է ւք՜հնչե 140 չմ/վա: Փողոցային լուսավոր– ման համար կիրառվում են բարձր ճնշման սնդիկային լամպեր (նկ. գ): Հատուկ նպատակների համար կարևոր են Լ. գ. ա–ի այնպիսի բնութագրերը, ինչպիսիք հն պայծառությունը և գույնը (օրինակ, կինոսարքավորումների համար օգտա– գործվող գերբարձր ճնշման քսենոնային լամպերը, նկ. դ): Լամպերի անոթների համար նոր բարձրջերմաստիճանային և քիմիապես կայուն նյութերի մշակումը և տեխնոլոգիայի զարգացումը Լ. գ. ա–ի հեռանկարային զարգացման և կիրառման նոր ուղիներ բացեցին, օրինակ, թալիու– մի, նատրիումի և ինղիումի յոդիղների հա– վելումով սնդիկային լամպերը ունեն 80– 95 ււէ/վւո լուսատվության և լավ գունահա– ղորդում: Բարձր ճնշման նատրիումային լամպերում (նկ. ե) լուսատվությունը հաս– նում է մինչև 100–120 չմ/վա: Գրկ. P օ x ji h h r. H., ra3opa3pHflm>ie HCTOHHHKH CBCTa, M., 1966.
ԼՈՒՅՍԻ ԿՈՄԲԻՆԱՑԻՈՆ ՑՐՈՒՄ, չույսի ցրում, որն ուղեկցվում է հաճախականու– թյան զգալի փոփոխմամբ: Հայտնագործել են (1928) սովետական ֆիզիկոսներ Դ. Ս. Լանդսբերգն ու Լ. Ի. Մանղեչշաամը՝ բյուրեղներում և հնդիկ ֆիզիկոսներ Չ. Վ. Ռամանն ու Կ. Ս. Կրիշնանը՝ հե– ղուկներում լույսի ցրումն ուսումնասիրե– լիս: Արտասահմանյան գրականության մեշ Լ. կ. ց. ավելի հայտնի է Ռ ա մ ա ն ի էֆեկտ անունով: Լ. կ. ց–ման էությունը հետևյալն է. նյութը լույսի ինտենսիվ մե– ներանգ ճառագայթներով լուսավորելիս ցրված ճառագայթման սպեկտրի մեջ երե– վան են գալիս նոր հաճախականություն– ներ (սպեկտրային գծեր), որոնք գրգռող լույսի հաճախականության և բյուրեղային ցանցի, մոլեկուլների տատանումների կամ պտտման հաճախականությունների գումարման և հանման (կոմբինացիայի) արդյունքն են: Լ. կ. ց–ման սպեկտրային գծերը բնութագրող մեծություններն են հաճախականությունը, ինտենսիվությու– նը, ապաբևեռացման աստիճանը և սպեկտ– րային գծի կիսալայնությունը: Այս պա– րամետրերը միարժեքորեն որոշվում են ցրող մոլեկուլների կառուցվածքով և շըր– ջապատող միջավայրի հետ դրանց փո– խազդեցությամբ: Լ. կ. ց–ման սպեկտրնե– րը խիստ յուրահատուկ են տվյալ նյութին և օգտագործվում են խառնուրդում այդ նյութի քանակությունը որոշելու համար: Լայն տարածում է ստացել մոլեկուլների տատանումների հետ կապված կոմբինա– ցիոն ցրման սպեկտրների ուսումնասի– րությունը: Լ. կ. ց–ման սպեկտրային գծե– րի ինտենսիվությունները շատ ւիոքր են և սովորական պայմաններում կազմում են 10 10 –10՜13 վա Լազերի հայտնադործու– մով հնարավորություն ստեղծվեց ոչ միայն գրգռման մեծ ինտենսիվություն ապա– հովել, այլև գործնականում իրականացնել կանխատեսված ստիպողական կոմբինա– ցիոն ցրման երևույթը: Ստիպողական կոմբինացիոն ցրումը լույսի ինտենսի– վության զգալի մասը փոխակերպում է ուրիշ հաճախականության: Այս երևույթը հնարավորություն է տալիս հեշտությամբ ուսումնասիրել մոլեկուլների և բյուրեղ– ների կառուցվածքը, այն գործնական նշա– նակություն ունի նաև նոր հաճախականու– թյան ինտենսիվ ճառագայթում ստանալու համար: Մ. Մովսեպան
ԼՈՒՅՍԻ ՃՆՇՈՒՄ, ճնշում, որ Հույսը գոր– ծադրում է անդրադարձնող կամ կլանող մարմնի վրա: Երևույթի գոյության գաղա– փարն արտահայտել է դեռևս 6ո. Կեպլե– րը, սակայն Լ. ճ. առաջինը փորձով հայտ– նաբերել ու չափել ԷՊ. Ն. Լեբեդհը (1899-ին պինդ մարմնի, 1907-ին՝ գազերի համար): Լ. ճ–ման մեծությունը շատ փոքր է և կողմ– նակի, զգալիորեն ավելի ուժեղ երևույթ– ների (կոնվեկցիոն հոսանքներ, ռադիո– մետրական ուժեր) ազդեցության պայ– մաններում դժվար է չափել: Լ. ճ–ման երե– վույթի բացատրությունը կարելի է տալ, ելնելով լույսի թե՝ մասնիկային, թե՝ ալիքային բնույթից, երկու դեպքում էլ ճնշման համար ստացվում է միևնույն արտահայտությունը՝ p= –_(i+R), որ– տեղ E-ն 1 սմ2 մակերեսի վրա ընկնող լույսի հզորությունն է, c-ն՝ լույսի արագու– թյունը, R-ը՝ մակերևույթի անդրադարձ– ման գործակիցը: Երկրի վրա գտնվող բացարձակ սև մարմնի (R=0) վրա Արե– գակի լույսի գործադրած ճնշումը հավա– սար է 4,3* 10~6 ն/մ2: Լ. ճ. կարևոր նշա– նակություն ունի թե* միկրոաշխարհում, թե՝ Տիեզերքում տեղի ունեցող որոշ երե– վույթների բացատրության համար: Մաս– նավորապես, Լ. ճ–ով է բացատրվում գիսավորների պոչերի ձևը, Երկրի ար– հեստական արբանյակների ուղեծրերի խոտորումը ևն: Լ. ճ–ման փորձնական հաստատումը ապացուցում է, որ լույսն ունի ոչ միայն էներգիա, այլև իմպուլս, հետևաբար և զանգված, այսինքն՝ լույսը նյութական է, մատերիայի ձևերից մեկը: Գրկ • Լանդսբերգ Գ. Մ., Օպտիկա, Ե., 1973 (Ֆիզիկայի ընդհանուր դսաընթաց, հ. 3): Ժ, Նինոյան
ԼՈՒՅՍԻ ՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱՐԺԵՔ, մեկ լյումեն մեներանգ չուսային հոսքին համապատասխանող ճառագայթման հզո– րությունը վատտերով: Լ. մ. հ. լուսային ալիքի երկարության ֆունկցիա է. 5550A ալիքի երկարության համար այն հավա– սար է 0,00147 վւոէւմ (աչքի սպեկտրային զգայնությունը ալիքի այդ երկարության դեպքում առավելագույնն է): Լ. մ. հ–ի հակադարձ մեծությունը կոչվում է մենե– րանգ ճառագայթման հզորու– թյան լուսային համարժեք:
ԼՈՒՅՍԻ ՑՐՈՒՄ, չույսի տարածման ուղ– ղության փոփոխությունը նյութում, որը դրսևորվում է իբրև նյութի ոչ ինքնուրույն լուսարձակում: Լույսն իր էլեկտրամագ– նիսական դաշտի ազդեցությամբ ստիպո– ղական ւոաաանման մեջ է դնում միջա– վայրի էլեկտրոնները, ատոմները և մո– լեկուլները, որոնք, դառնալով լույսի երկ– րորդային աղբյուրներ, լուսային էներ– գիան առաքում են հնարավոր բոլոր ուղ– ղություններով: Տարբերում են առաձ– գական ցրում, որը տեղի է ունենում առանց հաճախականության փոխակերպ– ման, և ոչ առաձգական ցրում, որն ուղեկցվում է լույսի հաճախականու– թյան փոփոխությամբ: Առաձգական ցըր– ման դեպքում փուլային խիստ առնչու– թյուններ են պահպանվում սկզբնական U ցրված ալիքների միջև (կոհերենտ ց ր ու մ), մինչդեռ ոչ առաձգական ցըր– ման դեպքում տեղի են ունենում ցրված ալիքի փուլի պատահական շեղումներ (ոչ կոհերենտ ցրում): Համա– սեռ միջավայրում Լ. ց. տեղի չունի, և փունջը չի փոխում սկզբնական ուղղությու– նը (լույսի ուղղագիծ տարածում): Լ. Ի. Մանդեւշաամը ցույց է տվել (1907), որ Լ. ց–ման երևույթի համար էական է հատ– կապես միջավայրի օպտիկական համա– սեռության խախտումը, այսինքն՝ բեկ– ման ցուցչի ոչ հաստատուն լինելը: Օպտի– կական անհամասեռությունն անդրադառ– նում է ցրված լույսի բնութագրերի (բևե– ռացվածություն, ինտենսիվություն, ան– կյունային բաշխում, սպեկտր) վրա: Լույսի ինտենսիվ ցրում դիտվում է, այսպես կոչ– ված, պղտոր միջավայրում (Տ ի ն դ ա լ ի է ֆ և կ տ), որի մասնիկների չափերը կազմում են լուսային ալիքի երկարու– թյան ~0,1 մասը: Այս երևույթի տեսական բացատրությունը տվել է Ռելեյը (1871): Ըստ նրա տեսության՝ ցրված լույսի ին– տենսիվությունը (I) հակադարձ համե– մատական է ալիքի երկարության (X) 1 չորրորդ աստիճանին՝ • Ցրված լույսը համարյա ամբողջովին գծայնորեն է բևեռացված, նույնիսկ ընկնող լույսի բնական (ոչ բևեռացված) լինելու դեպ– քում: Եթե ընկնող լույսը բնական է, ապա ցրված լույսի ինտենսիվությունը գրաֆի– կորեն պատկերվում է ցրման ինդիկատ– րիսով (նկ.) և որոշվում Ie=I»ya(l+ + cos2©) առնչությամբ (1*/շ–ը ինտենսիվու– թյունն է ©=-^-անկյան դեպքում): Վերո– հիշյալ օրինաչափությունները խախտվում են, երբ մասնիկների չափերը համեմատե– լի են դառնում ալիքի երկարությանը (Միի ց ր ու մ): Լ. ց. դիտվում է նաև մաքուր, կողմնակի խառնուրդներից խնամ– քով ազատված միջավայրերում (մ ո լ ե– Ցրված լույսի ինտենսիվության գրաֆիկական պատկերումը կ ու լ ա յ ի ն ց ր ու մ): Ըստ Մ. Մմոլու– խովսկու տեսության (1908), այդպիսի միջավայրի մասնիկների ջերմային շարժ– ման վիճակագրական բնույթը հանգեց– նում է խտության ֆչուկաուացիաների# որոնց հետևանքով փոխվում է բեկման ցուցիչը, այսինքն խախտվում է օպտիկա– կան համասեռությունը: Լույսի մոլեկու– լային ցրումը շատ ավելի զգալի է դառ– նում հեղուկի կամ գազի կրիտիկական ջերմաստիճանին մոտ ջերմաստիճաննե– րում (տես Օպաւեսցենցիա կրիտիկական): Իրոք, կրիտիկական ջերմաստիճանում նյութի խտության ֆլուկտուացիաներն
