ԶԱՆ ԳՈԻ, գետ Տայկական ՍՍՏ–ում, տես Հրազդան։ «ՋԱՆ ԳՈԻ», հասարակականքաղաք ա՜–կան շաբաթաթերթ։ Լույս է տեսել Փարի–զում, 1935–37-ին։ խմբագիր՝ Մ․ Մանուշ– յան։ Ֆրանսահայ կոմունիստների թերթև էր։ Պաշտպանել է հայ գաղութի աշխա–տավորների շահերը, օգնել բարձրացնելու նրանց դասակարգային գիտակցությունը և համախմբել հայ աշխատավորներին երկրի բանվորական կազմակերպություն–ների հետ։ Մեծ դեր է խաղացել գաղութի և սովետակաև հայրենիքի կապերն ամ– րապնդելու գործում։ Լայնորեն լուսա–բանել է Սովետական Տայաստանի կյան– Զանգու» շաբաթաթերթի գլխագիրը քը, նրա նվաճումները, օգնել հայրենա–դարձության գործին, ՏՕԿ–ի ն առաջա– դիմական կազմակերպությունների աշ–խատանքներին, հետնողականորեն պայ–քարել դաշնակցության դեմ։ Թերթը ձգտել է տեղյակ պահել իր ընթերցողներին մի–ջազգային քաղ․ իրադարձություններին, պրոպագանդա է մղել ֆաշիզմի և պատե–րազմի օրեցօր սպառնացող վտանգի դեմ։ Աշխատակցել են Գ․ Թահմազյանը, Դ․ Գավիթյանը, Տ․ Զավենը, Տ․ Գսղճյա– նը, Զ․ Արբունին, Ե․ Թոլայանը, Ա․ Կո– թիկյանը, Ե․ Քոչարը ն ուրիշներ։ Մ, Րաբչոյան
ԶԱՆԴՐԵՐ (<իսլանդ․ sandr, sand – ավագ), սառցադաշտի եզրերին հարող տարածություններ՝ ծածկված սառցահալի ջրերի կողմից լվացված ն վերանսաեցված մորենային նյութերով, գերազանցապես ավազով։ Բուսածածկույթից զուրկ Զ․ հաճախ վեր են ածվում ցամաքային դյու– նային դաշտերի (տես Դյոմւեր)։ Լայնա–տարած Զ․ հանդիպում ևն Իսլանդիայի ն Ալյասկայի սառցադաշտերի մերձակայ–քում։ Պլևյստոցենյան մայրցամաքային սառցապատման ևետ կապված Զ․ մեծ տարածք են զբաղեցնում Արևմտյան Եվ–րոպայի հս–ի հարթավայրային շրջաննե–րում, Պոլեսիեում, Մեշչորայի և Արևմտա– Սիբիրական հարթավայրերում։
ԶԱՆԶԻԲԱՐ (Zanzibar), կղզի Տնդկա– կան օվկիանոսում, Աֆրիկայի արևել– յաև ափի մոտ։ Մտնում է Տանզանիայի կազմի մեջ։ Տարածությունը 1658 կւէ2 Է, բնակչությունը՝ 420 հզ․ (1974)։ Բարձրու–թյունը մինչն 120 it է։ Կազմված է կորա–լային կրաքարերից, շրջափակված՝ խու–թերով։ Զարգացած են կարսաային երե–վույթները։ Կլիման հասարակածամու– սոնային է, տարեկան տեղումները՝ մինչև 2000 ւէւէ։ Զ–ում կան մեխակի ծառի, կո–կոսյան արմավենու պլանտացիաներ։ Գըլ– խավոր քաղաքն ու նավահանգիստը Զան– զիբարն է։
ԶԱՆԿՈՎԵՑԿԱՅԱ (իսկական ազգանունը՝ Ադասովսկայա) Մարիա Կոնս– տանաինովնա (1860–1934), ուկրաինացի սովետական դերասանուհի, թատերական գործիչ։ ՈւՍՍՏ ժող․ արւոիաոուհի (1922)։ 1907-ին Ն․ Սադովսկու հետ կազ–մակերպել է Կիևի առաջին ուկր․ թատրո–նը։ Ղեկավարևլ է Նեժինի ժող․ թատրոնը, մասնակցել Կիևում ժող․ թատրոնի կազմակերպմանը (1918, այժմ՝ Լվովի Մ․ Զանկովեցկայայի անվ․ ուկր․ դրա–մատիկական թատրոն)։
ԶԱՆՑԱՆՔ, իրավախախտում, որ կատար–վում է մեղադրելի գործողությամբ կամ անգործությամբ և առաջ է բևրում հասա–րակական, կարգապահական կամ վար–չական ներգործության միջոցների կիրա–ռում։ Զ․ հանցագործությունից տար–բերվում է հանրորեն վտանգավորության նվազ աստիճանով։
ԶԱՊԵԼ (1215–1252), Կիլիկիայի Տայոց թագուհի 1222-ից։ Լևոն P-ի դուստրը։ Տոր կամքով նշանակվել է թագաժառանգ՝ խնամակալ ունենալով Կոստանդին Լամբ– րոնացի իշխանին։ Լնոն Բ–ի մահից հետո գահի շուրջն սկսված վեճերը հարթելու նպատակով 1222-ին Կիլիկիայի իշխան–ները Զ–ին ամուսնացրել են Անտիոքի դքսության իշխանազն Ֆիլիպի հետ։ Վեր–ջինս լատինամոլ քաղաքականություն վարելու համար 1224-ին գահընկեց ար–վեց և բանտարկվեց։ 1226-ին Զ․ ամուս–նացել է Կոստանդին Լամբրոնացու որ–դու՝ Տեթումի (Տեթում Ա) հետ (երկուսն Էլ 11 տարեկան)։ 1238-ին ամուսնու հետ վերաշինել է տվել Անդուլ մենաստանը ն դարձրել ամառանոց։ Մսում կառուցել է տվել Կաթողիկե և Մ․ Մարիևե եկեղեցի–ները, 1241-ին հիմնել հիվանդաևոց։ Աղ–բյուրներում հիշվում է իբրե «ողջախոհ», «առաքինաջան», որը հմուտ է եղել ուսման, գիտության մեջ։ Զ․ ունեցել է հինգ դուստր և երեք որդի, որոնցից կրտսերը՝ Լևոն Գ, 1270-ին ժառանգել է գահը։ Զ․ թաղվել է Գրազարկում։ Պաևպանվել են Զ–ի ն Տե– թում Ա–ի պատկերներով դրամևեր։ Գբկ» Սմբատ Սպարապետ, Տա–րեգիրք, Վնտ․, 1956։ Ա լ ի շ ա ն Ղ„ Սի– սուան, Վնտ․, 1885։ Վ․ Վարդանյան &ԱՊՈՏՈՑԿԻ Անտոնին [19․12․1884, Զա– կոլանի (Կլադնոյի մոտ) – 13․11․1957, Պրագա], չեխոսլովակյան և միջազգայիև Ա․ Ջապոաոցկի բաևվորական շարժման, Չեխոսլովա– կիայի քաղաքական և պետական գործիչ, գրող։ Չեխոսլովակիայի կոմկուսի (ՉԿԿ) ԿԿ–ի անդամ 1921-ից, 1922՛–25-ին՝ ՉԿԿ–ի գլխավոր քարտուղար։ Մասնակցել է Կոմ–ինտերնի II (1920), VI (1928), VII (1935, ընտրվել է Կոմինտերնի գործադիր կոմի– տեի անդամության թեկնածու) կոնգրես–ներին։ 1945–50-ին՝ Չեխոսլովակիայի արհմիությունների կենտրոնական խոր– հըրդի նախագահ, 1948–53-ին՝ կառա–վարության նախագահ, 1953–57-ին՝ Չե– խոսլովակիայի հանրապետության պրեզի–դենտ։
ԶԱՊՈՐՈԺԻԵ (մինչև 1921-ը՝ Ալեքսանդրովսկ), քաղաք, Ուկրաինական ՍՍՏ Զապորոժիեի մարզի կենտրոնը, նավահանգիստ Գնեպրի ափին։ ւկրաինական ՍՍՏ խոշորագույն ինդուստրիալ և Էևերգետիկ կեևտրոևևերից Է, րկաթուղայիև հաևգույց։ 760 հզ․ բն․ (1976)։ Տիմևադըրվել է 1770-իև, քաղաք է 1806-ից։
ԶԱՊՈՐՈԺԻԵԻ ՄԱՐԶ, գտևվում է Ուկ–րաինական ՍՍՏ հարավ–արևելքում։ Կազմվել է 1939-ի հուևվ․ 10-իև։ Տարա–ծությանը 27,2 հզ․ կւէ2 Է, բնակչությանը՝ 1894 հզ․ (1976)։ Բաժանվում է 18 շրջաևի, ուևի 13 քաղաք, 20 քտա։ Կենտրոնը՝ Զապորոժիե։ Զ․ մ․ պարգնատրվել է Լենինի շքանշանով (1958)։ Բնությունը։ Մակերհույթը թույլ կտըրտ– ված հարթավայր Է՝ թեքված հս–արլ–ից հվ–արմ, դեպի Ագովի ծովն իջնում է սանդղաձև աստիճաևևերով (18–25 it)։ Ծովափի երկայևքով ձգվում եև Բերդ– յաևսկի, Օբիտոչևայա ևն ավազալեզվակ– ներ։ Տվ–արլ–ում է գտնվում Մերձազով– յան բարձրությունը (200–220 մ)։ Տեղ– տեղ կան մեկուսացած բլուրներ (ամենա–բարձրը Մագիլա Բելմակն Է, 324 it)։ Կլի–ման չափավոր ցամաքային Է, հունիսի միջին ջերմաստիճանը 22°Շ–ից 24°C Է, հունվարի միջինը – 4°Շ–ից –5°C Է։ Տարեկան տեղումները հս․ շրջաններում 400–450 Աս են, հվ․ շրջաններում՝ 300– 350 itit։ Խոշոր գետը Գնեպրն Է։ Ագովի ծովա–փին կան լիմաններ և աղի լճեր (Մոլոչնի ևև)։ ԳևեպրոգԷսի և Կախովկայի ՏԷԿ–ի շինարարությամբ ստեղծվել են Լեևիևի աևվ․ և Կախովկայի ջրամբարները։ Տողերը բերրի, սեահողեր են (տերի–տորիայի 3/4-ը), միայն Ազովի ծովաՓի երկայնքով ձգվում ևն աղուտնևրն ու մուգ շագանակագույն հողերը։ Մարզը գտնվում է տաՓաստանային զոնայում։ Տամարյա ամբողջ տարածությունը հերկված է։ Կեն–դանական աշխարհին բնորոշ ևն աղվեսը, գայլը, նապաստակը, սովորական համս– տերը, լորը, մեծ արոսը, վայրի բադը, սագը, արտույտը։ Ագովի ծովում կա խամ– սա, թառափ, գետերում՝ բրամ, շիղաձուկ, գայլաձուկ, պերկես։ Բնակչության 65,6% –ը ուկրաինացի–ներ են, 28,9%-ը՝ ռուսներ, 2,1%-ը՝ բուլ–ղարներ, 1,1%–ը՝ հրեաներ և այլք։ Միջին խտությունը 1 կւէ2 վրա 69,1 մարդ է (1975)։ Խոշոր քաղաքներն են Զապորոժիեն, Մելիտոպոլը, Բերդյանսկը, Տոկմակը, Օրեխովը, Պոլոգին, Վասիլևկաև, Վոլն– յանսկը, Դևեպրոպրուդևոյեն, Կամենկա– Դնեպրովսկայան, Մոլոչանսկը։ Տնտեսությունը։ Զ․ մ–ին բնորոշ է բարձր զարգացած ինդուստրիան, քիմ․ և նավթաքիմիական արդյունաբերությու–նը։ էնևրգետիկ տնտեսության հիմքն են կազմում Զապորոժիեի մոտ գտնվող Վ․ Ի․ Լենինի անվ․ Գնեպրոգէսը, ինչպես նաև Զապորոժիեի, Մելիտոպոլի, Բերդյանսկի
