեղծման, ժամանա–կակից կառուցվածքի, գեոսֆերաների միջև Փոխադարձ կապի և հետագա պրո–ցեսների կանխագուշակման ու դրանց կազ–մավորված ձևերի ճանաչումը։ 3․ Ֆիզի–կական աշխարհագրության հոմանիշը։ Տերմինն առավել օգտագործելի է առաջին նշանակությամբ։ Գրկ․ Կ ր ու բ և ր Ա․ Ա․, Ընդհանուր երկ–րագիտություն, մաս 1–2, Ե․, 1937–40։ К а- лесник С․ В․, Общие географические закономерности Земли, М․, 1970․
ԵՐԿՐԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ ԳԻՏԱՀԵՏԱԶՈ–ՏԱԿԱՆ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ ՏՍՍՏ գյուղա–տնտեսության մինիստրու– թ յ ա ն։ Կազմակերպվել է 1956-ին (1926-ին ստեղծած հիդրոմոդուլային կա–յանի հիման վրա)։ 1960-ական թթ․ նրա հիդրոտեխնիկայի և մելիորացիայի, գյու–ղատնտեսության կազմակերպման և էկո–նոմիկայի, բույսերի պաշտպանության, հողագիտության և ագրոքիմիայի, գյու–ղատնտեսության էլեկտրիֆիկացման և մեքենայացման բաժինները վերածվել են ինքնուրույն ԳՏԻ–ների։ Ինստ–ն ունի (1975) ագրոտեխնիկայի, սելեկցիայի և բուսական ռեսուրսների ուսումնասիրման, գենետիկայի, սերմնաբուծության, բան–ջարաբոստանային կուլտուրաների, կար–տոֆիլաբուծության, գիտատեխնիկական ինֆորմացիայի բաժիններ, ագրոքիմիա–յի, բույսերի կենսաքիմիայի և ֆիզիո–լոգիայի, կենսաֆիզիկայի լաբորատո–րիաներ, փորձակայաններ՝ Լենինակա– նում, Ստեփանավանում, Մարտունիում և Սիսիանում։ Գիտական հետազոտություն–ների նպատակն է կաւոարելագործել հան–րապետությունում երկրագործության վար–ման գիտական հիմունքները՝ կապված գյուղատնտեսության ինտենսիվացման հետ, ստեղծել գյուղատնտ․ կուլտուրանե–րի առավել բերքատու, բարձրորակ, հի–վանդությունների և վնասատուների նկատ–մամբ դիմացկուն սորտեր և հիբրիդներ։ Ինստ–ում մշակվել են ցանքի և սածիլի տնկման լավագույն ժամկետների, տար–բեր ռետարդանտների և հերբիցիդների կիրառման հարցեր, հիմնական գյու– ղատնտ․ գոտիների համար պարարտա–նյութերի մուծման չավւաքանակներ։ Ստեղծվել են գյուղատնտ․ կուլտուրաների 40 բարձրորակ սորտեր, մշակվել ամբողջ տարին բանջարեղեն ստանալու գիտական հիմունքներ, գործում է հիդրոպոնիկ ջեր–մատուն։ Գործում է տեղեկատու գրադա–րան (100 հզ․ գիրք)։ 1948-ից հրատարա–կում է գիտական աշխատություններ։
ԵՐԿՐԱԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐ, հողօգտագործման ինտենսիվությունը բնորոշող երկրագործության ձևեր, հողի բերրիությունը վերականգնող և բարձրաց–նող ագրոտեխնիկական, մելիորատիվ և տնտեսա–կազմակևրպական միջոցառում–ների ամբողջություն։ Ե․ հ․ մշակվում և կիրառվում են՝ ելնելով տնտեսության կամ շրջանի պայմաններից։ Ե․ հ–ի գլխա–վոր խնդիրը տնտեսության զարգացման ուղղության և մշակվող կուլտուրաների փոխհարաբերության (ցանքերի կառուց–վածքի) ճիշտ որոշումն է։ Ь․ հ–ի առաջա–ցումը և հերթափոխումը կապված է ար–տադրողական ուժերի և արտադրական
