Կադր «ճանապարհ դեպի կրկես» կինոնկարից (1963), ռեժ. Լ. Իսահակյան կես» (1963, Հ. Մալյանի հետ) գեղարվես– տական կինոնկարները:
ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ (Սերեբրյակով) Ստե– փան Իսահակի (ծն. 31.10.1919, Լենինա– կան), կրկեսի հայ սովետական արտիստ: ՀՍՍՀ ժող. արտիստ (1971): ՍՄԿԿ ան– դամ 1947-ից: 1956-ին մասնակցել է հայկ. կրկեսի կազմակերպմանը: Վարժեցնում է կենդանիներ (գետաձի՝ աշխարհում առա– ջին անգամ, կոկորդիլոս, օձ) և թռչուններ (արագիլ, կռունկ, փասիան): Կազմակեր– պել է թեմատիկ ներկայացումներ՝ կեն– դանիների մասնակցությամբ («Քաշ Նա– զար», 1957, Երևան): Նկարահանել է «Գո– ղացել են զեբր» (1972) և «Դոննիի ու Միկիի նոր արկածները» (1973) կինոնկար– ները: Հյուրախաղերով հանդես է եկել արտասահմանյան երկրներում: Պարգևա– տրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով: Ս. Իսահակյանը ելույթի պահին
ԻՍԱՀԱԿՅԱՆ (մինչև 1945-ը՝ Ղազարա– պատ), գյուղ Հայկական ՍՍՀ Անիի շըր– ջանում, Ախուրյան գեաի ձախ ափին, շրջկենտրոնից 15 կւէ հյուսիս–արևմուտք: Սովետական տնտեսությունն զբաղվում է բանջարաբուծությամբ, հացահատիկի մշակությամբ և անասնապահությամբ: Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադա– րան, կինո, բուժկայան: Ի–ում գործում է Ա. Իսահակյանի տուն–թանգարանը: Գյուղում կանգնեցված է բանաստեղծի ար– ձանը: Ի–ի շրջակայքում պահպանվել են գյուղատեղի, գերեզմանոց: Գյուղատեղին Ախուրյանի ջրամբարի տակ մնալու պատ– ճառով, 1973-ից սկսվել է Իսահակյան անունով նոր ավանի կառուցումը:
ԻՍԱՀԱԿՅԱՆԻ ՏՈհՆ–ԹԱՆԴԱՐԱՆ, գանը– վում է Երևանում, երկհարկանի այն տանը, որտեղ 1947–57-ին ապրել է բանաստեղ– ծը: Գործում Հ 1963-ից: Առաջին հարկում են աշխատասենյակը (գրադարանով հան– դերձ), ընդունարանը, ննջարանը: Մնա– ցած սրահներում ցուցադրված են բանաս– տեղծի երկերի բոլոր հրատարակություն– ները, բազմաթիվ լեզուներով թարգմա– Ա. Իսահակյանի տուն –թանգարանը Երևանում նությունները, ձեռագրերի նմուշներ, լու– սանկարներ, փաստաթղթեր, անձնական իրեր և այլ նյութեր, որոնք ներկայացնում են Ի–ի կյանքն ու գործունեությունը: Տուն– թանգարանի ֆոնդում պահվում են գրողի երկերի տարբերակներ, նրա հետ առընչ– վող վավերագրեր, մամուլում և առանձին գրքերով բանաստեղծի մասին լույս տե– սած աշխատություններ: Թանգարանային արժեք ունի տանը կից պարտեզը: Ս. Վահանի
ԻՍԱՀԱԿՅԱՆՆԷՐ, հայ գերդաստան: Ի. Արևմտյան Հայաստանի Բայազետ քա– ղաքից 1828-ին եկել և հաստատվել են Գյումրի (այժմ՝ Լենինական) քաղաքում և մերձակա Ղազարապատ (այժմ՝ Իսահակ– յան) գյուղում: Գերդաստանի նահապետն է եղել Նիկողայոս Իսահակյանը (1800– 1878): Նրա թոռն է բանաստեղծ Ավետիք Իսահակյանը: Ի. տոհմից սերում են հայ մշակույթի մի շարք երախտավորներ, սյյդ թվում՝ բանահավաքներ Մկրտիչ Իսահակ– յանը (1870–1920) և Հայկ Իսահակյանը (1875–1947), թարգմանիչ Արամ Իսա– հակյանը (1867–1940), բանաստեղծ Իսահակ Իսահակյանը, բանասեր Աբաս Իսահակյանը, կինոօպերատոր Վիգեն Իսահակյանը (ծն. 1910), գրականագետ Ավետիք (Ավիկ) Իսահակյանը (ծն. 1944)՝ մեծ բանաստեղծի թոռը: Գրկ. Ն արյան Մ., Իսահակյանների գերդաստանի գրական դեմքերը, «Բանվոր», 1974, We 271: Մ. Նարյան
ԻՍԱՁԵՆԿՈ Բորիս Լավրենտևիչ [2(14).6. 1871, Պետերբուրգ –17.11.1948, Մոսկվա], սովետական մանրէաբան և բուսաբան, ՍՄՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1946): Աշխա– տանքները վերաբերում են ծովերի (հիմ– նականում բևեռային) մանրէաբանությա– նը, ինչպես նաև սերմնաբանության, բու– սաբանության, ընդհանուր, գյուղատնտ. և տեխ. մանրէաբանության հարցերին:
ԻՍԱՎՐԻԱ, պատմական մարգ Փոքր Ասիա– յում: Ըստ Պտղոմեոսի «Աշխարհագրու– թյան», գտնվել է Տավրոսի հս. ստորո– տում. հս–ում սահմանակից էր Լիկաոնիա– յին, արմ–ում՝ Պիսիդիային, հվ–ում՝ Լեռ– նային Կիլիկիային: Գլխավոր քաղաքն էր Իսավրան (այժմ՝ Զենզիմբար կալե): Մկզբնաղբյուրների վկայությամբ իսավ– րացիները ռազմիկ ժողովուրդ էին, որոնք նաև, իբրև վարձկաններ, ծառայել են Հռոմի կայսրերին: Կայսր Պրոբոսը (276– 282) իսավրացիներին վերջնականապես ենթարկեց Հռոմին: Կոստանդին Մեծի ժամանակ ստեղծվեց Իսավրիա նահանգը, որի կենտրոնը Մելևկիա քաղաքն էր: Իսավրացի վարձկանները ծառայել են նաև բյուզ. բանակում: Թեոդոսիոս II-ի կայսե– րական գվարդիան կազմված էր իսավրա– ցիներից, որոնց առաջնորդներից մեկը (Զենոն անունով), դառնալով Լևոն 1-ի փեսան, տիրեց գահին: Կոստանդին Ծի– րանածինը Անատոլիկոն բանակաթեմի սահմանները նշելիս սահմանակից է հի– շատակում նաև Ի.:
ԻՍԱՎՐՅԱՆ ԴԻՆԱՍՏԻԱ, կայսերական դինաստիա Բյուզանդիայում (717–802): Հիմնադիրն էր Լևոն III Իսավրացին: Ի. դ–ի ժամանակ վերջնականապես ձևավորվել է նահանգների կառավարման բանակաթե– մային համակարգը (տես Թեմեր), ազատ գյուղացիությունը դարձել է կայսրու– թյան ֆինանսական և ռազմ, հզորության հիմքը, սկզբնավորվել է պատկերամար– տությունը: Լայն չափեր է ընդունել Պավ– ւիկյան շարժումը: Ի. դ–ի կայսրերը կապեր են պահպանել արաբ, տիրապետության տակ գտնվող Հայաստանի առանձին նա– խարարների հետ: Գրիգոր Մամիկոնյանը գաղտնի համաձայնություն է կնքել Կոս– տանդին V-ի հետ խալիֆայության դեմ ապստամբության (748) նախօրեին: Նը– րանց օրոք ուժեղացել է հայերի արտա– գաղթը Բյուզանդիա, մեծացել հայերի դերը բյուգանդական ռազմ, ավագանու կազմում: Որոշ ուսումնասիրողներ (Լ. Բրե– յե, սկզբում նաև՝ Ն. Ադոնցը) Ի. դ. համա– րել են հայկ., թեև առայժմ այդ բանն հաս– տատող ուղղակի փաստեր չեն հայտնա– բերված: Ի. դ–ի ներկայացուցիչները՝ Լևոն III Իսավրացի (717–741), Կոստան– դին V (741–775), Լևոն IV (775-780), Կոստանդին VI (780–797), իրենե (797– 802): Հ. Րարթիկյան ԻՍ^ԱԻ* (իսկական ազգանունը՝ Ի ս բ ա խ– Բ ա խ ր ա խ) Ալեքսանդր Աբրամովիչ (1904–1977), ռուս սովետական գրող, գրականագետ: ՍՄԿԿ անդամ 1926-ից: Լույս են տեսել Ի–ի «Հրացանով ու գրքով» (1926), «Առաջավոր գծի մարդիկ» (I960), «Եվրոպայի ճանապարհներին» (1964), «Պատանություն իմ, կոմերիտմիություն իմ» (1966) և այլ պատմվածքների ժողո– վածուներ, ինչպես նաև «Արհեստավոր– ներ» վեպը (1966): Հեղինակ է «Լուի Արա–
