Ռ, Զաբդաըյան «Ավ․ Իսահակյանի «Աբու Լալա Մահաբի» պոեմը» (1910) նն; Կազմել ու հրատարա– կել է «Մեղրագետ» ընթերցարանը (վեց գիրք)։ Թարգմանություններ է կատարել Մ․ Գորկուց, Վ․ Կորոլենկոյից, է․ Վեր– հարնից^ Պ․ Շելլիից, Վ․ Տյուգոյից, Օ․ Ուայլդից, Ա․ Ֆրանսից։ Զ–ի «Ցայ–գալույսը» 1912-ին Փարիզում հրատարակ–վել է ֆրանսերեն; Երկ․ Ամբողջական երկեր, [մաս] 1, Փարիզ, 1930։ Ցայգալույս, Վնտ․, 1959։ Գրկ* Ռ․ Զարդարյանի «Ցայգալույսը», Գրական ասուլիսներ․ 4, ԿՊ, 1913։ <․ Մւսրգարյան
ԶԱՐԴԱՐՎԵՍՏ, կերպարվեստի բնագա–վառ․ ծառայում է մարդուն շրջապատող միջավայրը զարդարելուն։ Սկզբնավոր– վել և զարգացել է շատ հնուց։ Օգտագործ–վել են կայուն նյութեր (Փայտ, կավ, խե–ցի, ոսկոր, քար, մետաղ, ապակի, գործ–վածք, թևլ, թուղթ, մագաղաթ ևն)։ Ըստ այդմ, ստեղծվել են հատուկ գործիքներ՝ մուրճ, հատիչ, Փորագրիչ, հղկիչ, ասեղ, հելուն, գրիչ, վրձին ևն, որոնցից Էլ՝ հա–մապատասխան զարդատեսակների անուն–ները․ զարդաքանդակ կամ քանդակազարդ, դրվագազարդ, կոստղազարդ, ակնազարդ, վւորագրազարդ, ասեղնազարդ, գորգա–զարդ, խճազարդ, նկարազարդ (ծաղկա–զարդ), դրոշմազարդ ևն։ Զարդարվել են մարդկանց և կենդանիների մարմինները, մարդու մաշկը (վիտում), վարսերը, ևա– գուստը, տնային կահկարասին, գործիք–ները, զենքերը, նվագարանները, խաղա–լիքները, գերեզմաննևրը, աշխարհիկ ու կրոնական կառույցները, պաշտամունքա–յին առարկաները, գրքերը ևև։ Տաճախ որպես զարդ օգտագործվել են զանազան իրեր (ատամներ, վւետուրներ, ակնունք, հասարակ քարեր)։ Զարդերը լինում ևն գունավոր և անգույն, բնական տեսքով կամ ոճավորված։ Տատուկ նշանակու–թյուն է տրվել զուգակշռությանը (սիմետ–րիա) և ռիթմին։ Պատկերվել են իրական և երևակայական ձևեր։ Զարդամոտիվնե–րը ևանդիպում են ինչպես առանձին միա– վորներով, այնպես էլ պարզ կամ բարդ հարակցումներով, միահյուսումներով։ Տարբերվում են՝ մակերեսադիր (ցայտա– զարդ, խորազարդ, գծազարդ, դրոշմա–զարդ), ներհյուսվածքային (ասեղնա–զարդ, գորգազարդ, զամբյուղազարդ) ն առարկայական ձևերով (ամրացված կամ շարժական) զարդեր։ Անցյալում զարդա– պատումը իրականացվել է միմիայն ձեռքի աշխատանքով, հետագայում, կաղապար–ների և տեխնիկայի օգնությամբ, մշակ–վել բազմաքանակ արտադրության եղա–նակը; Զ․ հայտնի է սկսած քարի դարից։ Այն ժող․ արվեստ է։ Զարդաձևերն անանուն են։ Չնայած ազդեցություններին ու Փոխ–ազդեցություններին, մարդկային յուրա–քանչյուր խմբավորում, ցեղ, ժողովուրդ զարդարվել է ինքնուրույնաբար։ Զ․ մի–ջազգային արվեստ է ոչ միայն տարած– մամբ, այլև մոտիվների նմանությամբ։ Այն բաժանվում է՝ ա․ կենդանական, բ․ երկրաչափական, գ․ բուսական և դ․ այլ բնույթի՝ երկնային լուսատուների (արև, լուսին, աստղեր), երկրային տեսա–րանների (լեռներ, ջրեր), աշխատանք ա– յին–իրողությունների (կառույցներ, կա–րասիներ, գործիքներ) հետ կապված գար– դախմբերի։ Գոյություն ունեն ոճով միմ– Զարդարվնստ․ 1․ կրծքազարդ, կիսաթանկարժեք քարերով ընդելուզված ոսկի (Եգիպտոս, XII դինաստիա, մ* թ․ щ․ XIX դ․, Եգիպ–տական թանգարան, Կահիրե), 2․ զարդապատ խեցեղեն անոթ (Շոշ, Իրան, մ․ թ, ա, XV հազարամյակի վերջ, Լուվր, Փարիզ), 3* գարդապատ նախաատտիկյան անոթ ՝(Ատտիկա, մ․ թ․ ա․ 700–680, Լուվր, Փարիզ), 4․ գավաթ, ապակի, վենետիկյան վարպետի գործ (XVJ դ․ վերշ, Ապակեղենի թանգարան, Կոռնինգ, ԱՄՆ), 5, խորան «Սմբատ Սպարապետի Ավետարան»-ից (XIII դ․ կես, Երե– վանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ․ Մատենադարան, ձեռ․ JMS 7644)՝, 6․ քանդակազարդ գրակալ, Փայտ (1273, Տայաստանի պատմության պետական թանգարան, Երևան), 7» զարդաքանդակներ Ուկանտնց իշխանների դամբարանի վրա (ХЩ դ*․ Տաղպատ), 8․ արծաթյա մանյակ, վելիկոուստյագյան արծն (XVJJ դ․ 2-րդ կես, Պատմության թանգարան, Մոսկվա), 9․ «Մայր Տայաստան» կոթողի (Տաղթանակի հուշարձանի) պատվանդանի շքամուտքը Երևանի Տաղթանակի զբոսայգում (1950, ճարտ․ Ռ* Ւսրայելյան)
