1,1% խնձորաթթու, 1,6–15,8 մգ% վի–տամին C։ Օգտագործում են թարմ ն աղը դրած, պատրաստում են մարմելադ, պաս–տեղ, գինի։ Վայրի ձնով աճում է Իրանում, Փոքր Ասիայում, Բալկանյան թերակղզում, ՍՍՏՄ–ում՝ Կովկասում, Ղրիմում ու Թուրքմենիայում։ ՍՍՏՄ–ում մշակվում է հվ․ շրջաններում։ ՏՍՍՏ–ում աճում է Թումանյանի, Իջնանի, Նոյեմբերյանի, ՂաՓանի, Գորիսի անտառներում։ Մյուս տեսակը մերձարևադարձայիև կամ ճապոնական Զ․ է։ Ծառ է կամ թուփ, բարձրությունը՝ մինչն 6 մ։ Պտուղները դեղին են, խոշոր, հյութալի, համեղ։ Վայրի ձնով աճում է Չինաստա–նում ն Տյուսիսային Տնդկաստանում։ Մշակվում է Չինաստանում, ճապոնիա– յում, ԱՄՆ–ում, ՍՍՏՄ–ում՝ Կովկասի սն– ծովյան ափերին ն Ղրիմի հվ–ում, Միջին Ասիայի մի քանի շրջաններում։ Զ․ բազ–մացնում են սևրմերով, կուլտուրական սորտերը՝ պատվաստով։ ձԿՈ–ՏՈՑ, ստոծաևու ջղաձիգ կծկում, որն առաջացնում է հանկարծակի ուժեղ շնչա–ռում՝ բնորոշ ձայնով։ Նկատվում է ստա–մոքսի ն որովայնամզի գրգռման, ստա– մոքս–աղիքային համակարգի որոշ հիվան–դությունների, ինչպես նաև կենտրոնա– կան նյարդային համակարգի ն ստոծա– նիական նյարդի ֆունկցիոնալ ու օրգ․ ախտահարումների դեպքում։ &ՍՍԱՌ, Զ ի մ ա ր ա, գյուղ Արնմըտ– յան Տայաստանում, Սեբաստիայի վիլա–յեթում, Գիվրիգից մոտ 28 կմ հյուսիս– արնելք, Եփրատ գետի աջ ափին։ Զ․ որ–պես ավան հիշատակվում է VII դարից։ XX դ․ սկզբին ուներ 70 տուն հայ և 30 տուն թուրք բնակիչ։ Զբաղվում էիև երկ–րագործությամբ, անասնապահությամբ, արևեստներով։ Կար վարժարան՝ հիմնա–դիր Տակոբ Նալյանի անունով, որն ուներ 60 աշակերտ։ Գյուղում կային վանքերի (Ս․ Պողոս–Պետրոս, Ս․ Նիկողայոս) և 36 այլ ուխտատեղիների ու եկեղեցիների ավերակներ։ Տայ բնակիչները տեղահան–վել են 1915-ի Մեծ եղևռնի ժամանակ և տարագրվել օտար երկրներ։ £ՄՍԱՌԻ ՎԱՆՔ, գտնվում է Բեյրութից հյուսիս–արնմուտք, 30 կմ հեռավորու–թյան վրա, Լիբանան լեռան վրա, ծովի մակերնույթից 950 մ բարձր։ Տիմնադրվել է 1749-ին։ Ունի եկեղեցի, ժառանգավորաց վարժարան, վեհարան, աշտարակ, մա–տուռ, թանգարան, գրադարան, սրահ։ Տայ կաթոլիկ պատրիարքության կենտ–րոնն է։ Պահվում է Բեյրութում, ճյունիում, Տալեպում ն Եգիպտոսում ունեցած կալ–վածների եկամուտներով։ Զ․ վ–ի թանգա–րանում գտնվում են ցուցանմուշնևր հնա–գույն դարերից մինչն մեր օրերը։ Տին դրամների ևարուստ հավաքածու (խեթա–կան, ուրարտ․, փյունիկյան, հռոմ․, արաբ,, թուրք․, ինչպես նան բյուգանդական ն լուսինյանների շրջանի հայկ․), բրոնզյա կամ կավից թրծված արձանիկներ, կնիք–ներ (Դարեհ արքայից–արքայի կնիքը), սեպագիր արձաևագրությունևեր (մ․ թ․ ա․ II հազարամյակ), եկեղեցական գան–ձեր (խոյեր, շուրջառնևր, մատյաններ, գավազաններ, սկիհների հավաքածու), որոնցից շատերը հայկական ձեռարվեստի գործեր են։ Առանձին տեղ է հատկացված գեղանկարչական աշխատանքներին՝ Ռա– ֆայելին վերագրվող «Տիրամայրը», իտա–լական ն իսպանական գեղանկարչության գործեր նն։ Թանգարանում են պահվում հայերեն ձեռագրերի հարուստ հավաքա–ծուն (շուրջ 1300, ամենահինը Մխիթար Գոշի Դատաստանագիրքն է), հայկ․ հնատիպ գրքեր։ Ունի նաև ժամանակա–կից գրականության բաժին։ Շ․ Վարսան ձՍՅՈԻՈ–ՆԻԱ, քաղաք Թուրքիայամ, տես Իզմիր։
ԶՍՅՈԻՌՆԻԱ8Ի ԲԱՐԲԱՌ, հայերենի բարբառ։ Ըստ ձնաբանական դասակարգ–ման պատկանում է «կը» ճյուղին։ Արնմըտ– յան խմբի փոքրասիական բարբառ է։ խոսվել է Զմյուռնիայում։ Գրական արե– վելահայերենի բառասկզբի ձայնեղ պայ–թական բ, գ, դ, ձ, ջ հնչյունների դիմաց ունի շնչեղ խուլ պայթականներ փ, ք, թ, ց, չ (բերել–Փէրէլ, ջուր–չուր), պարզ խու–լերի դիմաց՝ ձայնեղ պայթականներ (պոչ– բօչ, ծաղիկ–ձաղիգ, կով–գօվ)։ Ունի վի, վնի մասնիկներով հոգնակի (աչվի, էշվնի), Է–ով բացառական (թունէն, քէզմէն), ինձի, քեգի, ասի, անի, ասիգա, անիգա և ևույև շարքի դերաևվանաձներ։ Բայերի ներկա ժամանակը կազմվում է գը||գ’ եղանակիչով՝ գը սիրԷմ ( = սիրում եմ), գ’ուզեմ ( = ուզում եմ), վաղակատար ժա–մանակը՝ ր վերջույթ ունեցող դերբայով (դէսէր էմ)։ Գործածական է մը անորոշ հո– դը, որը ետադաս է՝ խոսք մը, քար մը։ Ռ․ Իշխանյան ՃՍ՚ՐՈԻՒՏ (պարսկ․ zuminurud), միներալ, բերի լի տարատեսակը, թափանցիկ, վառ կանաչ գույնի առաջին կարգի թան–կարժեք քար։ Տանդիպում է 2–5X X 0,5–2 սմ, հազվադեպ՝ ավելի մեծ չա–փերի, բյուրեղների ձևով գրանիւոային պեգմաաիտներում և կոևտակտային փայ– լարիտներում։ Խոշոր (1 գ ավելի քաշով), անթերի և լավ ևիստավորված Զ․ գնա–հատվում է ադամանդից թանկ։ Ցածր որակի Զ․ սինթեզվում է նան արհեստական ճանապարհով։ Տանքավայրերը հազվա–գյուտ են․ հանրահայտ են Կոլումբիայի, Բրազիլիայի, Ուրալի ն Տրանսվալի հան–քավայրերը։ ձՅՈՅԴԵՐ ՋԵ (հոլ․ Zuiderzee, բառա–ցի՝ Տարավային ծով, Տյուսիսային ծո–վին հակադիր), Տյուսիսային ծովի ծոցը Նիդերլանդների ափերին։ Առաջացել է 1282-ին՝ ցամաքի իջնելու ն ջրասույզ լինելու հեանանքով։ Ծովից առանձնա–նում է Արնմւոա–Ֆրիզյան կղզիներով։ Շլյուզային պատնեշներով բաժանվում է Վադենզե և Էյսելմեր ծոցերի։ Խորությա–նը 3–4 մ Է, մակընթացության ալիքի բարձրությունը՝ 1,4–1,9 մ։ Զ–ի սսիին է Ամստերդամը։ &ՅՈՒՍ (Suess) Էդուարդ (20․8․1831, Լոն–դոն – 26․4․1914, Վիեննա), ավստրիացի ևրկրաբան։ Վիեննայի համալսարանի երկրաբանության պրոֆեսոր (1857– 1901), Վիեննայի ԳԱ պրեզիդենտ (1898– 1911)։ Ուսումնասիրել է Ալպերի ն Ապե– նինյան լեռների երկրաբանական կառուց–վածքը։ Զ․ «Երկրագնդի դեմքը» (հ․ 1–3, 1883–1909) աշխատության մեջ ամՓո– փել է տարբեր երկրներում կատարված բոլոր ռեգիոնալ ևետազոտությունների արդյունքները և զարգացրել կոնւոըակ– ցիոն հիպոթեզը։
ՏՆԱՍԵՆԱԿԻ եղբայրևեր, Ս և ր ա ֆ ի մ (1905–1942) և Գեորգի (1902–1946) Իվաևովիչևեր, ռուս սովևտակաև թեթև աթլետևեր։ ՍՍՏՄ սպորտի վաստ․ վար–պետներ (1936), ՍՍՏՄ բազմակի չեմ– պիոննևր ն ռեկորդակիրներ (1930–40) 1500–10000 մ վազքատարածություննե–րում։ Մասնակցել են Տայրենական մեծ պատերազմին (Սերաֆիմը զոհվել է 1942-ին)։ «Յումանիտե»-ի խմբագրությու–նը 1946-ին սահմանել է Զ․ ե–ի անվ․ մըր– ցանակ։ ՍՍՏՄ–ում, սկսած 1958-ից, ամևն տարի անցկացվում են Զ․ ե–ի հիշատակին նվիրված միջազգային մրցումներ, որտեղ խաղարկվում են երեք գլխավոր մրցանակ՝ 1500, 5000 և 10000 մ վազքատարածու–թյունների։ &ՈԲՅԱՆ Կարպիս Արամի (ծն․ 24․5․1915, Քաստեմանի, Թուրքիա), հայ օպերային երգիչ (դրամատիկական տենոր)։ ՌՍՏ վաստ․ արտիստ (1963)։ Ավարտել է Բու– խարեստի կոնսերվատորիան (1948)։ 1948-ից Տիմիշոարայի, 1949-ից՝ Բուխա– րեսաի օպերային թատրոնների մեներ–գիչ։ 1968-ից ապրում է ԱՄՆ–ում, ելույթ– Կ․ Զոբյանը Օթելլոյի դերում (Վերդիի «Օթել–* լո») ներ ունենում տարբեր օպերային խմբերի հետ զանազան քաղաքներում։ Դևրերգե– րից են՝ Կանիո (Լեոնկավալլոյի «Պայաց– ներ»), Կավարադոսի (Պուչինիի «Տոսկա»), Ռադամես, Օթելլո, Մանրիկո (Վերդիի «Աիդա», «Օթևլլո», «Տրուբադուր»), Դոն Խոզև (Բիզեի «Կարմեն»), Տուրիդդու (Մաս– կանյիի «Գեղջկական ասպետություն»), Գերման (Չայկովսկու «Պիկովայա դա–մա»)։ Տանդես է գալիս նաև կամերային համերգներով․ Շուբերտի, Շումանի, Վոլ– ֆի, ինչպես ն ռուս․, ռում․ ու հայկ․ եր– գևրի լավագույն մեկնաբաններից է’- Արժանացել է ՌՍՏ պետ․ մրցանակի։
ԶՈԴ, գյուղ Տայկական ՍՍՏ Վարդենիսի շրջանում, Զոդ գետի ափին, շրջկենտ–րոնից հյուսիս–արնելք։ Կոլտնտեսու–թյունն զբաղվում է անասնապահությամբ, հացահատիկի, կերային կուլտուրաների ն ծխախոտի մշակությամբ։ Գյուղից արլ․ գտնվում են Զոդի ոսկու հանքերը ն ոսկու հարստացուցիչ փորձարարական կոմբինատը։ Ունի պանրի գործարան, միջնակարգ դպրոց, գրադարան, ակումբ, մսուր, մանկապարտեզ, հիվանդանոց, կինո։ Զ–ի ոսկու հանքերն առաջին անգամ շահագործել են Սևանի ավազանի ցեղերը՝ մ․ թ․ ա․ XV– XIV դդ․։ Լճաշեն գյուղի (Սևանի շրջան) տարածքում պեղված բրոնզի դարի դամբարաններից հայտնաբեր–
