ածխաջրածինները և նրանց հալոգենա– ծանցյալները), սպիրտները, եթերները, էսթերները, կետոնները, նիտրոմիացու– թյունները են: Օրգ. Լ. լայնորեն կիրառ– վում են պլաստմասսաների, լաքերի և ներկերի, սինթետիկ մանրաթելերի, խե– ժերի, սոսինձների արտադրության մեշ, ինչպես նաև բուսական յուղերի լուծա– հանման, հագուստի քիմ. մաքրման, քիմ. միացությունների վերաբյուրեղացման, նյութերի քրոմատագրական բաժանման, որոշակի միջավայր ստեղծելու համար են: Ըստ եռման ջերմաստիճանի, Լ. լի– նում են ցածրաեռ (օրինակ, էթիլ– սպիրտ, մեթիլքացախատ) և (բ արձ– ր ա և ռ (օրինակ, քսիլոլ), ըստ գոլոր– շիացման հարաբերական արագության՝ արագ գոլորշիացող և դան– դաղ գոլորշիացող (որպես չա– փամիավոր հաճախ վերցնում են բուտի– լացետատի գոլորշիացման արագությու– նը), ըստ պոլյարության՝ ոչ պոլյար (ածխաջրածիններ, ծծմբածխածին) և պոլյար (ջուր, սպիրտներ, ացետոն): Օրգ. բոլոր Լ. ֆիզիոլոգիապես ակտիվ են: Դրանցից մի քանիսը՝ արոմատիկ ածխաջրածինները, քլորածանցալները, ամինները, կետոնները որոշակի խտու– թյան դեպքում կարող են առաջացնել լուրջ թունավորումներ, ուրիշները՝ մաշ– կային տարբեր հիվանդություններ, օրի– նակ, դերմատիտներ: Գ. Շահնազարյան
ԼՈՒԾՈՒՅԹՆԵՐ, երկու կամ ավելի թվով նյութերի (բաղադրիչների) միասեռ խառ– նուրդներ, որոնք առաջացնում են թերմո– դինամիկորեն հավասարակշռված հա– մակարգեր: Լ–ում բոլոր բաղադրիչները գտնվում են մոլեկուլային դիսպերս վի– ճակում, հավասարաչափ բաշխված են առանձին ատոմների, մոլեկուլների, իոն– ների կամ համեմատաբար քիչ թվով այդ մասնիկներից կազմված խմբերի ձևով: Թերմոդինամիկական տեսակետից, Լ. փո– փոխական կառուցվածքով ֆազեր են, եարաբնրությւււ– &ը տվյա[ պայմաններում որոշակի սահ– մաններում կարող է անընդհատ փոփոխ– վել: Լ. կարող են լինել գազային, պինդ (տես Պինդ չուծույթնեբ): Բայց ամենից հաճախ «Լ.» տերմինը վերագրվում է հե– ղուկներին: Բնության մեջ հանդիպող բո– լոր հեղուկները գործնականում Լ. են. ծովի ջուրը բազմաթիվ անօրգ. և օրգ. նյու– թերի Լ. է ջրում, նավթը՝ շատ թվով օրգ. բաղադրիչների են: Լ–ի բաղադրիչների քա– նակական հարաբերությունը որոշվում է նրանց խտությամբ: Սովորաբար հիմնա– կան բաղադրիչը լուծիչն է, իսկ մնացած բաղադրիչները՝ լուծված նյութերը: Եթե բաղադրիչներից մեկը հեղուկ է, իսկ մյուսները՝ գազ կամ պինդ նյութ, ապա հեղուկը համարվում է լուծիչ: Լ–ի դա– սակարգումը հիմնված է տարբեր հատ– կանիշների վրա: Այսպես, լուծված նյութի խտությունից կախված, Լ. լինում են խիտ և նոսր, լուծիչի բնույթից կախված՝ ջրա– յին և ոչ ջրային (սպիրտային, եթերային), ջրածնի իոնների կոնցենտրացիայից կախ– ված՝ թթվային, չեզոք և հիմնային: Ըստ թերմոդինամիկական հատկությունների, Լ. ստորաբաժանվում են իդեալականի և ոչ իդեալականի (կոչվում են նաև իրական): Իդեալական կոչվում են այն Լ., որոնցում միատեսակ և տարատեսակ մասնիկների միջե գործող փոխազդեցության ուժերը միատեսակ են: Իդեալական Լ–ի առաջաց– ման դեպքում ջերմության անջատում կամ կլանում և ծավալի փոփոխություն տեղի չի ունենում: Իդեալական Լ–ի յուրաքան– չյուր բաղադրիչի (i) քիմ. պոտենցիալը պարզ լոգարիթմական կախման մեջ է նրա խտությունից (օրինակ, մոլյար բաժ– նից՝ Xi). lai = (i5)(P,T)+RTlnXi (1), որտեղ ^®-ն մաքուր բաղադրիչի քիմ. պոտենցիալն է և կախված է ճնշումից՝ P և ջերմաստիճանից՝ T, R-ը՝ գազային հաստատունը: Ոչ իդեալական Լ–ի համար (1) բանաձևը կիրառեւի է, եթե խտությու– նը Փոխարինվի ակտիվությամբ. ai= = 7iXi(2), որտեղ at-ն i-րդ բաղադրիչի ակտիվությունն է, Yi-ն՝ ակտիվության գործակիցը, որը կախված է բաղադրիչ– ների խտությունից, ինչպես նաև ճնշումից և ջերմաստիճանից: Լ–ի բաղադրությունը կարելի է արտահայտել կշռային կամ մո– լային տոկոսներով, բաժիններով, լուծ– ված նյութի մոլերի թվով մեկ լիտր լու– ծույթում (մոլյարություն), լուծված նյութի գրամհամարժեքների թվով 1 շ լուծույթում (նորմալություն), լուծված նյութի մոլերի թվով 1000 գ լուծիչում (մոլալություն): Որոշակի ջերմաստիճանի և ճնշման դեպ– քում մի նյութի լուծվելը մյուսում որոշա– կի սահմաններում ուղեկցվում է խտու– թյան փոփոխությամբ: Եթե լուծույթը հա– վասարակշռության մեջ է գտնվում իր մաքուր բաղադրիչներից մեկի հետ, կոչ– վում է հագեցած: Իսկ եթե լուծված նյութի խտությունը փոքր է նրա լուծելիությունից, ապա Լ. համարվում է չհագեցած: Բյուրե– ղացման կենտրոն չպարունակող Լ. կա– րելի է գերսառեցնել այնպես, որ լուծված նյութի խտությունը լինի նրա լուծելիու– թյունից մեծ: Այդ դեպքում Լ. կդառնա գերհագեցած: Լ–ի կառուցվածքը որոշվում Հ լուծվաօ սյութր ս լուօրչր բււույթով: Ծթե նրանք իրենց կառուցվածքով, մոլեկուլ– ների չափսերով և հատկություններով մոտ են, ապա Լ–ի կառուցվածքը սկզբուն– քորեն չի տարբերվում մաքուր հեղուկ– ների կառուցվածքից: Իսկ եթե տարբեր– վում է, ապա փոխազդեցությունը մեկը մյուսի վրա լինում է ուժեղ, տեղի են ունե– նում կոմպլեքսագոյացումներ և Լ–ի շե– ղում իդեալականից: Բազմաթիվ նյութերի (օրինակ, էլեկտրոլիտների) փոխազդեցու– թյունը լուծիչի մոլեկուլների հետ ուղեկց– վում է նրանց դիսոցմամբ: Աղերը, թթու– ները և հիմքերը ջրում և այլ պոլյար լու– ծիչներում մասամբ կամ լրիվ տրոհվում են իոնների (էլեկտրոլիտային դիսոցում), որի պատճառով Լ–ում ավելանում են մասնիկների թիվը: Անսահման նոսր Լ–ում լուծիչի կառուցվածքը պահպանվում է: խտության մեծացմամբ ծագում են նոր կառուցվածքներ, օրինակ, ջրային Լ–ում առաջանում են տարբեր կառուցվածքի բյուրեղահիդրատներ: Բարձրամոլեկու– լային միացությունների (պոլիմերների) Լ. բնութագրվում են յուրատեսակ հատ– կություններով (տես Պուիմերներ): Լ–ի պարզ դասերի համար մշակվել է մոլե– կուլա–վիճակագրական տեսություն, ըստ որի, չասոցված հեղուկների Լ. դիտվում են որպես պինդ գոյացումների վիճակա– գրական հավաքածու («գնդեր», «էլիպ– սոիդներ» են), որոնք մեկը մյուսի վրա ազդում են որոշակի մոդելային օրենքով: Իսկ անսահման նոսր էլեկտրոլիտների Լ–ի իոնները դիտվում են որպես էլեկտրա– ստատիկ փոխազդեցությամբ օժտված կե– տային լիցքեր կամ որոշակի շառավղով գնդագոյացումներ: Գրկ. IIIaxnapoHOB M.H., BBeflemie b MOJieKyjiflpHyK) Teopmo pacTBOpoB, M., 1956; Kypc ct>H3H*iecKoS xhmhh, nofl o6m. pea. H. H. TepacHMOBa, 2 H3fl., t. 1–2, M.,f1969–73; Ո o ji h h r JI., 06m,aa xhmhh, nep. c aHTJi., M., 1974. Գ. Շահնազարյան
ԼՈՒԾՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, լուծող ուժ, 1. ռադիո, լուսանկարչական և այլ սարքերի հատկություն, որի շնորհիվ դրանք տար– բերում են ըստ ժամանակի, տարածու– թյան կամ ֆիզիկական հատկություննե– րով միմյանց շատ մոտիկ օբյեկտները (պրոցեսները), այդ հատկության քանա– կական չափ: Օրինակ, օբյեկտիվի Լ. մանրահատիկ լուսազգայուն նյութի վրա խիստ փոքրացումով լուսանկարված if ի– ր ա յ ի (ֆրանս. mire, < mirer – լույսի դիմաց պահած նայել, նշան բռնել, լու– սազգայուն նյութի և օբյեկտիվի Լ–յան որոշման փորձաղյուսակ) կենտրոնում և եզրերում անջատ–անջատ դիտվող (օբ– յեկտիվի միջով) գծերի թիվն է 1 մմ–լ վրա: Լ–յան չափայնությունը մմ՜1 է: Լ. օպտիկական և ռադիոտեխնիկական սար– քերի, տարրական մասնիկների դետեկ– տորների հիմնական բնութագրերից մեկն է: 2. Լ ու ս ա զ գ ա յ ու ն ն յ ու թ ի Լ. բնութագրում է օբյեկտի պատկերի փոքրա– գույն մանրամասները անջատ–անջատ վե– րարտադրելու հատկությունը (նյութի): Պայմանավորված է նյութի լուսազգայուն բաղադրիչների դիսպերսության աստի– ճանով և կախված է օպտիկական պատկե– րի ցայտունությունից, ճառագայթման սպեկտրային նագմությունհօ, ւուսավոո– ման ժամանակից, երևակման պայման– ներից: Գրկ. Լանդսբերգ Դ. Ս., Օպտիկա, Ե., 1973 (Ֆիզիկայի ընդհանուր դասընթաց, հ. 3): Bo jiocob JX. C., <DoTorpa4)HHecKaj£ onTHKa, M., 1971.
ԼՈՒԿԱՆՈՍ Մարկոս Աննեոս (Marcus Annaeus Lucanus) (39, Կորդովա –65, Հռոմ), հռուքեացի բանաստեղծ: Փիլիսո– փա Սենեկայի եղբորորդին: Մասնակցել է Ներոնի դեմ դավադրությանը, Ներոնի հրամանով էլ ինքնասպան եղել: Մեզ է հասել Լ–ի «Փարսալիա կամ Քաղաքացիա– կան պատերազմի մասին» պատմական անավարտ պոեմը (բաղկացած է 10 գըր– քից, պարունակում է 800 ոտանավոր), որը պատկերում է Կեսարի և Պոմպեոսի պատերազմը մ. թ. ա. 49–47-ին: Գրված է ողբերգական պաթոսով, հռետորական ար– վեստով: Լ–ին բարձր են գնահատել Դան– թեն, Կոռնելը:
ԼՈՒԿԱՇԻՆ (Արապիոնյան) Սարգիս Լու^ կյանի (30.12.1883, Նոր Նախիջևան – 1937), սովետական կուսակցական և պե– տական գործիչ: ՍՄԿԿ անդամ 1906-ից: Ավարտել է Պետերբուրգի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը (1910): Հե– ղափոխական գործունեության մեջ ներ–
