Դյուլաֆեհերվարի (այժմ՝ Ալբա–Ցուլիա) եպիսկոպոսական հոգեոր դպրոցում: 1856–76-ին Լ. Դեռլայի ժողովրդապետն (հոգեոր հովիվ) էր ու Դոբոկայի շրշանի ավագերեցը, 1861–76-ին՝ միաժամանակ Դեռլայի հայկ. դպրոցի տնօրենը: Եռան– դորեն պայքարել է Տրանսիլվանիայի հայերի ապազգայնացման դեմ: Հայ դըպ– րոցն ու լեզուն, հայերի ավանդույթներն ու ազգային ինքնուրույնությունը պահպանե– լու համար ջանացել է հայերին ազատել լատին եպիսկոպոսի գերիշխանությունից և վերականգնել հայոց եպիսկոպոսությու– նը: Այդ նպատակով մի քանի փորձ է արել: 1850-ական թթ. ավստրո–հունգարական կառավարությունը համաձայնել է վերա– կանգնել հայոց եպիսկոպոսությունը և Լ–ին հանձնել թեմակալությունը, պայմանով, որ հայերն ուրանան 1848–49-ի հեղափո– խությանը մատուցած ծառայություններն ու զոհաբերությունները: Լ. և հայերը մեր– ժել են այդ առաջարկը: 1879-ին Լ. նոր ապարդյուն փորձ է արել եպիսկոպոսու– թյունը վերականգնելու ուղղությամբ՝ մեկ– նելով Հռոմ և Պիոս IX պապին ներկա– յացնելով Տրանսիլվանիայի հայկ. կենտ– րոններից ստացած խնդրագրերը: Լ–ի միջոցներով է հիմնվել (1861) հայ տղանե– րի որբանոցը Դեռլայում: 1888-ին Լ–ի աճյունը տեղափոխվել և ամփոփվել է այդ որբանոցի մատուռում: Լ. կարեոր նը– պաստ ունի հայագիտության մեջ: Տիրա– պեւոել է ինը լեզուների (հայերեն, հունգ., գերմ., ռում., իտալ., լատ., ֆրանս., անգլ., հուն.), գրել աշխատություններ: Արժեքա– վոր է -«Տրանսիլվանիայի հայերի պատ– մություն» (1859, լատ.) երկը: Բազմալեզու սկզբնաղբյուրների և ուսումնասիրություն– ների հիման վրա Լ. առաջինն է շարադրել Տրանսիլվանիայի հայ գաղթավայրերի պատմությունը՝ հին ժամանակներից մին– չե XIX դ. սկիզբը: Այդ, ինչպես և «Տվյալ– ներ Տրանսիլվանիայի հայերի պատմու– թյունից» (1867, հունգ.) երկերը կարեոր ւսվանւլ են ւաօձ.հլ &րաՆսիլվաէւիայ|> հա– յերի ազգային ինքնագիտակցության զար– գացման, ինչպես և հայ գաղթավայրերում պատմագիտության ծավալման համար: Հունգարական ԴԱ բարձր է գնահատել Լ–ի «Հունգարացիների նախնիները, նը– րանց վաղեմի անունները և բնակավայ– րերը՝ ըստ հայկական աղբյուրների» (1871, հունգ.) գիրքը: Գրկ. Գովրիկյան Գ., Դրանսիլիվա– նիո Հայոց մետրոպոլիսը կամ Նկարագիրը Կերլա հայաքաղաքի, Վնն., 1896, էջ 143–49: Ս. Քոչանշյան
ԼՈՒԿԱՍ ԼԵՅԴԵՆՑԻ, Լ ու կաս վան Լեյդեն (Lucas van Leyden, 1489, կամ 1494, Լեյդեն –1533, Լեյդեն), նիդերլան– դացի գեղանկարիչ և փորագրիչ, նիդեր– լանդական Վերածննդի ներկայացուցիչ: Շատ վաղ դարձել է պղնձի վրա փորա– գրող վարպետ («Դավիթ և Աաուլ», 1509), ավելի ուշ կիրառել է նաև օֆորտի ու փայտագրության տեխնիկան: Դեղանկար աշխատանքներում ուշադրություն է դարձ– րել մարդկանց տիպական գծերին, ստեղ– ծել կենցաղային ժանրի(«Շախմատախաղ», մոտ 1508–10, Պատկերասրահ, Բեռլին– Դալեմ) և դիմանկարի (Տղամարդու դի– մանկար, մոտ 1521, Ազգային պատկերա– Լ ու կաս Լեյդենցի. «Թղթախաղ» (մոտ 1514, Ուիլտոն–հաուզ, Պնմբրոկ հավա– քածու, Սոլսրերի) սրահ, Լոնդոն) բարձրարժեք նմուշներ: Նրա կրոնական թեմաներով կոմպոզի– ցիաներում ընդգծված են կենցաղային մանրամասները: Եղել է նաև մանրանկա– րիչ և խոշոր գծանկարիչ:
ԼՈՒԿԻԱՆՈՍ (Lucianos) (մոտ 117, Սամո– սատ, Սիրիա–մոտ 190, Եգիպտոս), հույն գրող: Սովորել է քանդակագործություն, հռետորական, փիլիսոփայական, բանաս– տեղծական արվեստներ: ճանապարհոր– դել է բազմաթիվ երկրներում: Դրել է 50-ից ավելի էպիգրամներ, 2 կոմեդիա, նամակ– ներ, պամֆլետներ, երկխոսություններ: էնգելսը Լ–ին համարել է «կլասիկ հնա– դարի Վոլտեր»: Սոցիալական արատներն են քննադատված «Մենիպոս կամ ճանա– պարհորդություն ստորերկրյա թագավո– րություն» սատիրայում և «Մակաբույծ կամ Ուրիշի հաշվին ապրելը արվեստ է» երկխոսությունում: «Ինչպես պետք է գրել պատմությունը» պամֆլետում քննադա– տել է կեղծ պատմագիրներին: Լ–ի ստեղ– ծագործությունը օրինակ հանդիսացավ բյուգանդական գրականության, Վերա– ծընության և Լուսավորական շրջանների ներկայացուցիչների համար: Երկ. Co6p. co^., t. 1–2, M.–JI., 1935. Գրկ. Տ ր Ո և U 1ւ ի Ի.. IITrmhU գրականու– թյան պատմություն, է., 1949, էջ 415–427: Առաքելյան Ա.. Հունական գրականու– թյան պատմություն, Ե., 1968, էջ 467–476: Լ41ՒԿ311ՆԵՆԿՈ Պավել Պանտելեյմոնովիչ [27.5(9.6). 1901, Իվանովսկայա ավան (այժմ՝ Կրասնոդարի երկրամասի Կրաս– նոարմեյսկի շրջան)–13.6.1973, Կրաս– նոդար], սովետական բուսաբույծ–սելեկ– ցիոներ, ՍՍՀՄ ԴԱ ակադեմիկոս (1964), ՀամԴԴԱ ակադեմիկոս (1948), սոցիա– լիստական աշխատանքի կրկնակի հերոս (1957, 1971): ՍՄԿԿ անդամ 1964-ից: 1956-ից Կրասնոդարի գյուղատնտ. ԴՀԻ–ի սելեկցիայի բաժնի վարիչ: Լ. հեղինակ և հեղինակակից է աշնանացան ցորենի 15 շրջանացված (1972) սորտերի, այդ թվում՝ «Անքիստ–1», «Ավրորա», «Կով– կաս»: Լ. եղել է VI–VIII գումարումների ՍՍՀՄ Դերագույն սովետի դեպուտատ; ՍՍՀՄ պետ. մրցանակի (1946), լենինյան մրցանակի (1959) դափնեկիր է: Գրկ. IIjiockob Փ., AicafleMHK JlyKb- HHeHKo, M.* 1973.
ԼՈՒԿՐԵՏԻՈՍ (Lucretius), Լ ու կ ր ե– ցիոս Տիւոոս Կարոս (մոտ մ. թ. ա. 99–մ. թ. ա. 55), հին հռոմեական մա– տերիալիստ փիլիսոփա, բանաստեղծ: Հռոմեական էպիկուրյան դպրոցի նշանա– վոր ներկայացուցիչ: Կենսագրական տե– ղեկություններ չեն պահպանվել: Հայտնի է Լ–ի փիլ. պոեմը, որը հետագայում վեր– նագրվել է «Իրերի բնության մասին» («De rerum natura»): Այդ երկը անտիկ աշխարհի մատերիալիստական մտքի ամ– բողջական պահպանված միակ գիտական հուշարձանն է: Պոեմում հետևողականո– րեն շարադրված է անտիկ մատերիալիզմը, հատկապես էպիկուրի ատոմիստական ուսմունքը: Բնությունը ստեղծվել է ոչ աստվածների կամքով: Ոչինչ չի ծնվում ոչնչից. բոլոր իրերն առաջանում են սեր– մերից, որոնք հավերժ են: Բոլոր մարմին– ները, բնական անհրաժեշտությամբ, ըս– տեղծվում են նյութի անթիվ, անտեսանելի և անզգայելի մասնիկների հոսքերի շար– ժումից (Լ. պոեմում չի օգտագործում «ատոմ» տերմինը): Հոգու ատոմները (սերմերը) ավելի մանր են, ողորկ, շար– ժուն, քան մարմնինը: Մարդու մահվան հետ ցրվում են նաև հոգու ատոմները: Լ., ի տարբերություն էպիկուրի, արձագան– քում է ժամանակի բուռն հասարակական կյանքին, դատապարտում է հռոմ. հա– սարակության վերնախավի բարոյական անկումը: XVII –XVIII դդ. մատերիալիստ– ներն անտիկ ատոմիստական գաղափար– ներին ծանոթացել են հիմնականում Լ–ի պոեմով: Երկ, Իրերի բնության մասին, թրգմ. լատ., Ե., 1960: Գրկ. A C M y C B. Փ., AHTHHHafl 4>HJIOCO- 4>hh, 2 H3fl.t flon., M., 1976*
ԼՈՒԿՈՒԼԼՈՍ Լուկիոս Լիկինիոս (Lucius Licinius Lucullus) (մ. թ. ա. մոտ 117– մ. թ. ա. 56), հռոմեացի զորավար: Մաս– նակցել է Դաշնակցային (տես Դաշնակցա– յին պատերազմ մ. թ. ա. 90–88) և Միհր– դատյան I (մ. թ. ա. 89–84) պատերազմ– ներին: Մ. թ. ա. 79-ին՝ Հռոմի էդիլ (քա– ղաքային ընտրովի պաշտոնյա): Մ. թ. ա. 74-ին նշանակվել է Կիլիկիայի կոնսուլ: Միհրդատյան III պատերազմի ժամանակ (մ. թ. ա. 74–63) պարտության Հ ւ/ա ա ն ն լ Միհրղաա F/–իէ (մ. թ. ա. 71), որն ապաս– տանել է Հայաստանում: Մ. թ. ա. 69-ի գարնանը Լ., օգտվելով Տիգրան Բ–ի բա– ցակայությունից, ներխուժել է Հայաս– տան, Տիգրանակերտի մոտ պարտության մատնել Տիգրանի զորքերին (տես Տիգ– րանակերտի ճակատամարտ մ. թ. ա. 69): Ապա շարժվել է դեպի Արտաշատ, սակայն մ. թ. ա. 68-ի աշնանը պարտվել է Արածա– նիի մոտ (աես Արած անիի ճակատամարտ մ. թ. ա. 68) և նահանջել Հյուսիսային Միջագետք: 66-ին վերադարձել է Հռոմ: Վարել է ցոփ կյանք (հայտնի է «Լուկուլ– լոսի խնջույք» արտահայտությունը): Ս. Կրկյաշարյան
ԼՈՒՄԱ», գրական, քաղաքական, պատ– մական և հասարակական կիսամյա, եր– կամսյա, վերջում՝ միամսյա հանդես: Լույս է տեսել 1896–1912-ին, Թիֆլիսում: Խմբագիր՝ Դ. Աղանյանց: Ներկայացրել է Պ. Պռոշյանի, Մուրացանի, Շիրվանզա– դեի, Վ. Փափազյանի, Հ. Հովհաննիսյանի ստեղծագործությունները, եվրոպական և ռուս հեղինակների (Լերմոնտով, Տուր– գենե, Կորոլենկո, Չեխով, Դորկի և ուրիշ– ներ) թարգմանական գործերը: Տպագրել է նաև ազգագրական, տեղագրական, ման–
