ցիուսը, Ցու. Մարցինկյավիչյուսը, Կ. Մա– ին, վ. Միլյունասը և ուրիշներ: Բալետը: XVI դարից լիտվ. մագ– նատները պահել են բալետային խմբեր: Լիավ. ազգային բալետի զարգացումն սկսվել է XX դ. սկզբին: 1921-ին Կաունա– սում բացվել է բալետի ստուդիա, 1925-ին Պետական թատրոնում .բեմադրվել բալե– տային առաշին ներկայացումը՝ Լ. Դելիբի «Կոպելիա»-ն: Լիտվ. բալետի զարգաց– մանը նպաստել է ռուս, խորեոգրաֆիան: Սովետական իշխանության տարիներին ստեղծվել են Ցու. Պակալնիսի «Հարսնա– ցուն», Ցու. Ցուզելյունասի «Ծովի ափին», Ցու, Ինդրայի «Աուդրոնե», է. Բալսիսի «Լորտուների թագուհի էգլեն», Ա. Ռեկաշ– յուսի «Մարող խաչ» և այլ ազգային բա– լետներ: Բալետմայստերներից են՝ Բ. Կել– բաուսկասը, Վ. Գրիվիցկասը, բալետի արտիստներից՝ Մ. Ցաոգապայտիտեն, Գ. Սաբալյաուսկայտեն, Գ. Բանիսը, Ա. Ռուզգայտեն, Տ. Սվենտիցկայտեն, Գ. Կունավիչյուսը, Լ. Աշկելովիչյուտեն և ուրիշներ: Բալետային ներկայացումներ բեմադրվում են Վիլնյուսի Օպերայի և բալետի ակադեմիական և Կաունասի երա– ժըշտական թատրոններում: XVIII. Կինոն Առաշին նկարահանումներն արվել են XX դ. սկզբին: 30-ական թթ. ստեղծվել են առաշին գեղ. ֆիլմերը, 1935-ից պար– բերաբար թողարկվել են կինովավերա– գրեր: Լիտվ. կինեմատոգրաֆիան զար– գացել է սովետական իշխանության օրոք: 1940-ին կազմակերպվել է փաստավավե– րագրական ֆիլմերի ստուդիա (1946-ից՝ Լիտվ. կինոստուդիա), որը թողարկում է կինոակնարկներ, գիտամասսայական և գեղ. ֆիլմեր: Լիտվ. կինոստուդիայում ստեղծվել են ավելի քան 30 լիամետրաժ կինոնկարներ, այդ թվում՝ «Ադոմասն ուզում է մարդ լինեյ», «Մեկ օրվա խրոնի– կա», «Ոչ ոք չէր ուզում մեռնել» (1959, 1963, 1965, ռեժ. Վ. ժալակյավիչյուս), «Երկնագույն հորիզոն» (1959, ռեժ. Վ. Մի– կալաուսկաս), «Սանդուղք դեպի երկինք» (1966, ռեժ. Ռ. վաբալաս), «Աղշիկն ու արձագանքը», «Գեղեցկուհի», «Սատա– նայի հարսնացուն» (1964, 1969, 1976, ռեժ. Ա. ժեբրյունաս), «Մասնատված եր– կինք» (1975, ռեժ. Մ. Գեցրիս) են: Նշանա– վոր կինոդերասաններից են՝ Ռ. Ադոմայ– տիսը, Բ. Բաբկաուսկասը, Դ. Բանյոնիսը, Ցու. Բուդրայտիսը, Լ. Նորեյկան, Ա. Շուռ– նան, Ա. Մասյուլիսը և ուրիշներ: Պատկերազարդումները տես 544–545-րդ էշերի միշե՝ ներդիրում, աղյուսակներ XXXV–XXXVI: Գրկ. II a ա y t օ B. T.f 06pa30Bairae JIh- TOBCKoro rocyaapCTBa, M., 1959; Bopb6a 3a CoBeTcicyio ripndajiTHKy b BejiHicoE OTenecT- BeHHofi BoSHe 1941–45, t. 1–3, Pnra, 1966– 1969; JlHTBa 3a noJiBeica hobo2 anoxn, Bmib- rnoc, 1967; AiaMyHac C.f KoMnapraa JIhtbm b 6opb6e 3a CoBeTCKyio BJiacTb (1935– 1940 it,), M., 1961; M a h k> ա h c H.A., dKOHOMHKa H KyjIbTypa COBeTCKOlS JIhtbm, BnjibHioc, 1973;- JlHTBa, M., 1967 (Cepna «CoBeTCKHS Cok)3>),՛ M a t y ji h c 10*10., CoBeTCKaa JlHTBa h ee Hayica, b kh. Hayica Coio3a CCP, M., 1972; OqepK hctophh jihtob* ckoh C0BeTCK0H jiHTepaTypM, M«, 1955; Hep- BOHHaa C„ BorjaHac K., Hckycctbo JIhtbm, [JI.], 1972? fayflpHMac JO., H3 HCTOPHH JIHTOBCKOH My3bIKH, T. 1–2, M.-–JI., 1964–72; Hctophh coBeTCKoro flpa« MaTH^ecKoro TeaTpa, t. 1, 4–6* 1966–71; MajibijeHe M., KHHoncKycCTBo Cobct- cko՝S JIhtbm, M,, 1971; AaaMoaeae O., Mhjiioc B., TayTaBHqioc A., Eh6- jmorpa<imH hctophh JIhtobcko® CCP 1940– 1965, BnjibHioc, 1969*
ԼԻՏՎԱԿԱՆ ՍՏԱՏՈԻՏՆԵՐ (< լատ. sta- tio – որոշում եմ), Լիտվական մեծ իշ– խանության ֆեոդալական իրավունքի օրենսգրքեր: Հաստատվել են՝ 1529-ին, 1566-ին, 1588-ին: Դրվեւ են բելոռուսերեն: Որպես աղբյուր ծառայել են՝ սովորու– թային իրավունքի նորմերը, Կազիմի– րի դատաստանագիրքը, պրիվիլեյները, հռոմ., լեհ., գերմ. իրավունքները, դատա– կան որոշումները: Օգտագործվել է նաև ընթացիկ օրենսդրությունը: Լ. ս. արտա– ցոլել են Լիտվական մեծ իշխանության քաղ. կարգի զարգացումը, հատկապես լեհական մագնատների դեմ պայքարում շլյախտայի քաղ. դերի բարձրացումը:
ԼԻՏՎԱՑԻՆԵՐ (ինքնանվանումը՝ լ ե– տ ու վ յ ա յ), ազգ, Լիտվական ՍՍՀ հիմ– նական բնակչությունը: Թիվը ՍՍՀՄ–ում՝ 2.665 հզ., Լիտվայում՝ 2.507, մյուս հան– րապետություններում (գլխավորապես՝ ՌՍՖՍՀ–ում, Լատվիայում, Բելոռուսիա– յում)՝ 158 հզ. (1970): Ավելի քան 500 հզ. Լ. ապրում են արտասահմանում (Արևմըտ– յան Եվրոպայում, ԱՄՆ–ում, Կանադայում, Լեհաստանում, Հարավային Ամերիկա– յում, Ավստրալիայում են): Խոսում են չիտվերեն: Հավատացյալները հիմնակա– նում կաթոլիկներ են: Լ. կազմավորվել են բալթյան զանազան ցեղերից (լիտվա– ցիներ, ժմուդներ են), որոնց նախնիները մ. թ. ա. Ill–II հազարամյակներում թա– փանցել են Նեման և Դվինա գետերի հովիտները: IX–XII դդ. աստիճանաբար ձևավորվել է լիտվական ազգությունը, XIX դ. 2-րդ կեսին՝ ազգը: 1940-ին Լ. մտան ՍՍՀՄ ժողովուրդների կազմի մեշ: Լ. ունեն ազգային յուրահատկությամբ աչքի ընկնող նյութական և հոգևոր մշա– կույթ: Տես նաև Լիտվական Սովետական Սոցիաւիստական Հանրապետություն հոդվածը:
ԼԻՏՎԵՐԵՆ, լիտվաներեն, լիտվա– ցիների լեզուն: Խոսվում է հիմնականում Լիտվական ՍՍՀ–ում, մասամբ՝ հարակից վայրերում ու արտասահմանում: Պատկա– նում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի բալթյան ճյուղին: Խոսողների թիվը ՍՍՀՄ–ում՝ մոտ 2,6 մլն (1970), արտասահ– մանում՝ ավելի քան 0,5 մլն: Ունի երկու հիմնական բարբառ՝ ժյամայտյան (ստո– րին լիտվական) և աուկշտայտյան (վե– րին լիտվական), վերշինս ընկած է գրա– կան Լ–ի հիմքում: Հնդեվրոպական լեզվա– ընտանիքում բնորոշ է առավել հնատիպ գծերով: Հնչյունական կազմը հարուստ Է (12 ձայնավոր, 8 երկբարբառ, 45 բաղա– ձայն): Ձայնավորներն ունեն իմաստա– զատիչ քանակային տարբերություն (եր– կար–կարճ): Շեշտը փովախական Է, վանկը բնորոշ է ինտոնացիոն ուրույն կաղապա– րով: Գոյականն ունի սեռի (արական, իգական, ընդհանուր), թվի (եզակի, հոգ– նակի, բարբառներում՝ երկակիի մնա– ցորդներ), հոլովի (7) կարգեր: Բայը ևս հարուստ է ձևաբանական կարգերով (4 եղանակ, 4 ժամանակային ձև): Գրավոր հուշարձանները՝ XVI դարից, այբուբենը՝ լատինագիր:
ԼԻՏՎԻՆԵՆԿՈ–ՎՈԼԳԵՄՈԻՏ Մարիա Իվա– նովնա (1892–1966), ուկրաինացի սո– վետական երգչուհի (լիրիկա–դրամատի– կական սոպրանո): ՍՍՀՄ ժող. արտիս– տուհի (1936): ՍՄԿԿ անդամ 1944-ից: Հանդես է եկել Պետրոգրադի (1914–16), Վիննիցայի (1919–22), Խարկովի (1923– 1935), Կիևի (1935–53) օպերային թատ– րոններում: Դերերգերից են՝ Վարվառա (Դանկևիչի «Բոգդան Խմելնիցկի»), Նաստ– յա, Տերպելիխա (Լիսենկոյի «Տարաս Բալբա», «Նատալկա–Պոլաավկա»), Օդար– կա (Գալակ–Արտեմովսկու «Զապորոժցին Դանուբից այն կողմ»):
ԼԻՏՎԻՆՈՎ Մաքսիմ Մաքսիմովիչ [իս– կական ազգանունը և անունը՝ Վալ՛ լախ Մաքս, կուսակցական ծածկանուն– ները՝ «Պ ա պ ա շ ա», Մաքսիմո– վիչ, Ֆելիքս ևն, 5(17).7.1876, Բե– լոստոկ՜՜ (այժմ՝ Լեհաստանում)–31.12. 1951, Մոսկվա], սովետական կուսակցա– կան և պետական գործիչ, դիվանագետ: Մ. Մ. նիտվիէավ ՍՄԿԿ անդամ 1898-ից: 1900-ին՝ ՌՄԴԲԿ Կիևի կոմիտեի անդամ: 1902-ին վտարանդ– վել է Շվեյցարիա: ՌՍԴԲԿ II համագու– մարից (1903) հետո՝ բոլշևիկ: Մասնակցել է բոլշևիկյան «Նովայա ժիզն» թերթի կազմակերպմանը: 1907-ին՝ ՌՍԴԲԿ պատ– վիրակության քարտուղար 11 Ինտերնա– ցիոնալի Շտատգարտի կոնֆերանսում: 1915-ին Անտանտի երկրների սոցիալիստ– ների Լոնդոնի կոնֆերանսում էաԴԲ՝* ԿԿ–ի հանձնարարությամբ հանդես է եկել– իմպերիալիստական պատերազմը դաւոա– պարտող հայտարարությամբ; 1918-ից՝ արտգործժողկոմատի կոլեգիայի անդամ, 1921-ից՝ արտգործժողկոմի տեղակալ, 1930–39-ին՝ ՍՍՀՄ արտգործժողկոմ, 1934–38-ին>՝ ՍՍՀՄ ներկայացուցիչը Ազ– գերի ւիգայոէմ: 1941–43-ին՝ արտգործ– ժողկոմի տեղակալ, միաժամանակ ՍՍՀՄ դեսպան ԱՄՆ–ում և դեսպանորդ Կուբայում (1942–43): Մասնակցել է ՍՍՀՄ–ի, ԱՄՆ–ի և Մեծ Բրիտանիայի արտգործմինիստր– ների Մոսկվայի կոնֆերանսին (1943-ի հոկտեմբեր): Կուսակցության III, YIII, XIV– XVIII համագումարների պատգամա– վոր, XYII–XVIII համագումարներում ըն– տըրվել է ՀամԿ(բ)Կ Կենտկոմի անդամ: ՄՍՀՄ Կենտգործկոմի անդամ: I–II գու– մարումների ՍՍՀՄ Գերագույն սովետի դե– պուտատ: Գրել է ՍՍՀՄ արտաքին քաղա– քականության հարցերին նվիրված աշխա– տություններ: Պարգևատրվել է Լենինի և Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան– ներով:
