փրկվածները բնակություն են հաստատել Արևելյան Հայաստանում:
ԼԱՄԻՆԱՐ ՀՈՍԱՆՔ (< լատ. lamina – շերտ, թիթեղ), հեղուկի կամ գազի կար– գավորված հոսանք, երբ հեղուկը (գազը) տեղաշարժվում է հոսանքի ուղղությանը զուգահեռ շերտերով: Լ. հ–ի դեպքում հե– ղուկի տարբեր գույներով ներկված շեր– տերն իրար չեն խառնվում: Այն առաջա– նում է, երբ հեղուկի մածուցիկությունը մեծ է կամ հոսանքի արագությունը փոքր է և երբ փոքր չափերով մարմինները շըրջ– հոսվում են հեղուկի դանդաղ հոսանքով: Հեղուկի հոսանքի բնույթը որոշվում է Ռեյնոչդսի թվով (Re): Քանի դեռ Re-ի մեծությունը չի գերազանցում Re^ կրի– տիկական արժեքին, կատարվում է Լ. հ., իսկ երբ Re>Re$/i, հոսանքը կարող է դառնալ տուրբուլենտ (տես Տուրբոււենտ հոսանք): Շրջանային հատվածքով խողո– վակի համար Re^z,?^2200 (եթե որպես բնութագրական արագություն ընդունված է ըստ հատվածքի միջին արագությունը, իսկ որպես բնութագրական չափ՝ խողո– վակի տրամագիծը): ԼԱՄՊ ՇԻԿԱՑՄԱՆ էլեկտրական, լույսի աղբյուր, որում էլեկտրական էներ– գիան լուսայինի է փոխակերպվում դժվա– րահալ հաղորդիչը էլեկտրական հոսան– քով շիկացնելու հետևանքով: Լամպի կա– տարելագործման կարևոր փուլերը բնու– թագրվում են հետևյալ հայտնագործու– թյուններով և գյուտերով. 1801-ին՝ հա– ղորդիչը էլեկտրական հոսանքով շի– կացնելու փորձեր, 1854-ին՝ առաջին գործ– Նկ. 1. էլեկտրական շիկացման լամպի սխեման. /. ապակե անոթ, 2. շիկացման մարմին, 3. բռնիչներ, 4. շտենգել, 5. սորաււցքնր, 6. թիակ, 7. ցո– կոլային մազտաք, 8. ցոկոլ նականորեն պիտանի լամպը բամբուկի մանրաթելերից պատրաստված ածխե թե– լիկով (Գեբել, ԱՄՆ), 1873-ին՝ ածխաձո– ղիկով լամպը (Լոդիգին, Ռուսաստան), 1877-ին՝ Ցաբլոչկովի (Ռուսաստան) լամ– պը կաոլինե ձողիկով, 1879-ին՝ էդիսոնի (ԱՄՆ) լամպը արդ. արտադրության հա– մար, 1898–1908-ին որպես շիկացման մարմին փորձարկվում էին մետաղներ՝ օսմիում, ցիրկոնիում, տանտալ, 1909-ին՝ վոլֆրամե թելիկով լամպը, 1912–13-ին՝ գազով լցված և պարուրաձև թելիկով լամ– պը (Լանգմյուր, ԱՄՆ), 1934-ին՝ շիկաց– ման երկպարույր թելիկով լամպը: Լ. շ–ի հետագա կատարելագործումը տարվում էր շիկացման մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացման միջոցով լուսարձակումը բարելավելու ուղղությամբ՝ պահպանելով լամպի պիտանիության ժամկետը: Լամ– պի անոթի լցումը բարձրամոլեկուլային իներտ գազերով (հալոգենների ավելաց– մամբ) նվազեցրեց վոլֆրամի գոլորշիաց– ման արագությունը և անոթի կեղտոտումը նրա փոշիացած մասնիկներով: Երկպա– րույր և եռապարույր ձև ունեցող շիկացման մարմնի օգտագործումը նվազեցրեց ջեր– մային կորուստները գազում: Լամպի բազ– մաթիվ տարատեսակները բաղկացած են միատիպ մասերից, որոնք միմյանցից տարբերվում են միայն չափերով և ձևով: Տիպային լամպի կառուցվածքը ցույց է տրված նկ. 1-ում: Լամպերը դասակարգ– վում են՝ ըստ կիրառման բնագավառի Նկ. 2. էլեկտրական շիկացման լամպեր, ա. կինոպրոյեկցիոն (լարումը՝ 40 վ, հզորությունը՝ 750 վւո), բ. հանքային (4ւ/, 3,75 վւո), գ. ավտոմեքենայի հալոգենա– յին երկթելային (12 վ, 55 վւո) (ընդհանուր օգտագործման, մեքենաների լապտերների համար ևն), անոթի լուսա– տեխնիկական հատկությունների և կա– ռուցվածքի (հայելային, դեկորատիվ ևն), շիկացման մարմնի ձևի (հարթ պարույրով, երկպարույր ևն): Ըստ չափերի լինում են գերմանր (երկարությունը՝ 10 մմ–ւց փոքր, տրամագիծը՝ 6 մմ–ից փոքր), մանր, փոքր, նորմալ, խոշոր (երկարությունը՝ ավելի քան 175 մմ, տրամագիծը՝ 80 t/i/–ից ավե– լի): Լ. շ. պատրաստում են տարբեր լա– րումների համար՝ սկսած վոլտի մասերից մինչև հարյուրավոր վոլտ, իսկ հզորու– թյունը կարող է հասնել տասնյակ կվա (նկ. 2): Օրինակ, 10 կվա հզորության լու– սարձակման լամպն ունի 475 մմ երկարու– թյուն և 275 մմ տրամագիծ: Լամպում լարման 1% –ով մեծացումը (նոմինալի համեմատությամբ) լուսային հոսքը ավե– լացնում է 4%–ով, սակայն փոքրացնում է պիտանիության ժամկետը 15 % –ով: Լամ– պի կարճատև միացումը նոմինալին 15%–ով գերազանցող լարմանը շարքից հանում է այն: Լամպերի պիտանիության ժամկետը տատանվում է 5 ժ–ից (օրինակ, ինքնաթիռի լապտերների լամպերը) մին– չև 1000 ժ և ավելի (օրինակ, տրանսպոր– տային լամպերը), այդ պատճառով լամ– պերը պետք է տեղադրված լինեն այնպես, որ դրանց փոխարինումը լինի դյուրին: Լամպերի լուսարձակումը կախված է դը– րանց կառուցվածքից, լարումից, հզորու– թյունից, պիտանիության ժամկետից և հավասար է 10–35 ւմ/վւո: Լուսարձակման տեսակետից շիկացման լամպերը զիջում են ւույսի գազապարսքման աղբյուրներին, սակայն առաջինների շահագործումն ավե– լի պարզ է (չեն պահանջում թողարկիչ սարքեր և բարդ ամրաններ) և նրանց հա– մար գործնականորեն գոյություն չունեն ըստ լարման և հզորության սահմանա– փակումներ: Աշխարհում Լ. շ. տարեկան արտադրությունը հասնում է 10 միլիարդի, իսկ տարատեսակների քանակն անցնում է երկու հազարից: Գրկ, YjIbMHineK Jl. ., IIpOH3BOflCTBO aneicTpHqecKHX jiaMn h3.k3.jihb3.hhh, 5 H3fl.f M.–JI., 1966; TyTopoB M.M., Ochobw CBeTOTeXHHKH H HCTOHHHKH CBeTa, M., 1968»
ԼԱՄՊԱՅԻՆ ԳԵՆԵՐԱՏՈՐ, Էչեկտրոնային ւամւց պարունակող սարք, որը հաստա– տուն հոսանքի աղբյուրի էներգիան փո– խակերպում է բարձրահաճախային տա– տանումների էներգիայի: Եթե փոխակեր– պումն իրագործվում է արտաքին կառա– վարմամբ, գեներատորը կոչվում է պարա– մետրական, հակառակ դեպքում՝ ինքնա– գեներատոր: Տարբերում են սինուսոիդա– յին և ոչ սինուսոիդային տատանումների Լ. գ–ներ: Մինուսոիդային տատանումների պարզագույն Լ. գ. կազմված է տրիոդից և տատանողական կոնտուրից (նկ.): Տա– տանումների էներգիայի լրացումն իրա– գործվում է լամպի և հետադարձ կապի (փոխինդուկցիան Լց և Նա կոճերի միջև) միջոցով: Կոնտուրի փոփոխական հո– սանքները մակածում են համապատաս– խան նշանի լարում տրիոդի ցանցի վրա, որը կառավարում է անոդային հոսանքը՝ ապահովելով անոդային (Սա) մարտկոցի էներգիայի բաժինների ներմուծումը կոն– տուր: Հետադարձ կապը կարող է ապահով– վել նաև ունակության կամ ավտոտրանս– ֆորմատորի միջոցով: Սինուսոիդային տատանումների RC Լ. գ. տատանողական կոնտուր չունի, հետադարձ կապի շղթան պարունակում է մի տեսակի ռեակտիվու– թյուն (սովորաբար C) և ակտիվ տարրեր, այնպես, որ փուլերը հավասարակշռվում են միայն մի որոշակի հաճախականու– թյան համար: Տատանումների ձևն այն– քան ավելի հեռու է սինուսոիղայինից, Պարզագույն լամպային գեներատորի սխեման որքան հաճախականությունների ավելի լայն տիրույթում են հավասարակշռվում փուլերը (տես Ռեչաքսացիոն ւոատանում– ներ): Լ. գ. կարող է գրգռել հարյուրավոր կվա հզորության տատանումներ, սակայն նրա օ. գ. գ. չի անցնում 75%–ից: Տես նաև Տրանզիստորային գեներատոր: Գրկ. Boh h-E p y e b h h A.M., Pa^no- ajieKTpoHHKa b 3KcnepHMeHTajibHoS 4)H3mce, M.t 1966. Ռ. Ղազարյան
ԼԱՄՊՐՈՖԻՐ (< հուն. Xa|iJtpo£ – փայ– լուն և ւցորֆիր), մելանոկրատ երակային մագմատիկ ապար: Համապատասխան մագմատիկ ապարներից տարբերվում է գունավոր միներալների պարունակու– թյամբ, քիմ. կազմով և կառուցվածքով: Գույնը՝ մուգ մոխրագույնից մինչև սև: Լ–ի կազմի մեջ մտնում են դաշտային սպաթ և գունավոր միներալներ (բիոտիտ, ամֆիբոլ, պիրոքսեն): Լ–ի պորֆիրային տարատեսակների պորֆիրային անջա–
