22,8 հզ. բժիշկ (1 բժիշկ 1,6 հզ. բնակչին), որից 8,8 հզ.՝ պետ. ծառայությունում, 4,3 հզ. ստոմատոլոգ, 4,8 հզ. դեղագործ և 21,6 հզ. միջին բուժաշխատող (1972): Բժշկ. կադրեր են պատրաստում 5 հա– մալսարանների բժշկ. ֆակուլտետներ և 7 բարձրագույն բժշկ. դպրոցներ, միջին բուժաշխատողներ՝ 60 տարբեր ուս. հաստատություններ: Առողջապահության ծախսերը 1967–68-ին կազմել են պետ. բյուջեի 7,9%-ը:
IX. Լուսավորությունը
ժամանակակից կրթական համակարգը ձևավորվել է հանրապետություն հռչակվելուց հետո: 1924-ից մտցվել է համընդհանուր անվճար, պարտադիր, տարրական կրթություն, 1927-ից՝ համատեղ ուսուցում բոլոր աստիճաններում: 1973-ին օրենքով մտցվել է համընդհանուր պարտադիր 8-ամյա կրթություն: Ունի տարրական (5-ամյա, ընդունվում են 7 տարեկանից) և 5–7-ամյա միջնակարգ դպրոցներ: Տարրական և ոչ լրիվ միջնակարգ դպրոցի ուսուցիչներ են պատրաստում մանկավարժական ինստ–ը և լիցեյները: Ունի տեխնիկամանկավարժական և առևտրամանկավարժական բարձրագույն դպրոց– ներ: Բարձրագույն ուս. հաստատություններն են. Ստամբուլի, Անկարայի (1946), Եգեյան (Իզմիրում, 1955), Աթաթյուրքի անվան (էրզրում, 1957) համալսարանները, տնտեսագիտության և առևտրի ակադեմիաները Անկարայում, Ստամբուլում, Էսկիշեհիրում, կոնսերվատորիաները՝ Անկարայում, Ստամբուլում, Իզմիրում, ինժեներական–տեխնիկական և նրբագեղ արվեստի ակադեմիաները՝ Ստամբուլում: Խոշորագույն թանգարաններն են. Հնագիտության (հիմնադրվել է 1923-ին), Ազգագրության (1927) Անկարայում, Ս. Սոֆիայի տաճարի (1934), Ստամբուլի հնագիտության (1846):
X. Գիտական հիմնարկները
Միասնական համակարգ չունի: Որոշ կոորդինացնող դեր են կատարում Պետական պլանային կազմակերպությունը, գիտատեխնիկական հետազոտական ընկերությունը (հիմնվել է 1963-ին) և մի շարք մինիստրություններ: Գիտահետազոտական աշխատանքներ են տարվում համալսարաններում: Ունի մոտ 10 հզ. գիտաշխատող (1975): Գիտա տեխնիկական առաջընթացը բարձրորակ կադրերի մեծ պահանջ է առաջացրել, որը չեն կարող բավարարել երկրի բուհերը:
XI. Մամուլը, ռադիոն, հեռուստատեսությունը
Լույս է տեսնում ավելի քան 900 թերթ և 600 հանդես (1976), մեծ մասը՝ Ստամբուլում և Անկարայում, հիմնականում՝ թուրքերեն: Առավել ազդեցիկ թերթերն են՝ «Ադալետ» («Adalet», 1962-ից), «Բարիշ» («Baris», 1972-ից), «Գյունայդին» («Günaydin», 1968-ից), «Զումհուրիեթ» («Cumhuriet», 1923-ից), «Դյունյա» («Dunya», 1951-ից), «Իսթանբուլ» («Istanbul», 1949-ից), «Միլլիեթ» («Milliyet», 1950-ից), «Ռեսմի գազետե» («T. C. Resmi Gazete», 1920-ից), «Սոն Հավադիս» («Son Havadis», 1952-ից), «Տերջյուման» («Tercximan», 1961-ից), «Հյուրրիեթ»(«Hürriyet», 1948-ից), հանդեսները՝ «Յանկի» («Yanki», 1972-ից), «Օզգյուր ինսան» («Ozgiir insan», 1972-ից): Անատոլիայի ինֆորմացիոն գործակալությունը հիմնվել է 1920-ին: Ռադիոն գործում է 1927-ից, հեռուստատեսությունը՝ 1968-ից:
XII. Գրականությունը
Գրավոր գրականության առաջին գործերը ստեղծվել են XIII դ.՝ արաբերենով և պարսկերենով: Թուրքերենով առաջին բանաստեղծությունները վերաբերում են XIV դ.: Ժող. բանավոր գրականությանը զուգընթաց մինչև XIX դ. գոյություն Է ունեցել արաբա–պարսկական «արուզ» տաղաչափությամբ պալատական պոեզիա: Միջնադարի հայտնի բանաստեղծներից են Ցունուս Էմրեն [XIII դ. վերջ – 1320(21)], Աշիկ–փաշան (1271-1332), Համդի Չելեբին (1449–1503), Ահմեդ– փաշան (մահ. 1497), Նեջաթին (1460–1509), Մեհրի Հաթունը (1456–1514), Մահմուդ–Բաքին (1526–1600), Ցուսուֆ Նաբին (1642–1712): Գեղարվեստական արձակն առաջացել Է, այսպես կոչված, ռեֆորմների (թանզիմաթ, 1830–70) շրջանում: «Նոր գրականության հայրը» և թուրքական առաջին կատակերգության («Բանաստեղծի ամուսնությունը», 1860) հեղինակը Իբրահիմ Շինասին (1826–71) Է, նորավեպի ժանրի հիմնադիրը՝ Ահմեդ Միդհատը (1844–1913): Առաջին վեպը («Թալաթի և Ֆիթնաթի սերը», 1872) գրել է Շամսետտին Մամին (1850–1904), առաջին պատմ. դրաման («Հայրենիք կամ Սիլիստրիա», 1873)՝ Նամըք Քեմալը (1840–88): Չափածո դրաման սկզբնավորել է Աբդուլհակ Համիդ Թարխանը (1852–1937): Գրականության զարգացման գործում նշանակալի դեր է խաղացել «Սերվեթի ֆյունուն» (1891 –1944) ամսագիրը՝ բանաստեղծ Թևֆիկ Ֆիքրեթի (1867–1915) գլխավորությամբ:
XX դ. երևան է եկել տարբեր ուղղությունների պատկանող գրողների մի նոր խումբ՝ Մեհմեդ Էմին (1869–1944), Յախյա Քեմալ (1884–1959), Ահմեդ Հաշիմ (1884–1933), Օմեր Սեյֆեդդին (1884–1920): Գրականությունը վերելք է ապրել հանրապետության հռչակումից (1923) հետո: Նոր ուղենիշ է եղել հեղափոխական պոեզիայի հիմնադիր Նազիմ Հիքմեթի ստեղծագործությունը: Գրականության զարգացման վրա զգալի ազդեցություն Է գործել Սաբահատտին Ալին (1907–48): Ետպատերազմյան տարիներին դեմոկրատական պոեզիայի զարգացման գործում մեծ դեր են խաղացել «Եռոտանի» խմբակի բանաստեղծները՝ Օրհան Վելիի (1914–1950) գլխավորությամբ: 1960–70-ական թթ. զարգացել է սոցիալիստական նպատակաուղղվածությամբ ռեալիստական գրականությունը (Օրհան Քեմալ, 1914– 1970, Ազիզ Նեսին, Ցաշար Քեմալ, ծն. 1922, Խալդուն Թաներ, ծն. 1915/16, Խյուսնյու Դաղլարջա, ծն. 1914):
XIII. ճարտարապետությունը և կերպարվեստը
Թ–ի արվեստը զարգացել է Բյուզանդիայի, Հայաստանի, Իրանի, Վրաստանի, Միջին Ասիայի և արաբական երկրների ժողովուրդների, ինչպես և սելջուկների գեղարվեստական ժառանգության հիման վրա: XII–XIII դդ. և վաղ օսմանյան շրջանում (XIV–XV դդ.) ազդեցությունները նկատելի են շին. տեխնիկայում, ճարտ. ձևերում և դեկորում, ընդհանուր հատակագծման մեջ: Այնուհետև կազմավորվել Է թուրք, ազգային ոճը, որի զարգացումը և գագաթնակետը նշանավորվեց հայազգի ճարտ. Խոջա Մինանի (1489–1588) գործունեությամբ: XV–XVI դդ. քաղաքներում կառուցվել են մզկիթներ, մեդրեսեներ, հիվանդանոցներ, դամբարաններ, ամրոցներ, քարվանսարաներ, թաղածածկ մեծ շուկաներ, գմբեթածածկ բաղնիքներ, շքեղորեն ձևավորված շատրվաններ: Կառույցների հորինվածքներին և արտաքին կերպարներին բնորոշ են մեծաչափ ու բարձր գմբեթավոր դահլիճների և սրահներով կամ հուջրաներով (խուցեր) կազմված բակերի զուգակցումը, մարմարով երեսպատված ճակատները, բազմաստիճան ծավալային հորինվածքի դահլիճների ինտերիերին՝ սյուներին դրված գմբեթը, գունազարդ ապակեպատ լուսամուտների հարկաշարքերը, մուգ և բաց երանգի քարի, մայոլիկայի զուգորդումը: Այդ շրջանի կառույցներից նշանակալից են Ինջե Մինարը (Կոնիա), Ուլու Զամին (Բուրսա), Սոււեյմանիե մզկիթը. Բայազիղի մեդրեսեն, Սուլեյմանի դամբարանը, Չինիլի– քյոշքի տաղավարները, Բաղդադ–քյոշքը, Թոփ–գաբու պալատը (Ստամբուլ): Բնակելի տները կառուցվածքով ֆախվերկային են (հիմնակմախքային), առաջ դուրս ելնող վերին հարկերով և փակ պատշգամբներով: XVII դարից Թ–ի ճարտ. կրում է Եվրոպայում իշխող ոճերի մեծ ազդեցությունը:
XVI դ. կազմավորվել է Թ–ի մանրանկարչությունը (Լենի, Նիգյարի, Օսման), հաստոցային նկարչությունը (Սինան Բեյ, Մանասեներ), բուռն զարգացել է կիրառական արվեստը, խեցեգործությունը (Քյոթահիա, Իզնիկ), դաջագործությունն ու կերպասագործությունը (Մալաթիա, Բուրսա), պղնձագործությունը (Թոքատ), գորգագործությունը (Ուշաք), ոսկերչությունը (Կոնիա, Ստամբուլ), որին հաղորդակից են եղել բազմաթիվ հայ արհեստավորներ: Հատկապես մեծ համարում ուներ Տյուզյան ոսկերիչների ընտանիքը: Կիրառական արվեստը, կորցնելով իր կենտրոնները, շարունակում է ստեղծված ավանդները նաև այսօր: XIX դ. կեսերից մասնագետներ են պատրաստվել Ֆրանսիայում կամ Գերմանիայում: 1882-ին հիմնադրվել է Գեղարվեստի վարժարանը
