Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/467

Վիքիդարանից՝ ազատ գրադարանից
Jump to navigation Jump to search
Այս էջը սրբագրված չէ

նայի, Գուդեայի արձանագրությունները, արխիվը, որոնք կարեոր տեղեկություն– ներ են տալիս հասարակական–տնտեսա– կան հարւս բեր ությ ունների, առևտրի, շի– նարարության մասին: Գրկ. .ZIbSKOHOB H. M., 06mecTBeHHi>i& h rocyaapcTBeHHbiH cTpoft flpeBHero #Bype*u>a. ffiyMep, M., 1959; CTpyBe B. B., Iocyflap- ctbo Jlaram, M., 1961; Parrot A., Tello, vingt campagnes de fouilles (1877–1933), P., 1948.

ԼԱԳԷՐԼՏՈՖ (Lagerlof) Սելմա (1858– 1940), շվեդացի կին գրող: Շվեդական ակադեմիայի անդամ (1914): Լ–ի շատ ստեղծագործություններում կապիտալիս– տական քաղաքակրթությանը եակադըր– վում է բանաստեղծականացված նահապե– տական կենցաղը և հեքիաթային ռոման– տիկայի աշխարհը («Անտեսանելի շղթա– ներ», 1894, «Կունգահելայի թագուհինե– րը», 1899, «Լեգենդներ» 1904, նովելների ու լեգենդների ժողովածուներ): Բուրժուա– կան աշխարհի հակասություններից ազատ– վելու ելքը Լ. փնտրում է բարոյա–կրոնա– կան բարեփոխման մեջ («Նեռի հրաշք– ները», 1897, «Երուսաղեմ», 1901–02, «Պոր– տուգալիայի կայսրը», 1914): Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր (1909): Երկ. Նիլսի զարմանահրաշ ճանապարհոր– դությունը վայրի սագերի հետ, Ե., 1970: ԼԱԳՈ ՄԱ&ՈՐԵ (իտալ. Lago Maggiore, բառացի՝ մեծ լիճ), Վե ր բ ան n (Ver- bano), լիճ Իտալիայում և Շվեյցարիայում: Գտնվում է տեկտոնական իջվածքում, 194 մ բարձրության վրա: Երկարությունը 62,5 կմ է, լայնությունը՝ մինչե 4,5 կմ, մակերեսը՝ 212 կմ2, խորությունը՝ մինչե 372 մ:

ԼԱԳՈԴԵԻ, քաղաք, Վրացական ՍՍՀ Լա– գոդեխի շրջանի վարչական կենտրոնը: Գտնվում է Ալազանի Լագոդեխ վտակի ափին: Կան ծխախոտի ֆերմենտացիոն, մրգահատապտղի գինիների, եթերայուղի, մրգահյութերի, պահածոների գործարան– ներ, ՀԷԿ, գյուղատնտ. տեխնիկում, ման– կավարժական ուսումնարան, երկու գրա– դարան, կուլտուրայի տուն: Քաղաք է 1962-ից: Լ–ի մոտ է Լագոդեխի արգելա– նոցը:

ԼԱԳՈՍ (Lagos), Նիգերիայի մայրաքաղա– քը, Լագոս նահանգի վարչական կենտրո– նը: Գտնվում է Բենին ծոցի (Գվինեական ծոցի մասը) ափին և կղզիների վրա: 1,4 մլն բն. (1973): Նավահանգիստ է, Լագոս–Կանո երկաթուղու սկզբնակետը, երկրի քաղ., տնտ., մշակութային և առև– տրական կենտրոնը: Ունի համալսարան, ազգագրական և հնագիտական թանգա– րաններ, միշազգային օդանավակայան:

ԼԱԳՐԱՆԺ (Lagrange) ժոզեֆ Լուի (25.1. 1736, Թուրին –10.4.1813, Փարիզ), ֆրան– սիացի մաթեմատիկոս և մեխանիկ: Մա– թեմատիկա ուսումնասիրել է ինքնուրույն: 19 տարեկանում արդեն Թուրինի հրետա– նային դպրոցի պրոֆեսոր էր: 1759-ին ընտրվել է Բեռլինի ԳԱ անդամ (1766– 1787-ին՝ պրեզիդենտ), 1772-ին՝ Փարիզի ԳԱ անդամ: 1795-ից՝ Փարիզի Նորմալ դպրոցի, իսկ 1797-ից՝ Պոլիտեխնիկական դպրոցի պրոֆեսոր: Առավել կարեոր աշ– խատանքները վերաբերում են վարիացիոն հաշվին, անալիտիկ և տեսական մեխանի– կային: Հիմնվելով Լ. Էոերի ստացած ար– ժ. Լ. Լագրանժ դյունքների վրա մշակել է վարիացիոն հաշվի հիմնական հասկացությունները, առաջարկ ել վարիացիոն խնդիրների լուծ– ման ընղհանուր անալիտիկ մեթոդ (վա– րիացիոն մեթոդ): «Անալիտիկ մեխանի– կա» դասական աշխատությունում հնարա– վոր տեղափոխությունների սկզբունքի հի– ման վրա կառուցել է ստատիկան, այնու– հետև զուգորդելով նշված և դ’Ալամբերի սկզբունքները, կառուցել նաև դինամիկան (տես դ^Աչամբեր–Լագրանժի սկզբունք): Մուծել է ընդհանրացված կոորդինատներ և շարժման հավասարումներին տվել նոր ձև (տես Լագրանժի հավասարումներ): Լ. մեծարժեք հետազոտություններ ունի մաթ. անալիզի, թվերի տեսության, հանրահաշ– վի» դիֆերենցիալ հավասարումների, մաթ. քարտեզագրության, աստղագիտության ևնի վերաբերյալ: Գրկ. 2Ko3e Jlyn JlarpaHK. 1736–1936. C6. CTaTeH K 200-JieTHK> CO flHfl pOMCfleHHH, M.–JI., 1937.

ԼԱԳՐԱՆԺ (Lagrange) Շարլ (1804–1857), ֆրանսիական քաղաքական գործիչ, մանր– բուրժուական դեմոկրատ: Մասնակցել է 1830-ի Հուլիսյան հեղափոխությանը, եղել է 1834-ի Լիոնի ապստամբության գլխավոր ղեկավարներից: 1848-ի Փետրվարյան հե– ղափոխության օրերին ղեկավարել է զին– ված պայքարը: Հունիսին ընտրվել է Սահ– մանադիր, 1849-ի մայիսին՝ Օրենսդիր ժողովի դեպուտատ: 1851-ի Լուի Բոնա– պարտի պետ. հեղաշրջումից հետո վտար– վել է Ֆրանսիայից:

ԼԱԳՐԱՆԺԻ ՀԱՎԱՍԱՐՈՒՄՆԵՐ, 1. հիդ– րոմեխանիկայում, հեղուկ մի– ջավայրի շարժման հավասարումները գըր– ված միջավայրի կետերի կոորդինատնե– րով (Լագրանժի Փոփոխականներով): Լ. հ. մասնակի ածանցյալներով դիֆերեն– ցիալ հավասարումներ են և ունեն dt2/ծտււ dt2 /dai d2z dz 1 dP ––) – = –. (i= 1, 2, 3) dt2 / dai p dat տեսքը, որտեղ t-ն ժամանակն է, x, y, z-ը՝ մասնիկի կոորդինատները, aj, a2, aa-ը՝ պարամետրեր, որոնցով որոշվում են մասնիկների սկզբնական կոորդի– նատները, X, Y, Z-ը՝ ծավալային ուժերի պրոյեկցիաները, P-ն՝ ճնշումը, p-ն խտու– թյունը: Լ. հ–ից որոշվում են միջավայրի մասնիկների շարժման հավասարումները: Եթե հայտնի են X, Y, Z-ը, ինչպես նաև սկզբնական և եզրային պայմանները, ապա կոնկրետ խնդիրների լուծումը բեր– վում է x, y, z, P, p-ն որոշելուն, որպես t, ai, a2, as-ի ֆունկցիաներ: Ընդ որում, օգտագործվում են նաև անխզելիության հավասարումը և միջավայրի վիճակի հա– վասարումը p=f(P) տեսքով (անսեղմելի հեղուկների համար p= const): 2. Ընդհանուր մեխանիկ ա– յ ու մ, մեխանիկական համակարգի շարժ– ման հավասարումներն ընդհանրացված կոորդինատներով՝. Հոլոնոմ (տես Հոչո– նոԱ և ոչ հոչոնոմ համակարգեր) համա– կարգի համար Լ. հ. ընդհանուր դեպքում ունեն d / dT dT տեսքը, որտեղ զւ–երը ընդհանրացված կոորդինատներն են, որոնց թիվը հավա– սար է մեխանիկական համակարգի ազա– տության աստիճանների թվին, զւ–երը՝ ընդհանրացված արագությունները, Qr երը՝ ընդհանրացված ուժերը, T-ն՝ հա– մակարգի կինետիկ էներգիան, արտա– հայտված qi ն: qi-երով, ո–ը՝ համակարգի ազատության աստիճանների թիվը: Մեխանիկական համակարգերի լայն դասի համար Լ. հ. տալիս են շարժման դիֆերենցիալ հավասարումները կազմե– լու ընդհանուր և պարզ մեթոդ: Երբ համակարգի վրա կիրառված են միայն պոտենցիալ ուժեր, Լ. հ. ստա– նում են d /ծԼ ծԼ dt(*ii)~dq,՜0, (1_1, 2’՚՜՝’Ո) 0 տեսքը, որտեղ L= T–Ո կոչվում է Լ ա գ– րանժի ֆունկցիա (Ո–ն համա– կարգի պոտենցիալ էներգիան է): (1) և (2) հավասարումները կոչվում են նաև Լագրանժի երկրորդ սեռի հավասարում– ներ: Գոյություն ունեն նան. Լագրանժի առաջին սեռի հավասարումներ, որոնք դեկարտյան կոորդինատներով գրված շարժման սովորական դիֆերենցիալ հա– վասարումներ են, միայն կապերի հակազ– դումների Փոխարեն պարունակում են հակազդումներին համեմատական անո– րոշ բազմապատկիչներ: Առանձին առա– վելություններ այդ հավասարումները չու– նեն U օգտագործվում նն հազվադեպ, հիմ– նականում կապերի հակազդումները որո– շելու համար, երբ համակարգի շարժման օրենքը որոշված է ուրիշ եղանակով (օրի– նակ, (1) կամ (2) հավասարումներից): ԼԱԴ (< սլավ. Jiaa, համաձայնեցվածու– թյուն, կարգավորվածություն) ձ ա յ ն ա– կար գ, հնչյունների բարձրությունների և նրանց որակապես դիֆերենցված հա– րաբերությունների աբստրահված համա–